Kansızlık, tip dilinde anemi olarak isimlendirilir. Kanda alvuyar (eritrosit, RBC) dediğimiz kırmızı kan hücreleri bulunur. Alyuvarlar kemik iliğinde üretilir. Alyuvar yapısında bulunan hemoglobin ile oksijen taşınır. Hemoglobin aynı zamanda kana kırmızı rengini verir. Kan hücrelerinin yapımı eritropoetin hormonun uyarısı ile olmaktadır. Eritropetin böbrekte yapılır. Kan hücrelerinin yapılması için demir, B12 vitamini ve folik aside ihtiyaç vardır. Kan hücrelerinin ömrü yaklaşık 3 aydır. Ömrünü dolduran kan hücreleri dalakta yıkılırlar.
En sık görülen anemi, demir eksikliği anemisidir. B12 vitamini, folik asit ve eritropoetin eksikliği anemiye yol açar. Eritropoetin eksikliği böbrek hastalıklarında ortaya çıkar. Kanserlerde kemik iliği hasar görürse yeteri kadar üretim olmayacağından, anemi gelişir. Direkt kemik iliği hastalıkları, aplastik anemi de kemik iliğinde yapım yetersizliğine bağlı anemi gelişir. Her türlü kronik hastalık kansızlığa neden olur. Kanser tedavisinde kullanılan ilaçlar, yüksek doz penisilin, kinidin gibi ilaçların kullanımı ile de anemi gelişebilir. Gizli veya açık kanamalar kansızlığa neden olmaktadır. Kadınlarda aneminin daha sık görülmesinin nedeni adet kanamalarıdır. Gebelik döneminde demir ve vitamin eksikliğine bağlı olarak görülür.
Kan hücrelerini yıkan hastalıklar; orak hücreli anemi, kanser, lösemi, lenfoma, myelom, böcek ilaçları, hepatit, ebstein barr virüsü, lupus, bazı antibiyotikler, talasemi, enzim eksiklikleri, bağışıklık sistemi hastalıkları ve dalağın büyüdüğü durumlarda anemi saptanır. Kan nakli esnasında oluşabilecek reaksiyonlarla da kan hücreleri yıkılabilir. Ailesel kansızlık hastalıkları da bulunur (Fanconi anemisi).
BULGU, BELİRTİ VE YAKINMALAR
Halsizlik, yorgunluk, iştahsızlık, enerji eksikliği, uyuma isteği, çabuk yorulma, baş dönmesi, baş ağrısı, üşüme, el ve ayaklarda soğuma, kabızlık, cilt rengi solukluğu, kulak çınlaması, sinirlilik, yutmada zorlanma, çarpıntı, nefes darlığı, göğüs ağrısı şikayetleri bulunur. Hastalar kil gibi toprak yemek isterler. Çocuklarda kansızlık büyüme ve gelişme geriliğine neden olur.
Muayenede ağız kenarında çatlaklar, dilde çatlak ve kızarıklık, tırnaklarda çatlak ve ilerlemiş anemide tırnakların kaşık şeklinde olması, kalp hızı yüksekliği saptanır. Göz kapağı içi ve deri rengi soluktur.
Yapılacak kan tahlilinde kan değerleri düşük bulunur. Demir eksikliğinde MCV değeri, serum demiri, depo demiri olan ferritin düşüktür. B12 vitamini ve folat değerlendirilerek anemi nedeni saptanmaya çalışılır. B12 vitamini ve folat eksikliğinde MCV değeri yüksek çıkar. Retikulosit sayısı değerlendirilir. Altta yatan diğer hastalıkların varlığında başka incelemeler yapılır. Örneğin böbrek yetmezliği için üre ve kreatinin değerleri bakılabilir. Ancak kansızlık şikayetlerine ek olarak başka bulguların da olacağı unutulmamalıdır.
Özellikle her yaş grubundaki erkeklerde, menopoza girmiş kadınlarda demir eksikliği kansızlığı, aksi ispatlanıncaya kadar kanser (özellikle mide-bağırsak) ön tanısıyla tetkik edilmeli, mutlaka kolonoskopi ve gastroskopi yapılmalıdır.
TIBBİ TEDAVİ
Demir eksikliği saptanmışsa, demir tedavisine başlanır. Ağızdan alınan demir, aç karnına alınır. C vitamini demir emilimini artırır. Bulantı, kusura, hazımsızlık, kabızlık, ishal, dışkıda siyahlaşma, dişlerde siyahlaşma gibi yan etkileri vardır. Bu yan etkileri azaltmak için düşük dozla başlamak gerekebilir. İğne şeklinde uygulanan demir daha hızlı etkilidir ancak alerji yan etkisi vardır.
B12 vitamini ve folik asit eksikliği mevcutsa tedavisi düzenlenir.
Kronik hastalık anemilerinde hastalığın tedavisi ile düzelme sağlanabilir. Böbrek yetmezliğine bağlı anemilerde genelde eritropoetin hormonu eksikliği olduğu için hormon takviyesi yapılır.
DİYET DEĞİŞİKLİKLERİ
Demir eksikliği anemisi olanların kırmızı et, balık, kümes hayvanlarını günlük tüketerek onlarda bol bulunan ve doğrudan bağırsaklardan emilen hem demirini yeterli miktarda alabilirler. Hem demiri, sebzelerde bulunmaz ve bağırsaklardan hızlı emilir. Sebzelerden kuru fasulye, bezelye, mercimek ve ıspanak da demir kaynağı olarak tüketilmelidir.
Demir emilimi, C vitamini ile beraber daha fazla olur. Kuru fasulye, et, domates konservesi ve salçası ile hazırlanan yemekte demir ile beraber C vitamini de olduğu için emilim artar. Demir takviyeli kahvaltılık tahıl ile beraber %100 portakal suyu tüketilmesi de yararlıdır.
Kahve, çay, yumurta sarısı, lifli gıdalardaki fitatlar ve soya proteini demir emilimini bozar. Bu nedenle demirden zengin gıdaları alırken bu besinler 2 saat geçtikten sonra tüketilmelidir.
Kansızlık olanlarda demir, B12, folik asit ve C vitamini gibi besin ögelerinin yeterli alınması gereklidir, diyet uzmanından yardım alınmalıdır.
Rafine tuz, margarin, işlenmiş gıdalar, şeker katkılı gıdalar tüketilmemelidir.
YAŞAM TARZI DEĞİŞİKLİKLERİ
İdeal kilonun korunması için, kansızlığın şiddetine uygun olarak doktorun önerdiği egzersiz düzenli yapılmalıdır.
Eğer kansızlığı tetikleyen enfeksiyon, kimyasal madde, soğuk ve bazı gıdalar varsa bunlardan sakınılmalıdır. Enfeksiyonlardan korunmada ellerin yıkanması, soğuk algınlığı olanlarla temastan kaçınma, kalabalıktan kaçınma ve grip aşılarının yapılması gibi önlemler alınabilir.
ÖNERİLEN BESİN TAKVİYELERİ
Multivitamin ve mineral kompleksi: Kan hücrelerini artırmak için önerilmektedir. Demir, B12 vitamini ve folik asidin yanı sıra A,C, E, B2 ve B6 vitaminleri ile bakır eksikliği de anemiye neden olabilmektedir. Multivitamin ve mineral takviyesinin hekim kontrolünde alınması önerilir. Eksikliğini önlemek amacıyla günlük 15 mg çinko takviyesi, çinko glukonat veya asetat formunda alınmalıdır. Demir, günde 2 defa öğün arasında süksinat ve fumarata bağlı olarak 30 mg, eğer mideye rahatsızlık veriyorsa yemeklerle birlikte günde 3 defa alınması önerilir.
B12 vitamini: Yaşlılıkta, vejetaryen tip beslenmede ve crohn hastalığı ile çölyak gibi diğer B12 vitamini eksikliği görülen durumlarda, B12 vitamininin çabuk emilmesi için dilaltı tabletleri şeklinde alınması önerilir. Pernesiyöz anemi olan hastalara B12 vitamini enjeksiyonu yapılması gerekli olabilir. B12 eksikliği anemisinde en az bir ay boyunca günde 2.000 mikrogram ardından 1.000 mikrogram B12 vitamininin en aktif formu olan metilkobalaminin dilaltı tabletleri tercih edilmelidir. Folik asit takviyelerinin her zaman B12 vitamini ile birlikte alınması önerilir.
C vitamini: Demir ve diğer besin ögelerinin vücutta emilimini artırabilmektedir. Demir takviyesi ile birlikte C vitamininin günde 100-500 mg alınması önerilir.
Yazar: Fatih Bolelli