Bilgiustam
Bilgiyi ustasından öğrenin

Bilgiyi İşleme Teorisi

0 1.339

4481_bilgi_isleme_modeliBilgiyi İşleme Teorisi, bilginin insan beyninde nasıl edinildiğini, işlendiğini, kaydedildiğini ve hatırlandığını tanımlar. Bu teorinin ilginçliği, insanın bilgiyi işleme şeklinin bilgisayarlara benzetilmesidir. 1956’da Amerikalı psikolog George A. Miller bilgiyi işleme teorisini geliştirmiş ve zihnin dış uyaranları algılayıp sırasıyla işlediğini, kaydettiğini, istiflediğini ve sonrasında bunlara yanıt verdiğini düşünmüştür. Ayrıca insan zihninin belli bir anda sadece 5-9 adet bilgi kümesini tutabildiğini ifade etmiştir.

Bilgiyi işleme teorisi, yeni bir bilgi edinirken, insan zihninde oluşan olaylar zinciri üzerinde çalışma ve analiz yapan bilişsel bir yaklaşımdır. Teori aslında George Miller tarafından yaratılmamış, sadece geliştirilmiştir. Miller, insan zihnindeki bilgi işlemeyi bilgisayar modeline benzetmiştir. Öğrenmenin basitçe, hafızada kayıtlı bir bilginin değişime uğraması olduğunu söylemiştir. Kısacası bu teori, insanoğlunun yeni bir şeyi öğrenme sürecini analiz eder. Bu aşamada çeşitli olay zincirleri meydana gelmektedir.

Bilgiyi İşleme ve Bilgisayarlar

Teori, bilgiyi işleme ve analiz açısından insanın zihin yapısının, bilgisayara çok benzediğini iddia eder. Ayrıca beyine giren yeni bir bilginin hafıza odalarında depolanmadan önce, ilk olarak analiz edildiğini, sonrasında çeşitli kriterler üzerinden test edildiğini belirtir. Bu işlemler çok yüksek bir hızda yapıldığından bizler bunları farketmemekteyiz. İnsanın duyusal algıları, bir bilgisayar donanımının çalışması gibi işlem yapar ve kişinin öğrenme esnasında kullandığı kurallar ve stratejiler de bilgisayarın kullandığı yazılımlara benzer. Kişinin bilgiyi işleme sistemi, algılar ve kurallar düzenlenerek geliştirilebilir.

Bilgiyi İşleme Modeli

Kayıt Modeli

Dışardan alınan bir bilginin zihindeki yolculuğu esnasında belli bir işlem biriminde veya kanalda kaydedildiği öne sürülen bir modeldir. Bahsedilen kanallar, duyusal kayıtlar, kısa-süreli bellek ve uzun-süreli bellek olarak üç sınıfa ayrılır.

Duyusal Kayıt

Tüm bilgileri alıp geçici veya kalıcı olarak depolayan zihinsel işlem birimlerinin bir parçasıdır. İnsan bedeni beş duyu organına sahiptir ve bu duyu organlarındaki bir takım alıcı hücreler, dış enerjiyi alıp, beyin için belli mesajlara dönüştürür. Bu dönüştürme işlemi kısa-süreli hafıza yaratır. Bu aşamada bilginin doğru algılanması, diğer aşamalar için çok önemlidir. Eğer dış uyaran, ilginç özelliklere sahipse veya mevcut bir prototipi aktive etmişse geçerli bir yanıt oluşturulur. Bilgi ne kadar önemli, hissedilebilir ya da uyarıcı nitelikte ise, duyularla algılanıp kaydedilmesi o kadar mükemmel olur.

Kısa-süreli/Aktif Bellek

Bilginin geçici olarak depo edildiği, duyusal kayıt isteminin bir parçasıdır. Bilgiye bağlı olarak verilecek karara göre, bu bilgiler ya silinir ya da uzun-süreli belleğe transfer edilir. Bu, 15-20 saniye içinde sonuçlanan bir işlemdir. Organizasyon ve tekrarlama adlı yordamlar, bilgiyi kalıcı olarak koruma biçimini belirler. Organizasyon, temel olarak bilginin bileşenleri, sıralama şekli, alaka ve dönüştürülebilirliğine göre değişebilir. Veri derleme mekanizması aracılığıyla önemli bilgiler uzun-süreli belleğe yollanmak üzere belli kodlara dönüştürülür. Beynimiz, yeni şeyler öğrenme aşamasında iken tekrarlama yordamını kullanır.

Uzun-Süreli Bellek

Tüm bilgilerin kalıcı olarak depo edildiği kısımdır. İhtiyaç duyulduğunda bu bilgiler daha sonra hatırlanabilir. Bilgiyi kodlama işlemi kısa-süreli bellekte oluşur. Detaylandırma ve sınıflandırma adlı iki işlem yardımıyla uzun-süreli belleğe aktarılır. Mükemmel şekilde planlanmış ve organize edilmiş bilgi kümleri kolay bir şekilde kodlanır ve kaydedilir. Detaylandırma işlemi görsellik, konum, numaralar ve kafiye gibi şeylerle alakalıdır. Sınıflandırılma işlemi ise tanıtım, bilgi verme ve görsel yapılar gibi çeşitli şekillerde olur.

Hatırlama/Bilgiyi Geri Çağırma

Bilgilerin hatırlanabilmesi için ilk önce kısa-süreli bellekte işlenmiş olması gerekir. Bundan başka, bilgi, çevresel işaretler aracılığıyla kolayca hatırlanabilmektedir.

Bilgiyi İşlemenin Temelleri

Bilgiyi işleme teorisini ayakta tutan dört temel yapı vardır.

Düşünme

Herhangi bir anda, bireyin bilgiyi algılaması, zihnine kaydetmesi, kodlaması veya zihninden geri çağırması ve sunması işlemlerini gerçekleştirebilmesi, düşünme olarak adlandırılır.

Uyaran Analizi

Bu işlemde, karar vermek için, kodlanmış bilginin yorumlanması ve anlaşılır hale getirilmesi gerçekleştirilir. Bu aşamada dört alt-işlem olan kodlama, strateji oluşturma, genelleme ve otomasyon, kodlanmış bilgiler ya da dış uyaran hakkında kanaat getirmeye yardımcı olur.

Durumların Düzenlenmesi

Bir problem ya da ikileme düşüldüğünde bireylerin, problemi çözmek için, bu problem hakkındaki kritik bilgileri tekrar kodlaması ve önceden kaydedilmiş bilgileri kullanması gerekir. Zihnimiz bu durumla baş etmek için deneyimlerden ve kaydedilmiş anılardan faydalanır. Bazı durumlarda kafa karıştırıcı bir değişme olmuşsa, önceki deneyimler ele alınarak ileride bu tarz uyuşmazlıklarla tekrar uğraşmamak ve aynı hataya düşmemek için bilgiler tekrar düzene sokulur. Bu işlem, durum düzenlemesi olarak bilinir.

Engelleri Değerlendirme

Bu aşamada, bireyin gelişmişlik düzeyi farketmeksizin, bir problemin kompleksliği ve karmaşıklığı, bireyin idrak, zeka ve problem çözme yetenekleri açısından ele alınır. Bu işlem, engel değerlendirmesi olarak adlandırılmaktadır. Edinilmiş bazı yanıltıcı bilgiler bu aşamada ikilem ve kafa karışıklığına sebep olabilir. Bu durum, aslında kolayca çözümlemek mümkünken bireyi koşullarla başarılı şekilde baş etme konusunda umutsuzluğa düşürebilmektedir.

Hafızanın bilgiyi işleme modeli çok geniş ve karmaşık bir çalışma alanı olup bu anlatılan şeyler aslında buzdağının sadece görünen bir kısmıdır. Bu teori aynı zamanda yapay zeka, iş ve organizasyon yaşamı, aile yapıları vs. gibi çalışmalara uyarlanabilir.

Yazar:Serkan Taşkın

Bunları da beğenebilirsin
Cevap bırakın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak.

Bu web sitesi deneyiminizi geliştirmek için çerezleri kullanır. Bununla iyi olduğunuzu varsayacağız, ancak isterseniz vazgeçebilirsiniz. Kabul etmek Mesajları Oku