Alpler, Avrupa’nın başlıca dağ silsilesi olarak bilinir. Avrupa Kıtasının en yüksek noktası Mont-Blanc Alp dağlarında yer alır. Alplerin yaklaşık olarak kapladığı alan 330000 km’ye yakındır.
Dağlar Fransa, İtalya, İsviçre, Almanya, Avusturya arasında dağılmıştır. Alp Dağlarının Mont-Blanc dışında başlıca zirveleri; Fransa’da Barre des Ecrins (4103m),İtalya-İsviçre sınırı civarlarında Monte Rosa (4638m ve Matterhorn (4478m), İsviçre’nin Aare kütlesinde Jungfrau (4166m), Finsteraarhorn (4275m) ve Aletschhorn (4182m).
İtalya’da Gran Paradise (4061m),�Graubünden ile İtalya arasında Bernina (4057m) ve son olarak Avusturya’da Ilohe Tauern’lerin en yüksek noktası olan Glockner (3798m). Alplerden Avrupa’nın üç büyük akarsuyu doğar, bunlar Ren (Rhein) ile Rhöne, İsviçre Alplerinin merkezinden çıkar. �Po akarsuyu ise Batı Alplerden başlar.
Alp sıradağları, Po’nun başlıca kollarını (Ticino, Adda ve Adige), Ren’in önemli bir kolunu (Aar); Rhöne’un iki büyük kolunu (Is&e ve Durance) ve Tuna’nın yukarı çığırına kendi rejimlerini veren akarsuları (Lech, lnn, Ems) destekler. Yaklaşık olarak uzunluğu 1000km’den fazla olan Alpler hilal şeklinde Akdeniz’den İsviçre’ye ayrılır, buradan batı-doğu istikametinde yol alır. İtalya’da Apennin dağlarıyla kesişir. Bakıldığında bazen iki dağ uzantısı arasında sınır olarak Cenova kuzeyindeki Giovi boğazı gösterilir.
Fiziki özellikler: Savona bölgesinde yavaş yavaş farklılık gösterir. Burada İtalya’nın Cenova körfezi ile Po ovası arasındaki mesafe 50km iken dağlar yavaş yavaş genişler ve Tirorde Verona meridyeni doğrultusunda, 200km’ye erişir. Doğu kısımda Alpler, Macar ovasının devamı olan çöküntü havzaları arasında incelir. Güneyde ise Julia (Guilia) Alpleri ile Karawankensler kuzeybatı-güneydoğu doğrultusundaki Dinar dağlarıyla bütünleşir. Alpler karmaşık tarzlı, kıvrımlı bir dağ sırasıdır.
Birinci zamandan itibaren oldukça büyük kıvrılmalar olmuştur.Baktığımızda bunların izleri Fransız Alplerinin merkezi kütlelerinde (Mont-Blanc, Pelvoux) ve Mercantour’da görülür. Bu eski hersinyen dağ sırası aşınım ile tahribe uğradıktan sonra, ikinci zamanda,� şimdiki Alplerin yerini alan derin sularda, oldukça büyük tortul tabakalar çökelmişti; sonrasında, İkinci zaman sonunda su yüzüne çıkmalar baş gösterdi ve neticesinde özellikle Doğu Alpler’de, üçüncü zaman başlarında da güneybatıda dağ sıraları oluştu; Pireneler bu dönemde meydana geldi.
Üçüncü zaman diliminin ortalarına doğru, Oligosen ve Miyosen devrelerinde şu anki Alplerin yapısını oluşturan büyük orojenik hareketleri başladı. Alplerin geçmişinde bu safin büyük taşıma örtülerinin meydana gelmesi ile belirir: Tortul tabakaların hareketi özellikle İsviçre ve Avusturya Alpleri bölgesinde mevcuttur: Bu örtüler bugünkü dağ silsilesinin hemen tamamını kapsar; Fransa’da ise, ana tabakanın doğusunda bu kütlelerle Mercantour arasında rastlanır. Buna rağmen, merkezi kütlelerin batısında Prealpler sadece kıvrılmış ama uzun mesafeler boyunca taşınmamış tortul tabakalardan oluşmuştur.
İnsanın ortaya çıktığı zamana denk gelen Dördüncü zamanda, Alplerin tarihini, çevredeki ovalara kadar uzanan büyük buzulların oluşumunu tescil eder. Derinliği geniş tekne şeklinde kazdıkları büyük vâdilere ve içinde bugün İsviçre ve Kuzey İtalya göllerinin yerleştiği çanakları oluşturan bu buz tabakalarıdır. Buzulların yayılmış olduğu alanlarda, örnek olarak Fransız Alplerinin güney kısmında yer alan vâdiler oldukça dardır, yumuşak olan kayalar içinde oyulmuş çanaklar da aşılması zor boğazlarla birbirlerinden kopmuştur.
Güneyde yer alan güneşli yamaçlar yaşamaya elverişlidir. Ekilebilecek türde tarlalar ve köyler, daha yukarılarda da çayırlar mevcuttur bu yamaçların özel isimleri vardır. Kuzeydeki yamaç� oldukça soğuktur ve genellikle ormanlarla örtülüdür. Rüzgârın havayı bozmadığı derin vâdilerde kış aylarında soğuk hava toplanır, yazın da sisli olan bu çukurlarda ağır bir sıcak görülür; bazı durumlarda dağlar güneş ışınlarını kesmektedir. Bu sebeple köyler için yamaçların en üst kısmındaki düzlükler, sel riskiyle de karşı karşıya olan vâdi diplerine tercih edilir. O halde Alp iklimi çok değişkendir, birkaç kilometrede bir değişir.
Yazar:�R. Karasu