Bilgiustam
Bilgiyi ustasından öğrenin

Eğitimin Ülkemizdeki Tarihçesi

0 422

Eğitimin Ülkemizdeki TarihçesiOsmanlı’da Klasik

Tarz Eğitim;

İslam’ın doğuşundan başlayarak genellikle mescitlerde yapılan eğitim giderek mektep ve medreselere kaydırılmıştır.Türklerin İslamiyet’i kabulünden 17.yy a kadar İslam dünyasında önemi herkesçe kabul gören eğitim kurumları medreselerdir. Anadolu’daki alt yapısı İslami geleneklerle Selçuklular zamanında kurulmuş olan medreseleri devralan Osmanlı, giderlerini vakıf sistemi ile karşıladığı bu medreselerin ilkini İznik’te açtı. Osmanlı, Anadolu’nun belli başlı şehirlerinde başlangıçta 40 olan medrese sayısını hemen hemen her yüzyılda katlamalı olarak arttırıp 16. Yy da 350 ye ulaştırmıştır. Osmanlılar zamanında Balkanlarda kurulan medrese sayısı ise 650 olup bu sayı bize ecdadımızın İlmin gelişip yayılmasına verdiği önemin bir belgesi niteliğindedir. Osmanlının medreseleri, umumi ve ihtisas medreseleri olarak iki çeşittir. İhtisas medreselerinde hem din hem de fen bilimleri okutulmuştur. Diğer yandan klasik tarz Osmanlı eğitim tarihinde, her mahallede her köyde faaliyet göstermiş olan ve 5 yaşını bitiren çocukların kabul edildiği Sıbyan Mektepleri, çocuklara İslami bilgi ve ahlakla beraber basit aritmetik bilgileri kazandırmayı amaçlayan ilkokullardı. 16.yy da Erzurum’da 110, Amasya’da 200; 1574’te İstanbul’da 1656 Sıbyan Mektebi bulunuşu bu mekteplere verilen önemi göstermektedir.

Eğitim tarihimizde çok özel bir yeri olan, 15.yy da Fatih Sultan Mehmet tarafından sarayda kurulan Enderun Mektebi, 19.yy a kadar ülkenin her yöresinden seçilip getirilen üstün zekâlı çocukların çok amaçlı olarak devlet işlerinde görevlendirilmek üzere eğitildiği eşsiz bir eğitim kurumudur. (1616-1624) yılları arasında Sarayın Genel Tarihi adlı bir eser yazan Michel Bender, Enderun mektebi hakkında “Türklerin niçin varlıklı ve güçlü bir devlet olarak geliştiğine şaşırmamak gerekir. 1668’de İngiliz sefaret kâtibi Sir Paul Rycant ise Enderun’u Osmanlı devletinin en güçlü dayanaklarından biri olarak göstermektedir.

Osmanlı’da Eğitim; bu resmi kavramlar dışında medrese eğitimine benzer şekilde camilerde, kütüphanelerde bir kısım zenginlerin ve alimlerin konaklarında, çeşitli meclislerde sürdürüle gelmiştir.Ayrıca halk kitlelerinin ve mensuplarının nefis terbiyesini hedefleyen tekke, zaviye ve dergâhlar da eğitim hayatımızda önemli hizmetler yapmıştır.Teknik sahaya giren sanat kolları eğitimi ise usta-çırak ilişkisi geleneği ile sürdürülmüştür.

Eğitimin Ülkemizdeki TarihçesiKlasik Eğitimle Yükseliş;Bütün bu eğitim faaliyetlerinin gerek nitelik gerek nicelik açısından Osmanlı İmparatorluğu’nun tüm fertlerine ulaşmada yeterli olduğu iddia edilemez. Ancak yukarıda kısaca değindiğimiz eğitim faaliyetleri ile yetişen ecdadımız, Allah’ın dinini yeryüzündeki bütün insanlara duyurmayı kutsal bir vazife olarak coşkuyla benimseyip bu vazifeyi yerine getirmek uğruna zamanın şartlarına göre hem maddi hem manevi alanda donanımlı olmaya çalışmış; bu çalışmaların bir semeresi olarak dünyanın en büyük imparatorluklarından birini kurarak Batılılar karşısındaki üstünlüklerini o zamanki dünyanın süper gücü halinde kültürel, sosyal, ekonomik, askeri vb. alanlardaki kazanımlarıyla 16. Yüzyıl (sonlarına kadar); hatta genel anlamda 17. Yüzyıl sonlarına kadar sürdürmüşlerdir.

Medreselerin Bozulması ve Gerileme;Osmanlı İmparatorluğunda 16. Yüzyılın sonlarından itibaren merkezi yönetimin güç kaybettiğini, istikrarın bozulduğunu, fetihlerin azaldığını bunlara bağlı olarak da çeşitli ekonomik ve sosyal problemlerin başladığını görmekteyiz. İşte bu bunalımlı süreçte rüşvet, adam kayırma vb. ahlak dışı davranışlar devletin ilmiye sınıfına musallat olmuş, bu yüzden medreselerdeki müderrislikler bu görevlere hiç de layık olmayan insanların eline geçmeye başlamış, bu da eğiticilerin kalitesini dolayısıyla medreselerdeki eğitimi bozmuştur. Yine bu süreçte çok büyük bir hata yapılarak medreselerden akli ve pozitif ilimler kaldırılmıştır. 1657 yılında vefat eden Katip Çelebi, akli ve pozitif ilimlerin medreselerden kaldırılmasını, medreselerin hem eğitim hem de öğretim kalitesinin düşmesini gerilemenin asıl nedeni olarak kabul etmiştir. Yine büyük İslam Alimi Bediüzzaman Said Nursi gerilemenin nedenleri olarak cehalet, ihtilaf (ayrılıklar) ve zarureti(fakirlik) işaret ederken cehaleti, ihtilaf ve zaruretin de sebebi olarak zikretmiştir.
Osmanlı bu sorunlarla uğraşırken (göreceli olarak) önceki yüzyıllarda Osmanlıdan daha geri olan Avrupalılar Rönesans ve Reform hareketleri ile yaptıkları keşif ve icatlarla Osmanlı’ya karşı üstünlüğü ele geçirmişlerdir.Avrupa’daki Sanayi Devriminden sonra ise Osmanlı ordusunun yenilgiler süreci daha da hızlanarak Avrupa’nın üstünlüğü belirgin hale gelmiştir.Osmanlıların öteden beri kendilerine duydukları aşırı güvenin, onların; Avrupa’daki gelişmeleri, zamanında ve gereğince değerlendirmelerini engellediği de üzerinde düşünülmesi gereken bir olgudur.

Eğitimde Batıya Yöneliş,Osmanlılar, Avrupa’da gelişen teknoloji karşısında artık zayıf duruma düştüklerini fark ettikten sonra eğitimdeki Avrupai tarz yenilik hareketini öncelikle askeri alanda başlattılar. 1735’te Humbaracı Ocağı 18. yüzyıl boyunca da Topçu Ocağı, Hendesehane, Kara ve Deniz mühendishaneleri Osmanlı- Batı sentezi bir anlayışla kurularak bu kesimler için gerekli eğitim, Avrupa’dan getirilen uzmanlarca gerçekleştirildi. Ordu yeni bir nizama sokulmaya çalışıldı.II. Mahmut zamanında Batı tarzı ilk yüksek okullar olan Tıbbiye, Harbiye ve Bahriye okulları açıldı.
19. yüzyılda Avrupa’nın zorlamasıyla ilan edilen Tanzimat(1839) ve Islahat(1856) fermanlarının da etkisiyle Osmanlı İmparatorluğundaki Avrupai tarz eğitim faaliyetlerinin sivil alanda da yayılmaya başladığına şahit olmaktayız. 1846’da kurulan Meclis-i Maarifi Umumiye; eğitimi, Sıbyan Mektepleri, Rüştiye Mektepleri ve Darü’l-Fünun olarak (ilk, orta ve yüksek öğretim) planladıysa da yönetim, eğitim konusunda net bir anlayış ve tavra varamamıştır. Mali yapıdaki yetersizlikler nedeniyle de reform niteliğindeki bu projelerin pek çoğu aksamış ancak içlerinden en zaruri olanları tercih edilerek hayata geçirilmeye çalışılmıştır. Sıbyan Mektepleri ve 1838’de açılan Rüştiye Mekteplerinin yaygınlaştırılması ve ıslahı çalışmaları devam ettirilmiştir.1848’de öncelikle öğretmen yetiştirmek amacıyla Darü’l-Muallimin adlı erkek öğretmen okulunun, 1868’de Mekteb-i Sultani adlı bugünkü Galatasaray Lisesinin, Daruşşafaka Lisesinin 1873’te ilk idadinin (yüksek öğretime hazırlayıcı okul=lise) İstanbul’da açıldığını görmekteyiz.
Yine bu süreçte İstanbul’da yüksek öğretim Kurumu olarak Darü’l Fünun, 1863’te, içinde hukuk, mühendislik ve edebiyat mektepleri olan Darü’l Fünun-i Sultani ise 1874’te açılmıştır. 1900 yılında ise bünyesinde felsefe, ilim, riyaziye ve tabiiye, ilahiyat, hukuk ve tıbbiye fakültelerinin bulunduğu Darü’l Fünun-i Şahane açıldı. Ayrıca mesleki eğitim alanında Askeri Baytar Mektebi 1845’te, Mülkiye Baytar Mektebi 1888’de, Ziraat Mektebi 1847’de, Sanayi Mektebi 1863’te, Sanayi-i Nefise Mektebi 1882’de açılmıştır. Eğitim faaliyetleri içinde; Avrupa’ya öğrenci gönderme faaliyetlerini, ayrıca Osmanlının bütün tebaasını kucaklayan devlet anlayışıyla kurulmuş olan azınlık okullarıyla Fransızların, Amerikalıların yine devletin hoşgörüsüyle kurulmuş misyoner okullarını saymalıyız.

Eğitimin Ülkemizdeki TarihçesiCumhuriyet Döneminde Eğitim; Cumhuriyet Döneminde eğitim, öğretim faaliyetleri erken başlar; 21 Temmuz 1921 de ilk Maarif Kongresi toplanır. Hedef, çağdaş aydın bir toplum meydana getirmektir. Bunun yolu da eğitimden geçiyordu. İşte bu amaçla 3 Mart 1924’te Tevhid-i Tedrisat kanunu çıkarılarak bütün okullar ve eğitim birleştirildi ve maarif vekaletine bağlandı. Osmanlı’daki mekteplerin yerine okullar, medreselerin yerine de yüksekokullar kuruldu. Böylece eğitim ve kültürde batılılaşma yolunda önemli adımlar atıldı.Bu okullardaki müfredat tamamen 19. Yy.’daki maddeciliğe dayanan bir anlayışla hazırlandı. 1926 yılında orta dereceli okullardan din dersleri kaldırıldı. 1927’de Ankara Üniversitesi, 1928’de İstanbul Teknik Üniversitesi kuruldu. 1928’de harf inkılabı yapılarak yeni harfleri topluma öğretmek amacıyla millet mektepleri açıldı. 1933 yılında tıp, hukuk ve fen fakülteleri bulunan Darü’l Fünun İstanbul Üniversitesi’ne dönüştürüldü. 1934’de hukuk mektebi Ankara Hukuk Fakültesi oldu. 1936’da Ankara Dil Tarih Coğrafya Fakültesi açıldı. 1955’de Ege ve Karadeniz üniversiteleri kuruldu.

1925’ten 1970’li yıllara gelindiğinde eğitimde bütün bu çabaların, yeniliklerin neticeleri görülmeye başlandı. Üniversiteler başta olarak ülkenin aydınları yabancı ideolojilerin etkisine girdi. İnsanlık, medeniyet ve çağdaşlık yerine kargaşa ve ayrımcılık ülkeye hakim oldu. Öyle ki 1979’lu yıllarda günde 5-10 kişi öldürülüyordu. Oysa ne amaçlarla eğitim ve öğretim faaliyetleri planlanmıştı.
Bütün bu durum gösteriyor ki bir yerde eksik ya da yanlış yapılmıştı. Peki, hata neredeydi, eksik neydi? Toplum olarak son 30 yılımız bu sorulara cevap aramakla geçti.İşte Bilim ve Eğitim Platformu olarak bizler bu soruların cevabını bularak, bilimin ışığında en güzel ve kalıcı çözümlere gitmek amacındayız.

Yazar:Fatih Bolelli

Cevap bırakın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak.

Bu web sitesi deneyiminizi geliştirmek için çerezleri kullanır. Bununla iyi olduğunuzu varsayacağız, ancak isterseniz vazgeçebilirsiniz. Kabul etmek Mesajları Oku