Eklemler, hareketi sağlayan temel yapılardan biridir. Eklem, kemiklerin birleştiği bölümdür. Kemiklerin eklem yapan yüzeyleri kıkırdak doku ile örtülüdür. Eklem içi boşluk eklem sıvısı içerir. Eklem sıvısı, kayganlık vererek hareketi kolaylaştırır. Eklem çevresinde koruyucu bir kılıf olan eklem kapsülü vardır. Eklem çevresinde bağlar, kaslar bulunur. Kıkırdak doku ve kas yapısı zayıflaması ile bu yapıların birinde hasar olması veya eklem sıvısında azalma, eklem ağrısına neden olur. Kazalar, burkulmaya sebebiyet vererek ağrı yapar.
Eklem ağrısına artralji, eklem iltihabına artrit denmektedir. Artralji ve artrit en sık el, diz, bilek, dirsek ve bel omurlarındaki eklemlerde olmaktadır.
Romatoid artrit, Behçet hastalığı, fibromiyalji, ailevi Akdeniz ateşi, iltihaplı romatizma, lupus hastalığı, gut hastalığı, kortizon tedavisi, şişmanlık, yaşlılık, kireçlenme, burkulma, eklemin sürekli zorlanması, menisküs yırtıkları, öpücük hastalığı, yaygın iltihaplar, tümörler gibi birçok rahatsızlık eklem ağrısına neden olur.
Bulgu, Belirti Ve Yakınmalar
Behçet hastalığı, romatoid artrit (iltihaplı eklem romatizması), lupus hastalığı bağışıklık sistemindeki bozukluktan kaynaklanır. Behçet hastalığında eklem ağrısına deri, göz, damar, sinir tutulumu bulguları eşlik eder. Tekrarlayan ağız içi yaralar ve genital bölge ülserleri, göz iltihabı, sinir iltihabı mevcuttur. Değişik derecede deri lezyonları vardır. En sık diz eklemi tutulur. Bazen birkaç eklemde tutulum olabilir. Eklem şiş kızarıktır, hareketleri kısıtlanmıştır.
Lupus hastalığı deri, böbrek, eklem, kalp, karaciğer gibi tüm vücut organlarına hasar verir. Lupus hastalığında da değişik deri döküntüleri mevcuttur. Eklem ağrısına el parmaklarında rastlanır. Hareket kısıtlılığı, hassasiyet mevcuttur. Eklemlerde kalıcı şekil bozukluğu olmaması ile romatoid artritten ayrılır.
Rornatoid artrit parmakların 1. boğumu ve el bileği gibi küçük eklemleri iki taraflı, yani simetrik olarak tutan ağrı, şişlik ve kızarıklık ile karakterizedir. Tipik olarak sabahları kalkıldığında eklemlerde sabah tutulduğu ismi verilen hareket kısıtlılığı ve ağrı yakınması vardır. Lupustan farklı olarak yıllar içinde eklemlerde bozukluklara neden olur.
Gut hastalığı (damla hastalığı) ürik asit yüksekliğinden kaynaklanan eklem iltihabıdır. Sıklıkla ayak baş parmağında görülür. Ağrı, kızarıklık, sıcaklık artışı, hassasiyet olur. Eklem çevresinde kırmızı-morumsu renkte deri döküntüleri olur.
Eklem ağrısında genel olarak hassasiyet, kızarıklık, sıcaklık artışı, eklemde baskı hissedilmesi şeklinde şikayetler olmaktadır. Hastada hareket kısıtlanmıştır.
Eklemin durumunu görüntülemek için röntgen, gerekirse MR tetkikleri istenir. Eklem yüzeylerindeki aşınmalar, kemik çıkıntıları, kırıklar, kistler, tümörler, eklem aralığının küçülmesi, sıvı azalması gibi durumlar tespit edilir. Gerekirse ultrason, eklem içinin görüntülenmesi (artrografi), eklemden sıvı alınması tetkikleri yapılır.
Gut hastalığında kanda ürik asit, CRP ve sedimantasyon yükselmiştir. Eylem sıvısı incelenirse ürik asit kristalleri görülür.
Behçet hastalığında tanı, hastanın klinik değerlendirilmesi ile konur. Behçet hastalığına özel doku tipleri olmasına karşın bunların saptanamaması tanıyı değiştirmez.
Lupus hastalığında ise eklem bulguları yanında genel bulguların görülmesi ile ilgili ileri incelemeler yapılır.
Romatoid artritde de tanı kriterlerine ve romatolojik tahlillere göre tanı konur.
Tıbbi Tedavi
Artraiji tedavisi, neden olan hastalığa göre yapılır.
Behçet hastalığında kortizon ve bağışıklık sistemini baskılayıcı ilaçlar doktor gözetiminde kullanılır. Eklem tutulumunda kolşisin tedavisi verilir. Kolşisin, şiddetli ishale neden olabilir.
Lupus hastalığında da kortizon ve bağışıklık sistemini baskılayıcı ilaçlar verilir. Lupuslu hastalarda kullanılan aspirin, eklem ağrısına da iyi gelir. Diğer iltibabı önleyici naproksen sodyum vb ilaçlarda ağrıyı hafifletir. Bu ilaçların mide bağırsak üzerine yan etkileri ön plandadır, mide-bağırsak kanaması riski taşır.
Romatoid artrit tedavisinde iltihap önleyici naproksen ibobrufsen, diklofenak potasyum gibi ilaçlar, kortizon, raetotreksat, leflunornid, hidroksiklorokin, sülfosalazin, abatacept, adalimumab, rituximab gibi ilaçlar ile bazen cerrahi müdahaleler uygulanır.
Gut hastalığında kortizon, allopürinol, indornetazin vb ilaçlar kullanılır Alkol, aşırı protein alımı, gereksiz idrar söktürücü kullanımı engellenir.
Genel olarak, eklem ağrısı olan kişiler şişmansa zayıflamalıdır. Yatak istirahati, antienflamatuar ilaçlar (indometazin, naproksen sodyum vb) verilir. Bu ilaçlar rastgele kullanılmamalıdır, mide-bağırsak kanamasına neden olabilir. Gerekirse fizik tedavi önerilir. Kemik, bağ ve kıkırdakta bir hasar varsa cerrahi olarak müdahale gerekebilir. Hekim önerisine bağlı olarak kaplıca tedavileri uygulanabilir. Eklem ağrısının yanı sıra eklemde şişlik ve kızarıklık varsa kaplıca tedavisi kızarıklık ve şişlik geçene kadar uygulanmamalıdır.
Diyet Değişiklikleri
Eklem ağrısı ve iltihabı için risk faktörleri; yağ ve şekerden zengin beslenme, meyve sebzenin az tüketilmesi, kola, gazoz gibi asidik içeceklerin tüketilmesi, hareketsiz hayat ve şişmanlık, yetersiz uyku, organik olmayan işlenmiş gıdaların tüketilmesi, D vitamini içeren gıdaların yetersiz tüketilmesi ve güneş ışığına az maruz kalma, patates ve beyaz un gibi bağırsakta kötü bakterilerin aşırı çoğalmasını uyaran gıdaların tüketilmesi, stresli iş veya ev ortamı (hormon dengesizliğini artırır ve ağrı ve iltihabi sürece neden olan bağırsak geçirgenliğini artırır).
Sakınılması gereken gıdalar:
Beyaz un ve inek sütü gibi süreğen iltihabi süreci tetikleyici alerjenler.
Şeker ve patates gibi kan şekeri dengesizliklerine neden olan ve bağırsakta kötü bakterileri besleyerek vücutta daha fazla iltihaba neden olan gıdalar.
İşlenmiş yağlı et, sert peynir, inek sütü gibi şişmanlık ve süregen iltihaba neden olan doymuş yağların yüksek miktarda alınması.
Serbest radikallere neden olarak iltihabi süreci tetikleyen margarin gibi trans ve hidrojenize edilmiş yağlar.
İltihabı tetikleyici yağları içeren kırmızı etin haftada 3 porsiyondan fazla tüketilmesi.
Siyah çay, kahve ve soda gibi asidik içecekler (günde 4 veya daha fazla kahve tüketimi eklem iltihabı ile ilişkilidir).
Artırılacak gıdalar:
Balık, çekirdek ve kuruyemiş gibi insülin düzeylerini dengeleyen protein kaynakları
Elma, kiraz, ananas, üzüm, portakal, muz, kivi, yabanmersini, böğürtlen gibi vücudu asidik ortama karşı koruyan, iltihabi süreci azaltan antioksidan ve alkali edici maddeleri içeren meyveler
Karalahana, pazı, salatalık, havuç, yeşillik gibi alkali mineralleri içeren sebzeler
Sebzeler vücutta serbest radikal hasarına neden olan yağla pişirilmemeli
Ceviz, uskumru, tuna, ringa balığı, somon, sardunya, hamsi, keten tohumu ve yağı gibi omega-3 yağ asitlerinden zengin gıdalar
İltihaba karşı etki gösteren omega-6’dan zengin kuruyemiş ve çekirdekleri.
Buğday yerine horozibiği, kinoa, kılçıksız buğday, arpa, çavdar gibi gıdalar
Eksikliğinde kas eklem ağrısı gelişmesine neden olan D vitamini bol miktarda içeren köpekbalığı karaciğeri yağı, yağlı balıkların çoğu (ringa, uskumru, sardunya, somon)
İltihap giderici zerdeçal, acı biber ve biberiye gibi baharatlar günlük tüketilmeli,
İnek sütü yerine keçi sütü, eşek sütü, pirinç sütü ve badem sütü tercih edilmelidir.
Yaşam Tarzı Değişiklikleri
Günde 20 dakika kadar kollar, bacaklar ve sırtın güneşlenmesi ile yeterli D vitamini alınabilmektedir.
Egzersiz, ilk baştan ağrıyı biraz artırabilir. Haftada 5 gün 30’ar dakikalık egzersiz ile eklemlerin kayganlığı sağlanır, eklem açıklığı korunur, düzenli yapıldığında ağrı ve iltihabi süreç azalır. Ağır egzersiz yapılmamalıdır. Yürüyüş, yüzme ve germe gibi egzersizler yararlıdır.
Stres ile mücadele etmek için çözümler aranmalı, iş veya özel hayattaki stres faktörleri azaltılmalıdır.
Önerilen Besin Takviyeleri
Balıkyağı: Omega-3 (w-3) yağ asitleri olan eikosapentaenoik asit ,(EPA) ve dokosahekzaenoik (DHA) içermektedir. EPA ve DHA yağ asitleri, hormon benzeri antienflamatuvar aktiviteye sahip olan prostaglandinlerin vücuttaki seviyesini artırarak artritte görülen ağrı ve enflamasyonu azaltmaya destek olmaktadır. EPA ve DHA, kaynağı olan balık yağı içeren kapsüllerden günde 3-9 gram alınması önerilir. Kapsül formundaki preparatta bir kapsülünde en az 200 mg DHA ve 400 mg EPA içeren destek ürünler tercih edilmelidir.
Multivitamin ve mineraller: Romatoid artrit olan hastalarda antioksidaniar, B vitaminleri, bakır, selenyum ve çinko gibi bazı besinlerden temin edilen öğelerin de vücutta miktarları azalmaktadır. Multivitamin ve mineral destekleri vücudu serbest radikallerin hasarına karşı korumakta, kıkırdak doku, eklemler ve kemikleri desteklemekte ve iltihabı azaltmaya yardımcı olmaktadır.
Bromelain: Antienflarnatuvar etkili ve eklem hareketlerini artırmaya yardımcı olabilen bir enzimdir. Günlük dozu 2.000-6.000 MCU’dur. Uyarı: Pıhtı oluşumunu önleyen, kan sulandırıcı olarak bilinen warfarin ve kumadin gibi ilaçlarla etkileşip etkinliğini artırabilir.
Önerilen Bitkisel İçerikli Takviyeler
Şeytanpençesi (Harpogophytum procumbens, Devil’s claw): Antienflamatuvar etkisi nedeniyle günde 3 kez 500-1.500 mg kuru köklerini içeren kapsüllerinin alınması önerilir.
Kedi pençesi (Cats claw): Pentasiklik ekstraktının romatoid artritte tıbbi tedavinin yanında verilmesiyle eklem yakınmalarında belirgin iyileşme elde edilmiştir.
Boswellia: Geleneksel Hint tıbbında kullanılan Boswellia serrata bitkisinin bir reçinesidir. Nonsteroidal antienflamatuvar ilaçlara benzer bir şekilde ağrı ve enflamasyonu azaltmaktadır. Midede tahrişe neden olmaması da bu bitkisel destek için bir avantajdır. Günde 400 mg alınması önerilir.
Kapsaisin: Kırmızı biber ekstresi ağrıyı azaltmaya yardımcı olabilmektedir. %0.025-0.075 oranda kapsaisin içeren kremlerin haricen ovularak kullanılması önerilir. Uyarı: Kremin uygulanmasından sonra eller bol su ile yıkanmalı ve acı madde nedeniyle gözle temastan kaçınılmalıdır.
Kurkumin: Zerdeçal (Turmeric) olarak bilinen Curcuma longa bitkisinin rizomlarında bulunan güçlü antioksidan ve antienflamatuvar etkiye sahip bir bileşiktir. Kortizon ile kıyaslandığında yan etkisi olmadan günde 3 kez 400 mg dozda kullanılmak suretiyle artrit tanısı konulmuş kişilerde daha fazla iltihap gelişimini önlemeye yardımcı olmaktadır. Günde 500-8.000 mg zerdeçal tozu veya bitkinin rizomları ile hazırlanmış çayı da önerilmektedir.
Kuşburnu: Romatoid artriti olan hastalara günde 5 gram kuşburnu tozu içeren kapsüllerin verilmesi ile plaseboya göre daha iyi yarar sağladığı gösterilmiştir.
Boraj yağı: Esansiyet yağ asitleri bakımından zengindir. Gammaalinolenik asit (GLA) ve linoleik asit immün sistemi destekler ve iltihabın oluşumunu baskılar. Romatoid artritte günde 4.5-12 gram boraj yağı veya 1.1-2.8 gram GLA alınması önerilir.
Tibbi Çaylar
Zerdeçal çayı: Toz halinde günde 1.5-3 gram, kuru drog olarak günde 3-9 gram alınmalıdır. 1-2 çay kaşığı (1-2 gram) drog 1 çay fincanı kaynar su içinde 5 dakika ağzı kapalı olarak bekletilip süzülür. Yemeklerden önce 1 fincan içilir.
Karışım-1: 30 gram Keçisakalı çiçeği, 30 gram Dişbudak yaprağı, 60 gram Frenküzümü yaprağı karıştırılır. 20 gram karışım 500 ml kaynar suya ilave edilir. 10 dakika bekletilip süzülür. Sabah aç karnına 1 fincan, öğle ve akşam yemeklerinden önce 1 fincan ve öğleden sonra 1 fincan içilir.
Karışım-2: 30 gram Frenküzümü yaprağı, 10 gram dişbudak yaprağı, 20 gram atkuyruğu, 10 gram Huş ağacı yaprağı, 30 gram şeytanpençesi kökü karıştırılır. 20 gram drog karışımı üzerine 500 ml su konur ve bir gece bekletilir. Eklem ağrılarında günde 4 defa 1 fincan içilir. Şeytanpençesi kökü yerine keçisakalı çiçekleri (30 gram) ve söğüt kabuğu (10 gram) da karışıma ilave edilebilir. Uyarı: Kalp, şeker hastalığı ile yüksek tansiyon hastaları için önerilmez. Gebelik ve emzirme döneminde kullanılmaz.
Aromaterapi Uygulamaları
Aromatik banyo ve masaj yağı: Rezene, biberiye, limon, okaliptüs, papatya, lavanta, karabiber, selvi ve ardıç uçucu yağlarından, artritte masaj veya aromatik banyo olarak yararlanılır.
Ağrılı eklemler için kompres: Bir kap içindeki sıcak suya 3 damla karabiber, 2 damla papatya, 2 damla mercanköşk yağı eklenir. Ağrılı eklemler üzerine bu karışımla kompres yapılır. Uyarı:Uçucu yağlar deriye direk tatbik edilmemelidir. Susam veya badem yağı gibi taşıyıcı yağ ile seyreltilerek uygulanmalıdır.
Yazar: Fatih Bolelli