Deve uzun bacaklarıyla uzun ve eğri boynuyla ve sırtında ki kamburuyla nam yapmış, iri cüsseli, geviş getiren, memeli ve evcil bir hayvandır. Develer otçuldurlar ve geviş getirdikleri için de etleri yenilebilen ve kurban edilebilen hayvanlardır.
Bir devenin ömrü yaklaşık 40-50 yıldır. Bu hayvanların ölümü genellikle böbreklerinde biriken ürenin kana karışması sonucu olmaktadır. Yaşadığı yerler ise Asya, Avrupa ve Amerika’nın çöllük bölgeleridir. Tarih boyunca özellikle Sümerler, Hititler ve İranlılar deveyi ordularında kullanmışlardır. Araplar ve Romanlılar da deveden faydalanmışlardır. Büyük Sahra ve diğer çöl bölgelerinde bugün bile göçebe kavimlerinin hayatında yük ve binek hayvanı olarak önemli bir yer tuttuğu gibi, etinden ve sütünden de büyük ölçüde faydalanılmaktadır. Açlık ve susuzluğa günlerce hatta aylarca dayanabilmesinden dolayı sıcak ve kuru memleketlerde atın yerini almıştır.
Deveye Arap ülkelerinde cemel ya da ibil denilir. Tüylü olanına bahur dişisine naka ve ya maye yavrusuna buduk, kuşek, torok ya da çal denilmektedir. Yaşıt olanlara yelek, iki yaşındakilere taylak, üç yaşındakilere huveydi isimleri verilebilmektedir. Aynı zamanda develer sallana sallana yürüdüklerinden dolayı çöl gemisi de denilmektedir.
Develerin hörgüçlerinde su bulunduğu ve uzun çöl yolculuklarında bu suyu kullandıkları doğru değildir. Eğer develerin hörgüçleri su ile dolu olsaydı, bu su sırtlarında sağa sola hareket edeceğinden dolayı dengelerini kaybetmelerine ve yürüme zorluğu çekmelerine neden olurdu. Develerin hörgüçlerinde 30-35 kilo kadar yağ bulunmakta ve bu yağda enerji stoku olarak kullanılmaktadır. Develer için hörgüçleri besin deposudur. Hörgüç aynı zamanda deveyi çöl sıcaklarında da koruma görevi yapmaktadır.
Hörgüçlerinde biriktirdikleri bu yağ yığıntısı, yiyecek bulamadıkları zaman periyodik olarak beslenmelerini sağlar. Bundan dolayıdır ki çok şişman insanlar acıktıklarını söylediklerinde, hörgücün’den harca denilmektedir. Bir hörgüçlü deve normalde günde 30-50 kilo besin alabilirken, zor şartlarda günde sadece 2 kilo kuru otla bir ay boyunca yaşayabilmektedir.
Devenin ağız ve dudak yapısı( üst dudakları yarıktır ) ayakkabı köselesini delecek kadar sivri dikenleri bile rahatlıkla yiyebileceği şekildedir. En sert ve dikenli bitkileri bile ağızları kanamadan yiyebilirler. Dört yüzlü midesi ve sindirim sistemi ise önüne çıkan her şeyi öğütebilecek kadar güçlüdür. Normal şartlar altında yiyecek sınıfına girmeyen kauçuk gibi maddelerden bile, çok zorda kaldıkları zamanlarda istifade etmesini bilirler. Çok acıktıklarında önüne gelen her şeyi yiyip kemirebilirler. Lastik kap, sicim ve tellere varana kadar her şeyi yiyebilecek çene ve ağız yapısına sahiptirler. Uzun boyunları sayesinde yerden 3 metre yükseklikteki yapraklara bile rahatlıkla uzanabilirler.
Develerde amiyane bir tabirle, mükemmel bir su kullanım ünitesi vardır. Develer suya az gereksinim duyarlar. Suyu depoladıkları yer ise vücutlarındaki su depolama cepleri ve özelliklede kan dolaşım sistemidir. Bundan dolayı suyu dokularından kaybederler, böylelikle kanlarındaki su oranı etkilenmez ve bu özellikleriyle de su içmeden günlerce, aylarca yaşabilirler. Devede yağın tek bir yerde toplanması vücudun yağa bağlı olarak her yerinden yoğun oranda su atılmasını engeller bu da devenin suyu minimum oranda kullanmasını sağlar.
Bir deve 40-60 derece sıcaklıda yaklaşık olarak 8-10 gün susuz kalabilir. Susuz kaldığı bu süre içinde vücut ağırlığını %33’ünü kaybeder. Aynı koşullar altında bir insan vücut ağırlığının %68’ini kaybeder ve yaklaşık 36 saat içinde vücut suyunu tamamen kaybedeceğinden dolayı ölür. Develer besin bulabildikleri bir çölde ise 6-7 ay susuz yaşayabilirler. Çünkü besinlerden aldıkları su yeterli gelir. Bir kış boyunca hiç su içmeden yol yürüyebilirler. Yaz sıcaklığında ise hiç su içmeden 10 gün yürüyebilmektedirler. Develer 10 dakikada ağırlıklarının üçte biri kadar su içebilirler. Bu miktar kimi zaman 150-200 litreyi bulabilmektedir. Daha sonra bir hafta kadar hiç su içmezler. Bunun yanı sıra deve insana oranla 100 kat daha geniş alanı kaplayan bir burun mukozasına sahiptir. Deve bu çok büyük ve kıvrımlı burun mukozası sayesinde havada ki nemin %66’sını tutabilmektedir.
Deve her türlü araziye uygun ayaklarıyla, besin deposu hörgüçleriyle, ısıysa karşı yalıtkan kürkleriyle, kumdan korunma özelliğine sahip başlarıyla çok özel bir hayvandır. Deveyi özel bir canlı yapan en ağır ve olumsuz şartlardan bile etkilenmeyen vücut yapılarıdır. Develer öylesine dayanıklı bir vücut yapısına sahiplerdir ki açlık ve susuzluğa aylarca dayanabilmekte ve sırtlarında yüzlerce kilo ağırlıkla, günlerce hiç durmadan yürüyebilmektedirler.
Kaynakça:
Hayvanlar Alemi Ansiklopedisi
Yazar:Derya Talas