Malta humması ya da Akdeniz humması olarak da adlandırılan Bruselloz hastalığına, Brucella cinsi bakteri türleri (özellikle Brucella melitensis ve B. abortus) neden olur. Bu hastalık hayvanlardan insanlara doğrudan temasla veya enfekte hayvanlardan elde edilen süt ya da süt ürünleri ile bulaşır. Brucella bakterileri hayvanlarda yavru atma, kısırlık ve meme yangısı gibi önemli hastalık belirtilerine neden olmaktadır. Avrupa, Kuzey Amerika, Avustralya ve Yeni Zelanda’da görülmeyen bruselloz, Akdeniz ülkeleri ve Türkiye’de görülmektedir. Ülkemizde, ihbarı mecburi hastalıklar arasında bulunan bruselloz, Orta ve Doğu Karadeniz’in sahil bölgeleri dışında tüm bölgelerimizde yaygın olarak görülmektedir. İnsanlar için en patojen tür olan B. melitensis koyun ve keçilerde, B. abortus ise sığırlarda enfeksiyonlara neden olmaktadır. Bruselloz, yol açtığı sağlık sorunları yanında ülke açısından önemli ekonomik kayıplara da neden olmaktadır. Özellikle hayvanlarda yavru atma ve kısırlık nedeni ile oluşan kayıpların yanı sıra, süt veriminde ve hayvanların damızlık değerlerinde de önemli kayıplara neden olur. Bu bakteri hayvanlarda hastalık oluşturduğu gibi, hayvanlar ile doğrudan temas halindeki insanlara da hastalık bulaştırabilir. Bu yönüyle “meslek hastalığı” olarak da kabul edilen bruselloz, özellikle veteriner hekimler, çiftçiler, kasaplar ve kesim-hane çalışanlarında da görülmektedir.
Laboratuvar çalışanlarında da çeşitler kazalar neticesinde Brucella enfeksiyonları kaydedilmiştir. Çevre şartlarında uzun süre canlı kalabilen (suda 10 hafta, kuru ortamda 6 hafta kadar) bu bakteriler enfekte hayvanların et, süt, idrar, dışkı ve iç organlarında bulunurlar. İnsanlara ise ya sindirim ya da direk temas sonucu bulaşırlar. Temasla bulaşmada çatlak ve kesik deriden içeri girerek hastalık yaptıkları gibi sağlam deri ve konjonktivadan da vücuda girerek insanlarda enfeksiyonlara neden olabilirler. Bulaşmada, insanlar açısından özellikle çiğ süt ve pastörize edilmemiş ya da yeterince kaynatılmamış sütten yapılan süt ürünleri önemli bir yer tutmaktadır. Bu süt ürünleri arasında yeterli ısıl işleme tabi tutulmamış peynir, tereyağı, dondurma ve krema başta gelmektedir. Ülkemizde, özellikle geleneksel yöntemlerle yapılan bazı peynir türleri yeterli bir ısıl işleme tabi tutulmadığı için toplum sağ-lığı açısından ciddi bir risk taşımaktadır.
Tüketiciler bu tür ürünleri hijyenik kalitesinden daha ziyade tat ve aromalarına göre tercih etmekte ve bunların sağlık açısından ne derece risk taşıdığını dikkate almamaktadırlar. Aslında bu problem, pastörize süt kullanmak ya da sütü kaynatmak gibi çok basit önlemlerle bertaraf edilebilecekken, üretici ve tüketicilerin yeterince bilinç sahibi olmaması önemli sağlık problemlerine davetiye çıkarmaktadır. Bugün “yöresel ürünler” olarak en lüks lokanta ve marketlerde satışa sunulan bu gibi ürünlerin hijyenik kalitesi yeterince bilinmemektedir. Bu mikroorganizmalar sütte 10 gün, kontamine ve yeterli ısıl işlem görmemiş sütten yapılan dondurmada 1 ay, peynirde 2 ay, tereyağında 4 ay ve kremada yaklaşık 4-5 ay canlı kalabilmektedir. Salamura peynirlerde bile 1-2 ay kadar canlılıklarını muhafaza etmeleri bu bakterilerin ne derece riskli olduklarını ortaya koymaktadır. Brucella bakterileri, 60˚C’de 10 dakika içerisinde canlılıklarını kaybettiklerinden dolayı normal pastörizasyon sıcaklığında sütten elimine edilebilirler. Yoğurt gerek kullanılan sütün kaynatılması gerekse oluşan asiditeden dolayı bu bakteriler bakımından bir risk taşımamaktadır. Et ise pişmiş olarak tüketildiğinden nadiren bir bulaşma aracı-dır. Özellikle karaciğer, dalak gibi sakatatların yeterince pişirilmemesi bulaşmalara neden olabilir. Enfekte hayvan etlerinden yapılan çiğ köfte birçok patojen açısından önemli bir risk taşıdığı gibi Brucella açısından da riskli gıdalar arasındadır.
Brucella, insanlarda birçok organ ya da sisteme yerleşebildiğinden değişik hastalıklara neden olabilir. Bu hastalıkların belirtileri, bakterinin vücuda alınmasından sonra 1-3 hafta içerisinde başlayabildiği gibi bu süre aylar da alabilir. Belirtiler alınan bakterinin türü veya miktarına göre hafif şiddetten çok şiddetli bir hale kadar değişebilir. Bruselloz’da ateş (zaman zaman kaybolan yeniden yükselen bir ateş seyri), terleme (özellikle gece terlemesi), bel ve kas ağrıları, halsizlik, yorgunluk ve iştahsızlık gibi genel hastalık belirtileri öne çıkmaktadır. Eğer hastalık tedavi edilmez ya da tam iyileşmezse vücudun farklı yerlerinde özellikle kas-iskelet sisteminde önemli hastalıklara neden olabilir. Özellikle artrit, brusellozun önemli hastalık belirtilerindendir. Bunun yanı sıra, nadir de olsa karaciğer, kalp, dalak, göz ve beyin gibi organlarda da hastalık komplikasyonları ortaya çıkabilir. Hayvanlarda yavru atma yaygın olduğu halde hamile kadınlarda düşük yapma yaygın bir durum değildir. Özellikle ateşin yükselmesine bağlı olarak zaman zaman düşük görülse de bu etkene doğrudan bağlı bir durum değildir. Erkeklerde ise bakteriler testislere yerleşebildiğinden kısırlık önemli bir komplikasyon olarak gelişebilir.
Brucella, antibiyotiklere duyarlı bir bakteridir. Ancak bakterinin hücre içine nüfuz etmesi ve kemik iliği gibi antibiyotiklerin ulaşmasının zor olduğu yerlere yerleşmesinden dolayı tedavisi zor ve zaman alıcıdır. Dolayısı ile birden fazla antibiyotiğin uzun süre kullanılmasını gerektirebilir. Tedavi sonrası hastalık belirtileri kaybolsa da kısa süreli tedavilerde hastalık bir müddet sonra tekrar nüksedebilir. Hastalık şiddetine bağlı olarak tedavi süresi bir kaç haftadan bir kaç aya kadar uzayabilir.
Görüldüğü gibi insanlarda oldukça ciddi ve tedavisi güç hastalıklara neden olan brusella bakterisine karşı toplumsal duyarlılığın ve gerek üretici gerekse tüketici bilincinin yükseltilmesi oldukça önem arz etmektedir. Özellikle peynir, tereyağı ve dondurma gibi süt ürünlerinde kullanılan sütün pastörize edilmesi veya kaynatılması son derece önemlidir. Kullanılan sütün kaynağı tam olarak bilinmeyen özellikle geleneksel yöntemlerle yapılan süt ürünleri tüketilmemelidir. Hastalıkla mücadelede henüz enfekte olmamış hayvanların aşılanması önemli bir yer tutmaktadır. Çünkü insan ya da hayvanlarda enfeksiyonun önlenmesi hayvanların bu bakterilerden arındırılmış olmasına bağlıdır. Hayvanlar için etkin brusella aşıları olmasına rağmen insanlar için henüz güvenli bir aşı mevcut değildir.
Yazar: Enes Eker