Anne babalar, çocuklarının fiziksel gelişimi kadar duygusal gelişiminden de sorumludurlar. Yeni doğan çocuklar, birçok duruma öfkelenerek tepki vermektedirler. Bu sebeple, öfke duygusu doğuştan gelen bir duygudur demek yanlış olmayacaktır. Örneğin, acıkan veya kendiyle ilgilenilmesini isteyen bebek, öfkelenir ve tepkisini ağlayarak gösterir. Çocukların doğuştan gelen bu öfke duygusunu kontrol edebilmelerini ve yetişkin bir birey haline geldikleri zaman da öfke kontrolü anlamında sıkıntı yaşamamalarını sağlamak için, ebeveynlerin yapabileceği bazı şeyler vardır.
1. Duygularını ifade eden konuşmalarda aktif bir dil kullanmayı öğretmek: Çocuklarımız duygularını ifade ederken, onların “aktif” bir dil kullanmalarını sağlamalıyız. Örneğin, çocuğumuz “bana ne giymem gerektiğini söyleyip beni kızdırıyorsun” gibi bir cümle kurduğunda, aslında öfkesinin kendisinden kaynaklanmadığını ifade etmektedir. Bu yanlış bir tutumdur, zira bir insan kızmak istemezse onu karşısındaki kişiler ne yaparsa yapsın kızdıramaz. Dolayısıyla örnekteki ifadeyi, “bana ne giymem gerektiğini söyleyince kızıyorum” şeklinde kurmak doğru olacaktır. Çocuğumuz böylece hissettiği öfkenin aslında kendisinden kaynaklandığını ve isterse bunu kontrol edebileceğini anlayabilecektir.
2. Üçüncü alternatifi gösterme: İnsanlar doğaları gereği, sıkıntılı durumlarla karşılaştıklarında savaşmak veya kaçmak alternatiflerinden birisini seçerler. Kaçmak öfkelenmemize yol açan şeyden uzaklaşmak anlamına gelirken, savaşmak ise öfkemize yol açan şeye saldırmak anlamına gelmektedir. Bir gurup çocuk üzerinde yapılan bir araştırmada, bu tip durumlarda çocukların %26’sının kaçmayı tercih ettiğini, %45’inin ise savaşmayı tercih ettiğini ortaya koymuştur. Kalan %29 ise üçüncü yolu seçmektedir: ilk başta kaçınmak ve sakinleşmek, makul bir süre geçtikten sonra ise öfkelenmeye yol açan kişiyle konuyu tartışmak. Çocuklarımıza öfkelendikleri zaman bu üçüncü yolu da izleyebileceklerini öğretmeliyiz.
3. İstemek ile elde etmek arasındaki farkı öğretmek: Herkes gibi çocuklarımızın da zaman zaman bir şeyler istemesi oldukça normaldir. Ama hayatta istediğimiz her şeyi elde edemeyeceğimiz de bir gerçektir. Bu sebeple çocuklarımıza her istedikleri şeyi elde edemeyeceklerini küçük yaşta öğretmeliyiz. Bunu öğretmeyip, çocuğumuz ne isterse yaparsak veya alırsak, çocuğumuzda kendisinin çok özel olduğu, ne isterse yapılması gerekiyor olduğu gibi yanlış düşünceler edinecektir. Bu da yaşamında istediği şeyleri elde edemeyince öfkelenmesine yol açacaktır.
4. Problem çözme becerilerini geliştirin: Çocuğunuza duygularıyla başa çıkmayı sağlayacak problem çözme tekniklerini öğretin. Çocuklarınız, öfkelendiği zaman, hem duygularını kontrol etmeleri hem de öfkelenmelerine yol açan problemi çözmeleri gerekmektedir. Bu anlamda onlara yol göstermek faydalı olacaktır. Öfkelendikleri zaman duygularını kontrol etmek için aşağıdaki yöntemleri uygulayabilirler:
– Öfkelenmeye yol açan durumdan-kişiden-olaydan uzaklaşma
– Pozitif şeyler düşünme
– Derin nefes almak gibi bazı aktiviteler yaparak sakinleşme
– Öfkelenmeye yol açan durum yerine başka şeyler düşünme
Öfkelenmeye yol açan problemi çözmek için ise şu stratejiler uygulanabilir:
– Sakinleştikten sonra öfkelenmeye yol açan kişiyle konuyu sakince konuşma
– Bazı şeylerin değiştirilemeyeceğini kabullenip olayı unutma
– Öfkelenmeye yol açan kişiyle empati kurup, yaptığı davranışları anlamaya çalışma
5. Çocuğunuzun öfke kontrolü yapabilmesi için durumlar yaratın: Çocuğunuzun normal hayatta öfkelenmesini beklemek yerine, özellikle bazı durumlar yaratıp onun öfkelenmesini ve öfkesini kontrol etmeyi öğrenmesini sağlayabilirsiniz. Örneğin çocuğunuzla oyun oynayın ve kazanmasına izin vermeyin. Oyunun sonunda neler hissettiğini, kızgın olup olmadığını sorun. Bu noktada doğru veya yanlış cevaplar yoktur, amaç sadece öfke ve öfke kontrolü üzerine çocuğunuzun düşünmesini sağlamaktır.
Bu yazıda, çocuklarımızın içgüdüsel bir duygu olan öfke duygusunu kontrol edebilmelerine yardımcı olabilecek ve ebeveynler tarafından uygulanabilecek bazı yöntemlerden bahsetmeye çalıştık. Bu yöntemler aracılığıyla çocuklarımızın öfke kontrolünü öğrenmeleri ve yetişkin bir birey oldukları zaman da öfkeli olmamalarını onlara öğretebiliriz. “Öfkeyle kalkan zararla oturur” atasözünden hareketle, hepimiz için öfke kontrolünün önemli olduğunu aklımızdan çıkarmamalıyız.
Kaynakça:
W.Doyle Gentry, “Anger Management”, Wiley Publishing, 2007.
Yazar:Mehmet Umut Pişken