Ceza muhakemesi hukukunda bir takım dava şartları bulunmaktadır. Dava şartlarının gerçekleşmemesi halinde dava açılamayacaktır. Ön ödeme ve uzlaştırma kurumları da ceza davaları için birer dava şartıdır. Diğer dava şartları ; şikayet,dava süresi,izin,talep,yargı bulunmaması,açık dava bulunmaması hususlarıdır. Bu yazıda diğer dava şartlarına nazaran daha sık karşılaşılan ve hatta karıştırılabilen iki kurum üzerinde duracağız.
1-Ön ödeme
Kamu davası açılmadan failin cezalandırılması imkanı tanıyan bir kurumdur. Eğer ön ödeme imkanı var ve bu şart yerine getirilmemişse savcının kamu davası açması mümkün değildir.
Türk hukukunda dört çeşit ön ödemenin bulunduğunu söyleyebiliriz :
– Kamu davası açılmadan önce söz konusu olan ön ödeme.
– Özel kanunlarla işin doğrudan mahkemeye gitmesi halinde söz konusu olan ön ödeme.
– Savcının, fiilin ön ödeme kapsamında olduğunu bir şekilde gözden kaçırmış ve kamu davası açmış olduğu durumlarda ön ödeme.
– İddianamede gösterilen suçun vasfının duruşmada değişmiş fiilin ön ödeme kapsamına girdiği anlaşılmış olması halinde söz konusu olan ön ödeme.
Ön ödemenin gerçekleşebilmesi için bir takım koşulların mevcut olması gereklidir.
Bu koşullar Türk Ceza Kanunu Madde 75’te belirtilmiştir :
– Suçun uzlaşma kapsamında olmaması gerekir. Çünkü bir suç hem uzlaşma hem de ön ödeme kapsamında ise uzlaştırmanın ön ödemeye önceliği vardır.
– Suç karşılığında öngörülmüş olan ceza yalnız adli para cezası olmalı veya öngörülen ceza hapis cezası ise bu cezanın yukarı sınırının 6 ayı geçmemesi veya Türk Ceza Kanunu Madde 75/6’da sayılan katalog suçlardan biri olması gerekir.
– Soruşturma sonucunda cumhuriyet savcısının, şüphelinin suçu işlediği konusunda yeterli şüphe oluşturacak delile ulaşılmış olması gerekir.
Söz konusu koşullar gerçekleştiğinde cumhuriyet savcısı, ön ödeme girişiminde bulunmak zorundadır. Bu konuda savcıya takdir yetkisi tanınmamıştır.
Şüphelinin ön ödemeyi yerine getirmiş sayılması için ;
– Adli para cezası maktu ise söz konusu miktarı, maktu değil ise aşağı sınırını,
– Hapis cezasının aşağı sınırının karşılığı olarak her gün için 30 TL üzerinden hesaplanacak olan miktarı,
– Hapis cezası ile birlikte adli para cezası öngörülen hallerde ise hapis cezasının aşağı sınırının karşılığı olarak her gün için 30 TL üzerinden hesaplanacak miktarın yanında adli para cezasının aşağı sınırını soruşturma giderleri de dahil olmak üzere Cumhuriyet Savcılığınca yapılacak tebliğ üzerine 10 gün içinde ödemiş olması gerekir.
Şüpheli şahıs ön ödemeyi yerine getirdiği takdirde hakkında kamu davası açılmaz ve kovuşturmaya yer olmadığına karar verilir.
Taksirli suçlar dışında ki suçlarda, ön ödeme neticesinde kovuşturmaya yer olmadığına karar verilen veya kamu davasının düşmesine karar verilen tarihten itibaren 5 yıl içinde yeniden ön ödeme kapsamına giren herhangi bir suç işlendiği takdirde faile önerilen ön ödeme miktarı yarı oranında artırılacaktır.
2- Uzlaştırma
Uzlaşma kapsamında olan bir suç sebebiyle başlatılmış ceza soruşturması veya kovuşturması sırasında uzlaştırma bürosunda görevli savcı tarafından görevlendirilen uzlaştırmacı aracılığıyla şüpheli veya sanık ile mağdur veya suçtan zarar göreni, mağdurun zararının giderilmesi ve şüpheli/sanığın da yargılamanın sonuçlarından kurtulmasına yönelik olarak anlaştırmak üzere bir araya getirilmesini ve uyuşmazlığın yargı dışı yolla çözülmesini sağlayan kurumdur.
Uzlaştırma kapsamında bir suçun mevcut olması halinde cumhuriyet savcısının bu uyuşmazlığı uzlaştırma bürosuna göndermesinin zorunluğu olduğu kanunda belirtilmiştir. Koşullar oluştuğu halde uzlaştırma girişiminde bulunulmadan soruşturma aşamasında cumhuriyet savcısı tarafından kamu davasının açılmasının ertelenmesi, kovuşturma aşamasında ise hakim tarafından hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına karar verilemeyecektir.
Cinsel dokunulmazlığa karşı işlenen suçlar şikayete bağlı olup olmadığına bakılmaksızın uzlaştırma kapsamında değerlendirilemez. Bu suçlar; cinsel saldırı,çocukların cinsel istismarı,reşit olmayanla cinsel ilişki,cinsel taciz suçlarıdır.
Ceza Muhakemesi Kanunu Madde 253 kapsamında, şikayete bağlı olup olmadığına bakılmaksızın uzlaştırma kapsamına giren suçlar :
– Kasten yaralama (3.fıkra hariç madde 86 ve madde 88)
– Taksirle yaralama(madde 89)
– Tehdit(madde 106/1)
– Konut dokunulmazlığının ihlali (madde 116)
– Hırsızlık(madde 141)
– Dolandırıcılık(madde 157)
– Çocuğun kaçırılması ve alıkonulması( madde 234)
– Ticari sır,bankacılık sırrı veya müşteri sırrı niteliğinde ki bilgi veya belgelerin açıklanması (4.fıkra hariç madde 239)
Suça sürüklenen çocuklarda uzlaştırmaya gidilebilmesi için iki koşulun birlikte gerçekleşmesi zorunludur:
– Mağdurun veyahut suçtan zarar görenin gerçek kişi,özel hukuk kişisi olması gerekir. Mağduru devlet ya da kamu tüzel kişisi olan suçlarda uzlaştırma yoluna gidilemeyecektir.
– Üst sınırı 3 yılı geçmeyen hapis veya adli para cezası öngörülen bir suçun işlenmiş olması halinde mümkün olacaktır.
Uzlaştırma kapsamına giren bir suç ile bu kapsamda olmayan bir suçun birleşmesi halinde,artık bu suç için uzlaştırma yoluna gidilemeyecektir.
Uzlaştırma sürecinin işleyebilmesi için üç koşul öngörülmüştür ve bu üç koşulun birlikte gerçekleşmesi şarttır :
– Suç, uzlaştırma kapsamına giren suçlardan olmalıdır.
– Şikayete bağlı bir suç söz konusu ise şikayet şartının gerçekleşmiş olması gerekir.
– Suçun işlendiği yönünde yeterli şüphenin mevcudiyeti gerekir.
Şüpheli, mağdur veya suçtan zarar gören kendisine uzlaştırma teklifinde bulunulmasından itibaren 3 gün içinde kararını bildirmediği takdirde,teklifi reddetmiş sayılır.
Eğer işlenen suçtan dolayı mağdur olan ya da zarar gören kişi sayısı birden fazla ise ve uzlaştırma yoluna gidilmek isteniyorsa, mağdur veya suçtan zarar görenlerin hepsinin uzlaşmayı kabul etmesi gereklidir. Aralarında iştirak ilişkisi olup olmadığına bakılmaksızın birden fazla kişi tarafından işlenen suçlarda, ancak uzlaşan kişi sonuçtan yararlanabilecektir. Uzlaştırma görüşmeleri gizli olarak yürütülmektedir. Uzlaştırma sonuçsuz kalırsa, yeniden bu yola başvurulamaz.
Uzlaştırma görüşmeleri neticesinde şüphelinin edimini aynen yerine getirmesi halinde verilecek karar, kovuşturmaya yer olmadığı kararıdır. Ancak edimin ileri bir tarihe bırakılması veyahut takside bağlanması durumunda şüpheli hakkında kamu davası açılmasının ertelenmesine karar verilecektir. Eğer ileri tarihte bu edim yerine getirilmez ise kamu davası açılacaktır.Uzlaştırmanın sağlanması halinde soruşturma konusu suç nedeniyle tazminat davası açılamaz, açılmışsa feragat edilmiş sayılacaktır.Uzlaştırma görüşmeleri sırasında yapılan açıklamalar daha sonradan soruşturma veya kovuşturmada delil olarak kullanılamaz.
Uzlaştırma sonucunda verilecek olan kararlara karşı kanun yollarına gidilebilecektir.
Kaynakça:
Ceza Muhakemesi Kanunu
Türk Ceza Kanunu
Ceza Muhakemesi Hukuku- TOROSLU/FEVZİOĞLU
Ceza Muhakemesi Hukuku- Prof.Dr. Hakan HAKERİ / Prof. Dr. Yener ÜNVER
Yazar:Erdem Oğuzhan