Aksolotllar, kaplan semenderi grubuna aittir. Semenderler ve kelerlerle akrabadır. Aksolotllar (Ambystoma mexicanum), Meksika semenderlerinin en tanınmış üyelerindendir. Ait olduğu sınıfının aksine başkalaşım geçiremediği için suda yaşamaktadırlar. Diğer semendereler başkalaşım geçirdikten sonra tamamen olmasa bile suyu terk etmektedirler. Ancak aksolotllar, karaya uyum sağlamaya yetkin özelliklere sahip değillerdir. Aksolotllar erişkinliğe 1.5 ya da 2 yaşlarında kavuşurlar. Aksolotlların ömrü ortalama 15 yıldır. Erişkin bir aksolotl yaklaşık 25 cm boyundadır. Boyunun yarısı kuyruktan oluşur. 30 cm uzunluktan büyük aksolotllar pek rastlanmamaktadır. İri başları ve kalın boyunlara sahiptir. Aksolotlların göz kapakları bulunmamaktadır. Genellikle koyu kahverengi ve siyah renktedirler. Ancak renksiz olanları da çokça bulunur. Renksiz olanları akvaryumlar da görmek mümkündür. Ayakları ve bacakları güçsüz ve uzundur. Yüzgeçleri kafa arkasından başlar ve kuyruğa kadar uzanır. Kafasının yanında bulunan üç çift tüyümsü solungaçları sudan oksijen almasını sağlamaktadır. Bu özelliği ile tipik bir semenderden ayrılmaktadır.
Dünya üzerinde aksolotllar Meksika’daki Chalco Gölü’nde ve Meksika’nın dağ göllerinde yaşamaktadırlar. Meksico City’nin kentsel büyümesi ve aksolotlların yiyecek olarak satılması bu canlıların yaşamlarını tehlikeye atmaktadır. Dünyanın hemen hemen her yerinde aksolotllar, akvaryumlarda beslenmekte ve aksoltl ticareti yapılmaktadır. Akvaryumlara uyum sağlayan bu canlılar iyi bakıldığı taktir de uzun yıllar yaşayabilmektedirler.
Aksolotllar küçük balık ve solucanlar, böcek lavraları, tetarlar ile beslenirler. Yavru aksolotllar ise suyun içinde yüzen küçük organizmalarla ve planktonla beslenmektedirler. Etçil hayvanlardır. Aksolotllara verilmiş koku duyusu yardımıyla avının yerini tespit edebilir ve uzun dili yardımıyla avlanırlar.
Aksolotllar kendilerini inanılmaz hızlı şekilde yenileyebilmektedir. Herhangi bir organını kısa sürede yeniler. Örneğin; bir aksolotl uzvu koptuğunda, 1-2 ayda tamamen uzar. Kendini yenilemesi (rejenerasyon) bilimin ilgi odağı olmuştur. Jenerasyona en iyi örnek olan kertenkele ve deniz yıldızlarından bile daha iyi yenilenmeye sahiptir. Tüm organlarını yeniden üretebilmekte hatta beyin hücrelerinin bir kısmı alınsa dahi yeniden kazanabilmektedir. Canlının bu özelliği tıp dünyasında en çok araştırma yapılan canlılardan biri olmuştur.
Aksolotllar yaşamı boyunca lavra evresinde yavrulayan ve amfibyumdur. İç döllenme yoluyla çoğalırlar. Erkek olan spermatofor diye bilinen kapsüle bırakır ve kapsül suyun dibine iner. Dişi aksolotl ise üzerine yerleşir ve gödeniyle alır. Dişi aksolotl bir hafta sonra üreme dönemi olan nisan ya da mayıs ayında iki yüz ila altı yüz yumurta bırakır. Yapışkan olan yumurtalar, dişinin arka ayakları yardımıyla bitkilere yapıştırır. Su ısısına göre aksolotllar 2 – 3 hafta sonra yumurtadan çıkarlar. Yumurtadan ayrılan yavru aksolotllar bir süre yapıştırıldığı bitkiden ayrılmazlar. Boyları bu evrede 1.25 cm boyundadırlar. Su sıcaklığı ve besinler aksolotllar için verimli ise kış olana kadar boyları 12 – 17 santim olacaktır. Su ısısı 10 derece altına düşmesi halinde aksolotllar yeterli besini alamazlar ve kış uykusuna yatarlar.
Yazar:Ismet Göksel Berber