II. Dünya Savaşı’ndaki yıkımından sonra Japonya’nın muhteşem ekonomik yükselişi, genellikle benzersiz biçimde etkin bir Japon kurumsal kültürünün geliştirilmesine atfedilir. Ancak az bilinen bir gerçek var ki, Japon yönetiminin tohumlarının ve 1950’lerden bu yana sayısız varyasyonunun bir Amerikan istatistikçisi tarafından ekildiğidir. Otomotiv ve elektronik sektörlerinde en yakından izlenen Japon şirketlerin kaliteyi korurken üretkenliği artırma yöntemleri, bir nesil yönetim okullarının ve şirketlerin Japonya dışında da ilham kaynağı olmasını sağladı.
Japonya sanayileşme yoluyla 1880-1970 yılları arasında kişi başına düşen gelirde sürekli bir büyüme sağlamıştır. İmalatın genişlemesi yoluyla bir gelir büyüme yörüngesinde hareket etmek pek benzersiz değildir. Gerçekten Batı Avrupa, Kanada, Avustralya ve Birleşik Devletler, tarımsal üretimden üretim ve teknolojik olarak gelişmiş hizmet sektörü faaliyetlerine geçerek kişi başına yüksek gelir seviyesine ulaştı.
Sanayileşme yoluyla Japonya’nın gelişmesinin dört ayırt edici özelliği vardır;
Proto-sanayi üssü
Japonya’nın tarımsal üretkenliği, sanayileşmeden önce ülkenin hem kırsal hem de kentsel alanlarında zanaat (proto-endüstriyel) üretimi sürdürmek için yeterince yüksekti.
Yatırım odaklı büyüme
Endüstri ve altyapıya yapılan iç yatırım, Japon üretimindeki büyümenin arkasındaki itici güç olmuştur. Hem özel sektör, hem de kamu sektörü altyapı inşaatı için aracıları koordine eden altyapı, ulusal ve yerel yönetimlere yatırım yaptı.
Üretim kapasitesine yapılan yatırım büyük oranda özel sektöre bırakılmıştır.
Yurtiçi tasarrufların artırılması, sermaye birikiminin artmasını mümkün kıldı.
Japon büyümesi, ihracata yönelik değil, yatırım odaklıydı.
Birim girdi başına daha fazla çıktı elde etmek için toplam faktör verimliliği artışı hızlıydı.
Arz tarafında, toplam faktör verimliliği artışı son derece önemliydi. Ölçek ekonomileri – artan üretim seviyelerine bağlı olarak birim maliyetlerdeki azalma – toplam faktör verimliliği artışına katkıda bulundu. Ölçek ekonomileri coğrafi yoğunlaşma, ulusal ekonominin büyümesi ve bireysel şirketlerin üretimindeki büyüme nedeniyle var olmuştur. Buna ek olarak, şirketlerin “öğrenme eğrisi” ni aşağı çekmesi, birikimli çıktılarının artması ve ürün talebinin artması nedeniyle birim maliyetleri azalttı.
Yabancı teknolojiyi ithal etmek ve adapte etmek için toplumsal kapasite gelişti ve bu, toplam faktör verimliliği büyümesine katkıda bulundu.
Hanehalkı düzeyinde, çocukların eğitimine yatırım yapmak, toplumsal yeteneği geliştirmiştir. Firma düzeyinde, şirketleri işçilere ve işçilere firmalara bağlayan içselleştirilmiş işgücü piyasaları yaratarak işçilere yeni teknolojiye esnek bir şekilde adapte olmaya güçlü bir teşvik vererek toplumsal yeteneği geliştirmiştir. Devlet düzeyinde, yabancı firmaları güvence altına almak için özel firmalara maliyeti düşüren sanayi politikası, sosyal kapasiteyi güçlendirdi. Düşük verimli tarımdan yüksek verimlilikli imalat, madencilik ve inşaat alanlarına geçmek toplam faktör verimliliği artışına katkıda bulundu.
Ayrılık
1910’lardan sonra Japonya’da keskin segmentlere ayrılmış emek ve sermaye piyasaları ortaya çıktı. Yüksek sermaye emeğine sahip sermaye yoğun sektör, nispeten yüksek ücret ödedi ve emek yoğun sektör ücretleri göreceli olarak düşük ücret aldı.
İkililik, gelir eşitsizliğine, dolayısıyla ev içi toplumsal huzursuzluğa sebep oldu. 1945’ten sonra bir dizi kamu, politika reformu eşitsizliğini ele aldı ve Japonya’yı II. Dünya Savaşı öncesinde yıkıma uğratan ikiliğin etrafındaki toplumsal acıları sildi.
Üretkenlik
Japon şirketlerin zaferi, ayrıntılı ve pratik bir yönetim felsefesinin geliştirilmesinde yatıyordu. Hareket, 1949 ABD nüfus sayımı ve daha sonra 1951 Japonya nüfus sayımı üzerinde çalışan W. Edwards Deming tarafından başlatıldı. Savaş sırasında istatiksel proses kontrol (SPC) adlı bir uygulamayı kabul etti ve istatistiksel kalite kontrolünde (SQC) en iyi Japon yöneticiler için bir dizi konferans yapıldı. Deming, Japon yöneticileri, pazarda kazançlar elde ederken üretim maliyetlerini düşürmenin en kârlı yolunun kaliteyi kesinlikle korumak olduğuna ikna etti. Onun etkisi altında, Japonya’daki üst düzey yöneticilerin ve iş sahiplerinin önemli bir bölümü, üretim hatlarını ve yönetim ekiplerini, sistemler yerine, ayrı olaylardan oluşan bir demet küme olarak ele aldı.
İstatistiksel Kalite Kontrolü
SQC’nin temel uygulaması, tüketici toleransının sınırlamasına değil, daha dar bir optimum değer aralığına uyumu sağlamak için ürün numunelerinin rasgele test edilmesidir. Küçük üründe değişiklik, ya da ekleme, boyut veya oranı olarak değişkenlerin üretim yapan makinelere küçük aşınma yönünden en kaçınılmazdır durumdur. Bu değişiklikler zamanla birikir ve sonunda cihaz, tüketici toleransı parametrelerine girmez . SQC standartları, widget değerlerinin çok daha küçük optimum aralığını tanımlar. Sabit rastgele ürün numunelerinin test edilmesi bunun ötesinde widget varyasyon kalıplarını algılar ve üretim sürecinin ayarlanmasına izin verir, böylece tüketici toleransının sınırlarına hiç ulaşılmaz. Bu sürekli uyanış, verimli üretim nedeniyle uzun vadede tasarruf anlamına gelir ve tutarlı kalitede ödüller, uzun vadeli sadık müşteriler elde edilmesini sağlar. İstatistiksel kalite kontrolündeki değişiklikler, Toyota’nın Kanban veya Just-In-Time gibi Japon şirketleri ile ilişkili belirli uygulamaların temelini oluşturuyor. Mükemmellik, şirketlerin ve uygulamaların her zaman geliştiği bir hedef olarak görülüyor .
W. Edwards Deming
Deming’in Japonya’nın ekonomik mucizesine katkısı, 1980 Japonya Nükleer Silah Kuvvetleri NBC özelliğine kadar gözle görülür bir şekilde fark edildi. Niçin yapamıyoruz? Deming uzun zaman sonra ABD’ye geri döndü ve 1960’da ilk Amerikan şirketlerinden birinde danışman olarak çalışmaya başladı. Söyleşilerinde Japon endüstrisini canlandırmak için onu ve Japon ulusunu uzun uzadıya övdü. Belgesel yayınlandıktan sonra Deming büyük talep görmüş ve 1993’de ölümünden sonra hem Japon Bilim ve Mühendisler Birliği, hem de onun üstlendiği Toplam Kalite Yönetimi ödülünü ve ülkesi olarak adlandırılan bir düşünce kuruluşu tarafından ödüllendirilmiştir. Washington DC. de yer alan bir kaç firma Japon ekonomi modelini denemiş ve başarılı olmuşlardır.
Ticaret, Japonya ekonomisi için orta derece önemlidir; birlikte alınan ihracat ve ithalatın değeri GSYİH’nın yüzde 37’sine eşittir. Uygulanan ortalama tarife oranı yüzde 1.2’dir. Birçok tarımsal ithalat kısıtlanmıştır ve ekonominin bazı sektörlerine yapılan yabancı yatırımlar hükümet tarafından taranmaktadır. Mali sektör rekabetlidir, ancak devlet katılımı devam etmektedir. Bankalar iyi sermayelidir ve başarısız kredilerin payı düşüktür.
1970’lerin başından sonra Japonya kendisi ve ABD arasında kişi başına düşen gelir farkını kapatmaya devam ederken, Çoğu bilim insanı büyük Japon imalat işletmelerinin 1970’lerin başında uluslararası rekabete girdiğine inanmaktadır. Bu anlamda, Japonya’nın 1970’lerin başına kadar sanayileşme yoluyla dokuz yıl boyunca uluslararası rekabete uyumunu tamamladığı söylenebilir.
Pasifik Savaşı’ndan sonra yabancı teknolojiyi ithal etmek ve adapte etmek için toplumsal kapasitenin büyük ölçüde geliştirildiğinden şüphe yok. Arazi Reformu ve tarımsal teşviklerle toplumsal uzlaşma sağlanması zorunlu eğitimi uzatan ve zaibatsuyu parçalayan politik bölünmeyi azalttı. Bunun olumlu bir etkisi oldu. Sanayi politikasını denetlemekle yükümlü olan Uluslararası Ticaret ve Sanayi Bakanlığını (MITI) yenilemek, Japonya’nın sosyal kapasitesini kolaylaştırmak olarak da görülüyor. Hiç şüphe yok ki, MITI yabancı teknolojiyi güvence altına alma maliyetini düşürdü. Japon firmalar ve yabancı şirketler arasında müdahale ederek, Japon endişelerinin teknoloji lisansları ödemek zorunda olduğu telif haklarını azaltmak için rakip Amerikan ve Avrupa işletmelerini oynayan tek bir teknoloji alıcısı olarak hareket etti. Ulusal patent sürelerini kısaltarak MITI, teknolojinin hızla yayılmasını teşvik etti.
Japonya’nın 1880 sonrası ekonomik gelişimini inceleyen önemli konulardan biri, Japonya’nın büyümesini belgeleyen sayısal verilerin bolluğudur. Japon gelir ve üretim, sermaye ve işgücü, sektör, sermaye ve emek tahminleri, kişi başına düşen Japon gelirinin düşük olduğu 1880’li yıllara kadar uzanmaktadır. Sonuç olarak, Japonya’nın göreceli yoksulluğundan bolluğa uzanan uzun vadeli büyümesinin istatistiksel olarak araştırılması mümkündür. Ve bu başarının ardında üretim ve uzun vadeli yatırımlar gelmektedir.
Yazar: Osman Uçar