Kan basıncı kanın damar içinde akarken damar çeperlerine yaptığı basınçtır. Atardamar çeperlerindeki basıncın normalden daha yüksek olmasına yüksek tansiyon denir. Yaygın bir sorun haline gelen yüksek tansiyon kontrol haline alınmazsa kalp krizlerine ve felç geçirilmesine neden olabilir. Bu sinsi hastalık fazla belirti vermese de organlara zarar vermeye devam eder. Hipertansiyonun sessiz katil olarak anılmasının sebebi budur ve son derece tehlikelidir. Tehlikenin önüne geçebilmek, yüksek tansiyonu zamanında fark edebilmek için yapılabilecek en doğru şey aile hekimleri ya da devamlı gidilen bir başka hekime tansiyonu ölçtürmektir. Ancak doktorun ya da yardımcı sağlık görevlisinin ölçümü sonucunda tansiyonun yüksek çıkması kişinin kesinlikle yüksek tansiyon hastası olduğunu da göstermemektedir. Bunu söylememizin sebebi şudur: Çoğu kişinin ev ortamında normal değerlerde seyreden tansiyonu bir hastane ortamında, beyaz önlük giyen bir hemşire ya da doktor tarafından ölçüldüğünde aslında hiçbir sağlık sorunları olmamasına rağmen yüksek çıkmaktadır. Buna “beyaz önlük hipertansiyonu” adı verilmiştir.
Beyaz Önlük Hipertansiyonu Takip Gerektirir Mi?
Bilimsel çalışmalara göre birçok hasta bir sağlık görevlisinin özellikle de bir hekimin karşısında heyecanlanmaktadır. Doktorlar hastalarında yaptığı ölçüm sonucunda yüksek bulduğu tansiyonun gerçeği yansıtmayacağını bildiğinden ihtimalleri göz önünde bulundurarak bir haftalık tansiyon takibi isterler. Doktor karşısında iken beyaz önlük hipertansiyonu nedeniyle yüksek bulunan kan basıncı değerleri hastanın hayatının ileri bir döneminde hipertansiyon riskiyle karşılaşma ihtimalinin bulunduğunu gösterir. Bu ihtimal bir önlem almayı gerektirir.
Nasıl Önlem Alınabilir?
Hiç kimsenin tansiyonu sürekli sabit değildir. Gün içinde farklı zamanlarda, yaşanılan olaylara, beslenmeye, yapılan aktiviteye, içinde bulunulan duruma göre değişmektedir. Kan basıncı beyin tarafından sürekli olarak algılanmakta, yükselmesi ya da düşmesi gerektiğinde otonom sinir sistemine ait sinirler tarafından verdiği mesaj kalbe ve damarlara iletilmektedir. Kan basıncı vücuttaki hormonlardan da etkilenebilir. Dolayısıyla beyaz önlüklü bir hekim karşısında da etkilenmesi doğaldır. Ancak etkilenen ve kan basıncı yükselen kişilerin sağlık durumunun gerçekte nasıl olduğunun anlaşılması zordur. Hipertansiyon tanısı konulabilmesi için bir defa yüksek çıkması yeterli değildir. Bu nedenle muayenehanede tansiyonu yüksek bulunan kişiler tansiyonlarını günde birkaç defa ölçmeli veya ölçtürmelidir. Hipertansiyon tanısı konulabilmesi için hastanın doktorunun önerisine göre bir hafta ya da on gün boyunca tansiyonunu tercihen evde kontrol etmesi, çıkan sonuçları ölçümün saatleriyle birlikte not alması gerekir. Ölçülen kan basıncı her defasında içinde bulunulan yaş grubuna göre yüksek bir değerde çıkarsa hasta kaydettiği sonuçlarla birlikte bir hekime gitmeli ve durumunun gözden geçirilmesini istemelidir.
Tansiyon Takibi Nasıl Olmalı?
Herhangi bir yaşta başlayabilen hipertansiyon en fazla orta yaşların sorunudur. Beyaz önlük hipertansiyonu ( izole muayenehane hipertansiyonu ya da beyaz önlük etkisi) olan ve % 15’lik bir dilimde yer alan kişiler gerçek hipertansiyon sorunun ortaya çıkmasının mümkün olduğunca engelleyebilmesi ve erken teşhis edilebilmesi amacıyla izlenmeli, digital tansiyon aletleriyle kendi tansiyonlarını ölçmelidir. Digital aletlerin üst koldan ölçüm yapanları bilekten ölçenlere göre daha güvenilirdir. Gerek duyulan hastalara hastanelerde tansiyon holteri denilen bir alet takılmakta, 24 saat içinde ölçüm yapma aralığı programlanarak düzenli olarak kan basınçları ölçülmektedir. Bu yöntemle kişilerin tansiyonu günün farklı saatlerinde hatta uyurken bile saptanabilmekte ve kaydedilen değerlerin dökümü alınabilmektedir.
Tansiyonun Doğru Ölçülmesi İçin Gerekenler
Doktor karşısında ya da hastane ortamında heyecanlanmak, beyaz önlük hipertansiyonu bulguları vermek psikolojik bir sorundur. Bu sorun kadınlarda daha sık ortaya çıkmaktadır. Ortamdan uzaklaştırılan hasta biraz dinlendirilerek tansiyonu yeniden ölçüldüğünde normale döndüğü görülecektir. Yüksek tansiyon erken dönemde saptanamaz ve önlem alınmazsa ciddi sorunlara yol açabilir. Evde tansiyon takibi yapılacaksa tansiyonun doğru ölçülebilmesi için kişi en az 5 dk. oturarak dinlenmelidir. Digital tansiyon aletinin manşonu sağ üst kola takılmalı, kol kalp hizasında tutulmalıdır. Tansiyon ölçümü yemeklerden ve egzersizden, çay, kahve, sigara içiminden en az 1 saat sonra normal sıcaklıktaki bir ortamda yapılmalıdır. Kişi bir sandalyeye ya da kanepeye oturup sırtını yaslamalı, bacak bacak üstüne atmamalı ve konuşmamalıdır. Ölçümün gün içinde farklı saatlerde 3 defa yapılması yeterlidir. Sonuçlar mutlaka saatiyle birlikte not edilmelidir. Eğer birden fazla ölçüm yapılacaksa her ölçüm arasında birkaç dakika ara verilmelidir.
Tansiyonun Normal Değerleri
Sağlıklı kişilerde tansiyon belli bir sınırda olmalıdır. Sağlıklı yetişkinlerde ideal tansiyon değerleri genellikle 120/ 80 mm Hg olarak kabul edilir. Yani büyük tansiyon 120, küçük tansiyon ise 80 mm Hg’dır. Bunun halk arasındaki karşılığı 12/8’dir. Ancak ideal tansiyon yaşa göre değişmektedir. 1018 yaş arasında normal tansiyon 110/73 mm Hg (milimetre civa) iken 1835 yaş arasında 120/75’tir. Yaşı 35 ile 50 arasında olanlarda normal olarak 130/ 80 olan tansiyon 5070 yaş arasındaki bireylerde 140/85 mm Hg olmalıdır. Yaş ilerledikçe tansiyonun yükselmesi normal olup 7090 yaş arasında 150/87 mm Hg ölçülebilir. Bu yaştaki birinin tansiyonu 16/10’a çıkmışsa yüksek olarak kabul edilir.
Hipertansiyon (yüksek tansiyon) teşhisi için yetişkin bir bireyin tansiyon değerleri 140/ 80 mm Hg’nın üzerinde olmalıdır. Ev ölçümlerine göre karar verilecekse ortalama alınmalı, bu ortalama 135/85 mm Hg’dan daha yüksek olmalıdır.
Hipertansiyona Karar Verilirse Ne Yapmalı?
Tansiyon yükselmesi sadece doktor karşısında oluyorsa, aşırı bir yükseklik saptanmamışsa, diğer zamanlarda bir yükselme yaşanmıyorsa ilaç tedavisi gerekmemektedir. Haftalık ölçümlerde yükseklik saptanırsa kendisine gelen hastayı değerlendirmek ve tansiyon yükselmesinin ardında bir hastalık bulunup bulunmadığını öğrenmek için doktor hastaya bazı sorular sorarak gerekli testlerin yapılmasını isteyecektir. Muayene ve testler sonucunda hastada yüksek tansiyon bulgularına rastlanırsa başka organlar da değerlendirilmeli, göz dibine bakılmalı, ekokardiyografi ve benzeri ölçümler yapılmalıdır. Bunlardan alınan sonuçlar durumu kesinleştirir. Hipertansiyon kesinleşmişse ilaçla tedaviye geçilir.
Yapılan birçok araştırmada beyaz önlük hipertansiyonu olan kişilerin 8 yıl içinde inme(felç) ya da kalp krizi geçirme risklerinin normal tansiyonlulardan daha fazla olabildiği görülmüştür
Hipertansiyon Belirtileri
Hipertansiyon çoğu kişide hiçbir belirti vermemektedir. Hipertansiyonun belirti vermesi durumunda kişilerde çarpıntı, baş dönmesi, baş ağrısı, yorgunluk, halsizlik, nefes darlığı, kulak çınlaması, merdiven çıkarken ya da yürürken yorulma ve zorlanma, gece idrar yapmak için uyanma, bacakların şişmesi gibi sorunlar gözlenebilir. Aşırı tansiyon yüksekliğinde kişilerde dil peltekleşebilir, çift görme, vücudun ya da yüzün karıncalanması durumları yaşanabilir. Hipertansiyon günümüzde çeşitli ilaçlarla tedavi edilip kontrol altında tutulabilmektedir. Tedavi sırasında ilaçlar doktorun önerdiği biçimde ve aksatılmadan alınmalı, yaşam tarzına dikkat edilmelidir.
Hipertansiyonun Sonuçları
Hipertansiyon tespit edildiğinde mutlaka tedavi edilmeli ve kontrol altında tutulmalıdır. Normal sınırların üzerindeki büyük ve küçük tansiyon değerleri kalbe ve damarlara zarar verdiği gibi zaman içinde başka organlara da zarar verip felç, kalp krizi ve görme kayıpları gibi sorunlara yol açacaktır. Kan basıncı heyecanlanmak, egzersiz yapmak, sinirlenmek, sigara içmek, alkol almak, fazla çay ya da kahve tüketmek, hava sıcaklığının değişmesi gibi birçok durumdan etkilenir. Yaşın ilerlemesiyle birlikte hipertansiyon görülme sıklığında artış yaşanmaktadır. Fazla tuz tüketimi, kilo alımı, fiziksel aktivitede azalma, potasyum ihtiva eden sebze, meyve gibi besinlerin az alınması, fazla sigara ve alkol kullanılması hipertansiyonu kolaylaştıran faktörlerdir. Riski düşürmek için diyete dikkat edilmeli, doymuş yağ oranı ve kolesterol miktarı düşük besinler tercih edilmeli, lifli besinlere, sebze ve meyvelere ağırlık verilmeli, tuz alımı sınırlandırılmalı, kilo kontrolü yapılmalıdır. Alkol ve sigaranın da hayattan çıkarılması, fiziksel aktivitenin artırılması, strese karşı önlemler alınması da kişileri tansiyon yükselmesinden koruyacaktır. Sağlıklı olunsa bile herkes zaman zaman tansiyonuna baktırmalıdır.
Kaynakça:
https://www.memorial.com.tr/saglik-rehberleri/doktor-onlugu-tansiyonu-yukseltiyor/
http://www.hipertansiyonmd.com/halkkosesi/beyaz-onluk-hipertansiyonu-ve-maskeli-hipertansiyon-nedir-
https://www.e-psikiyatri.com/beyaz-onluk-tansiyonu-cikariyor-53340
Yazar: Müşerref Özdaş