Japon Kukla Tiyatrosu, bilinen en gelişmiş kukla tiyatrosudur. Yarım insan boyuna ulaşan (100-125 santimetre arasında) tahta ve porselenden yapılan büyük kuklalarıyla, konularını Japon efsanelerinden almasıyla ve ana temalarının “giri” (toplumsal sınırlamalar) ve “ninjo”dan (insanlık çatışmaları) oluşmasıyla çok çarpıcı bir sahne sanatları dalıdır.
Dünyanın başka yerlerinde, ciddi tiyatroseverin pek dikkatini çekmeyen kuklalar, Japonya’da yalnızca eğlence olarak değil, son derece rafine edilmiş bir dramatik sanat olarak kabul görmüştür.
O
n sekizinci yüzyıl, Bunraku’nun popülaritesinin Kabuki’nin popülaritesini aştığı, tiyatro tarihinde kuklaların aktörlere tercih edildiği tek örnek olan ve elli yıldan uzun süren bir dönemi gördü. Bunraku, büyük Chikamatsu Monzaemon’un eserleri de dahil olmak üzere edebi şaheserlerin yazıldığı ve özel müziklerinin bestelendiği, kuklaların tek tiyatrosu olarak kalmayı sürdürüyor. Kuklaların giysileri bile inanılmaz bir özenle, gerçek oyuncuların sahne kostümlerine taş çıkartan mükemmellikte hazırlanmıştır. Bunraku oyunlarını yazanlar insanoğlunun duygularının tümünün özgürce ifade edildiği eserler yarattılar.
Kukla oyunları yaklaşık 10.yüzyılda ortaya çıkmıştır. Gezgin kukla tiyatroları, oyunlarını Awaji adalarından Seto ‘ya kadar taşımışlar, Osaka ve Kyoto gibi büyük kentlerde de geniş kitlelerce beğeniyle izlenmişlerdir. Günümüzde kuklaları, müziği ve ulusal öyküleri birleştiren bir sahne sanatı olarak devam etmektedir. Müzik, dans, mimik ve parlayan kılıçların öne çıktığı bir başka Japon tiyatro türü olan, dini öğeler barındırmayan klasik tiyatrosu “Kabuki” gibi, 1600’lü yıllarda Takemoto Gidayu’nun katkılarıyla popülerliği artmıştır. Asillerin eski Şinto ayinlerine dayanan ve Şinto tapınağı gibi tasarlanmış bir sahnede oynanan, maske takan oyuncularının hareketlerinin de giydikleri kostümlerin de son derecede zengin ve gösterişli olduğu aristokrat “Noh” tiyatrosuna alternatif bir halk tiyatrosu olmuştur.
Monzaemon’un (1653~1724) “Sonezaki’de Aşk İntiharları” eseri (1703) Shakespeare ‘in “Romeo ve Juliet”ini andırır. Bunraku oyunlarının en tanınmış yazarlarındandır. Yüzden fazla oyunuyla Japonya’nın Shakespeare’i olarak adlandırılmaktadır. Bunraku, konularının güncel olaylara değinmesiyle de halkın eğitimine büyük katkıda bulunmuştur.
Bunraku gösterilerinde üç grup gösterici sahne alır: Kuklacılar (Ningyozukai), Seslendirmeciler (Tayu), Şamisen (geçmişte dişi kedi derisi kullanılarak yapılan bir Japon çalgısı) çalanlar. Usta kuklacı (Omozukai) kuklaların kafasını, sağ kol ve ellerini oynatırken, diğer iki kuklacı kuklaların sol kollarını ve ayaklarını hareket ettirir. Büyük ustalık isteyen bir kukla tiyatrosunu sahneleyebilmek için kuklacıların yaklaşık on yıllık bir deneyime sahip olması gerekmektedir. Seyirciler oyun sırasında oyunun gerçek yıldızı usta kuklacıyı da görmektedir, Öteki kuklacılar giydikleri siyah kostümler nedeniyle seyirciler tarafından farkedilmezler. Kadın kuklaların ayakları da kimonoları gizlediğinden oyun sırasında görünmez.
Japonya’nın dış dünyaya açılması ve hızla gelişmesinin başladığı Meiji (Aydın Hükümet Çağı) döneminden sonra (1868~1912), Batı kültürünün ve televizyon gibi teknolojik gelişmelerin de etkisiyle kukla tiyatrosuna ilgi azalmış ve günümüzde devlet tarafından desteklenen sanatsal bir etkinliğe dönüşmüştür. Bunraku düzenleyen kuruluşlar, kuklacılar ve kukla üreticileri “Yaşayan Millî Değerler Programı” altında korumaya alınmıştır. II. Dünya Savaşı’ndan önce sayıları yüzleri bulan kukla tiyatrosu topluluklarının sayıları hızla azalmıştır ve günümüzde otuz dolaylarındadır. Bu topluluklar genellikle ulusal festivallerde sahne almaktadır. Bunraku etkinlikleri Tokyo Ulusal Tiyatrosu’nda ve Osaka Ulusal Bunraku Tiyatrosu’nda da sürmektedir. Ancak, bir çok sanat dalında olduğu gibi, en önemli sorun, genç nesilin Bunraku’yla uğraşmaya ilgi duymaması, kukla ustalarının yeterli sayıda yetişmemesidir.
Kaynakça:
-Donald Keene ve fotoğraflarıyla Hiroshi Kaneko, “Bunraku: The Art of the Japanese Puppet Theatre”, Kodansha International Limited, distributed by Harper and Row, New York.
-Barbara C. Adachi ve fotoğraflarıyla Joel Sackett, “Backstage at Bunraku: A Behind-The-Scenes Look at Japan’s Traditional Puppet Theatre”, Weatherhill, Incorporated,1985.
Yazar:Oben Güney Saraçoğlu