Atmosferde dünyayı etkileyen birçok hava olayı meydana gelir. Bu hava olaylarından en çok rastlanılan olay ise yağmurdur. Türkiye’nin dünya üzerindeki jeopolitik konumu incelendiğinde ise, yağmur özellikle Karadeniz bölgesinde oldukça sık yaşanır ve bu hava olayı bazen oldukça yıkıcı ve gerisinde olumsuz izler bırakan olaylara dönüşebilmektedir. Bu duruma ilk akla gelen selin dışında, dolu olayı da neden olur.
Dolu oluştuğu zaman oldukça yıkım etkisi potansiyeli bulunan dolu hava olayı, yağmur damlalarının geçirdiği birtakım olaylar neticesinde sıvı olarak değil katı olarak yani donmuş bir şekilde yere düşmesidir. Bu hava olayına Türkiye’de yılın bazı kesimlerinde rastlanmakta ve de bu hava olayı yaşandığı zaman çevreye büyük zararlar verebilmektedir. Fakat Türkiye için büyük bir şans olarak bu hava olayı pek de fazla görülmez.
Dolu Türkiye’de çok fazla görülmezken dünya çapında görülme alanları incelendiğinde ise, Kuzey Amerika özellikle de Meksika oldukça ön plana çıkan yerler arasında yer alır. Atmosferde yer alan su buharlarının yani bulutların pek çok türleri bulunmaktadır. Bununla birlikte dolu hava olayı, kule tipi adı verilen bulut türlerinde yaşanan hava akımları sonucunda oluşur.
Katı ve donmuş yağmur damlacıklarının bu bulut türlerinde nasıl oluştuğu incelendiğinde ise, bulutların içerisinde bulunan damlacıklar, atmosferde hava akımına tutunurlar.Burada 0 ile -40 dereceleri arasında bu damlacıklar donar ve tabakalar haline gelirler. Burada yaşanan erime ve ardından donma olayları ise, görüldüğünde etkileri şiddetli olarak hissedilen dolunun oluşmasına neden olmaktadır. Zararın şiddetli hissedilmesindeki asıl neden ise, donmuş olan ve çeşitli büyüklerde olan dolu taneleri, yeryüzüne düşme anında bir enerji kazanır ve bu enerji çevreye zarar verebilmektedir.
Bulutlardaki yağmur damlacıklarının donar ve bu damlacıkların katı haldeki kazandıkları hacim bulutlarda tutunmalarına engel olur. Böylece bulutlarda tutunma şansı bulamayan dolu taneleri, yerçekimin de etkisiyle yeryüzüne serbest ve hızlı bir şekilde inmektedir. Dolu tanecikleri yeryüzüne düşerken akla gelebilen bir durum olan sıcaklık farkı onların şeklini etkilemez. Dolu tanecikleri bulutun içindeki sıcaklıkla atmosferdeki sıcaklık farkından etkilenmezler. Böylece katı halde yeryüzüne düşmeye devam ederler. Aynı zamanda bulutların içlerinden geçmekte olan kar kristalleri de dolunun oluşmasına neden olabilmektedir. Bu geçiş esnasında bu kristaller kar yağışına ya da yağmura dönüşebilir. Bu dönüşmenin ardından da yer çekimi kuvveti etkisiyle birlikte doluya dönüşerek yeryüzüne düşebilmektedirler.
Bunların dışında oluştuğu zaman çok şiddetli etkileri bulunan ve bir rüzgar türü olan fırtınalar da dolunun oluşmasına neden olabilmektedir. Fırtınayla birlikte gelişen yağmur yağışlarında, yağmur damlacıkları fırtınanın içerisinde bulunan havanın da etkisiyle donabilmekte ve ya fırtınayla ya da serbest olarak yeryüzüne düşebilmektedir. Aynı zamanda bu dolu tanecikleri fırtınanın etkisiyle yukarı doğru da yönelebilmektedir. Oldukça şiddetli bir hava akımı olan fırtınada dolu tanecikleri havada çok daha fazla kalırlar ve bu fazla zaman geçirme onların daha da donarak ağırlaşmasına neden olur.
Fırtınayla birlikte oluşan dolu taneleri oldukça tehlikelidir. Çünkü havada çok daha fazla zaman geçer ve bu tanecikler sürekli olarak ağırlaşır ve kütlesi artar. Bu artış da bir yere kadardır. Hava artık bu tanecikleri taşıyamaz ve oldukça büyük kütleli dolu taneleri yeryüzüne düşer. Öyle ki bu zamana kadar ağırlığı en fazla olan dolu tanesi Bangladeş’e düşmüştür ve ağırlığı yaklaşık olarak 1 kilogramdır. Bu ağırlığın yerçekimi etkisiyle yere düşerken kazandığı enerji de hesaba katıldığında, dolunun neden çevreye ve kişilere oldukça büyük zararlar verebileceği çok net bir şekilde orta çıkar.
Yazar:Erdoğan Gül