Psikiyatrik hastalıklara eğilimi belirlemek, birden fazla genin ve çevresel faktörün dahil olduğu oldukça karmaşık bir iştir. Ayrıca, genetiğin beyindeki işlev bozukluklarını nasıl etkilediğine ilişkin çok az bulgu vardır. Ölümden sonra alınan insan beyinlerinde yapılan çalışmalarda, bazı genlerin aktivitelerinin; şizofreni, bipolar bozukluk, otizm ve majör depresyon rahatsızlıklarının hepsinde aynı şekilde olduğu gösterilmiştir.
Science dergisinde yakın zamanda yayınlanan bir bilimsel çalışmaya göre; psikiyatrik hastalıklar gen ekspresyonları (genlerden RNA ve protein üretilme miktarı) açısından benzerlik gösterirler. Araştırmacılar, otizm, şizofreni, bipolar, bozukluk, depresyon ve alkol bağımlılığı olan yüzlerce kişinin ölümünden sonra alınan beyin dokularında gen ekspresyonunu analiz etmişlerdir. Elde ettikleri sonuçları, kontrol olarak sağlıklı bireylerin beyin dokularından elde ettikleri sonuçlarla kıyaslamışlardır.
Psikiyatrik hastalıklara yakalanma riskini arttıran genetik değişikliklerin bazıları biliniyordu. Ayrıca, bu tür hastalıklarda ortak genetik riskler olduğu da açıktı. Fakat çeşitli psikiyatrik hastalıklara sahip olan kişilerin beyninde gen aktivitelerinin ne kadar değiştiğine dair çok az şey biliniyordu.
Bu soruyu araştırmak için araştırıcılar, beş psikiyatrik hastalığa sahip olan kişilerin beyninde şimdiye kadar yayınlanmış RNA ekspresyonlarına dair data biriktirmişlerdir. Böylece toplamda 700 beyinden yapılan analize ulaşmışlardır. İlk olarak, psikiyatrik hastalığa sahip beyinlerde sağlıklı beyinlere kıyasla daha fazla ya da daha az ekspresyon gösteren genleri karşılaştırmışlardır. Sonraki aşamalarda bu gen ekspresyonu değişikliklerinden hangilerinin psikiyatrik ortak olduğunu bulmuşlardır.
Araştırmacılar network analizi isimli bir yöntemle, transkripsiyonu birbirine bağlı olan bir grup genin (bu gen grupları, analiz yönteminde modül olarak adlandırılır) ekspresyonundaki değişimi incelemişlerdir. Bipolar bozukluk ve şizofreni hastalarında, mikroglia (beynin bağışıklık sistemi hücreleri) ve astrositlerle (inflamasyona cevaptan, sinapsları koruma ve diğer fonksiyonlardan sorumlu hücreler) ilişkili modüllerin ekspresyonu artmıştır. Otizmli kişilerin beyninde, mikroglial modüllerin ekspresyonunda artış görülmüştür. Bu üç durumda da görülen ekspresyon artışları, hastalıklarla inflamasyona cevap arasında bir ilişkinin söz konusu olduğunu gösterir.
Kaliforniya Üniversitesi’nde yapılmış olan bu çalışmanın sonuçlarında; astrositlerle ilişkili olan modülün (CD4, GJA1 ve SOX9 genleri) ekspresyonunun; otizm, bipolar bozukluk ve şizofrenide arttığı gözlemlenmiştir. CD11 isimli mikroglia geninin ekspresyonu ise sadece otizmde artmıştır. Mikroglialar ise sinirsel gelişim sırasında sinaptik (nöronlar arasındaki bağlantılar) fonksiyonların düzenlenmesi açısından önemli olan beyin hücreleridir. Bu bulgu, otizmin sinirsel gelişim evresi sırasında ortaya çıkan bir hastalık olduğunu destekler.
CD2 gen ekspresyonundaki artışa ise depresyon koşulunda rastlanmıştır. Bu genin işlevlerinden biri, sitokinlerin (bağışıklık sisteminde önemli rol oynayan bir molekül) birbiriyle etkileşime girmesi ile ilgilidir. Bu da depresyonun da inflamasyon (iltihap) ile ilişkili olduğunu gösterir. Bunlara ek olarak; otizm, şizofreni ve bipolar bozuklukta görülen bir diğer ortak nokta, CD1, CD10 ve CD13 genlerinin ekspresyonunda azalma olmasıdır. CD10, hücrede mitokondri isimli organelde bulunan DNA’nın üzerinde bir gendir. Bu bulgu, hücrenin enerji dengesini sağlayan mitokondrinin psikiyatrik hastalıklarla ve nöronların fonksiyonlarıyla bağlantılı olduğunu gösterir.
Sonuç olarak, yapılan bu tür çalışmalar, psikiyatrik hastalıklardaki moleküler mekanizmaların ve nörolojik rahatsızlıklardaki ortak yolakların anlaşılabilmesini sağlamaktadır. Bu sayede, tedavi için hastalığa neden olan mekanizmaların engellenmesi ve beyinde oluşan hasarın geri döndürülebilmesi gelecekte yapılacak olan çalışmalarda mümkün olabilir.
Kaynakça:
1) https://www.the-scientist.com/?articles.view/articleNo/51636/title/Gene-Expression-Overlaps-Among-Psychiatric-Disorders/&utm_content=66966259&utm_medium=social&utm_source=facebook
Yazar: Ayça Olcay