Üretim tesislerinde ham maddeden son ürüne kadar olan süreçlerde, toplam ham maddenin ürün için kullanılamayan yani boşa giden ham madde kayıplarına “fire” denmektedir. İşletmeler için her fire israftır ve zarar kalemidir. Her yönetim fonksiyonu, aldığı ham madde ve yardımcı malzemelerden maksimum verimlilik sonucu üretim yapmak ister ve bu durum özel sektörün de doğasında vardır.
Fire kayıpları çoğu zaman yüzdelik dilimler ile ifade edilmektedir. Sektöre göre fire yüzdelerinin önem durumlarının değiştiği de göz önüne alınarak ortalama %3 ile %5 civarındaki fireler çoğu zaman kabul edilebilir olarak görülmektedir. Bir demirci ustası, aldığı 20 cm x 20 cm boyutlarındaki profil demirlerden masalar yapmak istemektedir. Demirlerin kesilen uçlarından birbirlerine kaynak yapılacağı için bazı noktalar kullanılamaz hale gelecektir. İşlem gereği kesilip kullanılamayacak olan bu demir parçaları, fire olarak adlandırılmaktadır.
Bir tekstil atölyesinde açık en şeklinde alınan kumaşlar, masa üzerine yatırılarak dikime uygun kalıplar eşliğinde kesilmek istenmektedir. Örneğin, eni 1 metre 90 santimetre olan bir kumaştan, eni 90 santimetre olan 2 adet çarşaf kesilmek ve dikilmek istenmektedir. Yan yana getirilen 2 adet çarşafın eni, toplam olarak 1 metre 80 santimetreye denk gelmektedir. Kumaştan kesilecek bu kalıplar neticesinde her kat kumaş için 10 santimetrelik fireler meydana gelecektir. Bu şekilde aşağı yukarı 100 kat kesim yapıldığında, 10 metrelik kumaş çöpe gitmiş olacaktır.
Yukarıdaki iki örnekte anlatılmak istenen, fire olarak adlandırılan kayıpların, genele vurulduğu zaman ne ölçüde önemli olduğu gerçeğidir. Fire hesaplamak ve bu kalemi maliyetlendirmek, mühendislik ve matematik zekası gerektirmektedir. Uygun kalıplar çıkartılarak hazırlanan üretim numunelerinde dikkat edilecek en önemli unsurlardan biri, fire kaybının en az şekilde olması ilkesidir. Hatta özellikle ağır sanayide, sadece fire hesabı yaparak maksimizasyonu sağlamaya yönelik geliştirilmiş ve özelleştirilmiş bilgisayar programları kullanılmaktadır.
Fire kapsamına sadece kullanılması mümkün olmayan malzemeler değil, yanlış üretilmiş ya da hatalı işlem görmüş malzemeler de girmektedir. Yani bir işlemden sonra üretime uygun olarak tekrar kullanılamayacak nitelikte�olan maddeler de fire kapsamında değerlendirilmektedir.
Zorlu ekonomik düzende, bedel ödenerek alınan her malzeme, kişiler ve kurumlar tarafından sonuna kadar kullanılmak istenmektedir. Paranın zor kazanıldığı, ekonomik sıkıntıların yaşandığı, nakit döngünün sağlanmasının güçleştiği bu tür zamanlarda, %100 verimlilik ve uygunlukla gider kalemlerinin gelir kalemlerinden küçük olması önemli bir hedeftir. Bu nedenle de orta ölçekli ve büyük ölçekli firmalar başta olmak üzere, hemen hemen tüm işletmeler, alınan yardımcı ve ham maddelerden zarar etmeden ve her zaman daha fazla üretim yapmak amacındadırlar.
Yalın üretim sistemleri gibi israfları yok etmek niyeti ile düşünülmüş tüm üretim sistemlerinde stok ve fire önleme fikri, en önemli fikirlerdendir. Bu şekilde gözle görülmeyen ve anlık olarak �bir zarar olarak nitelendirilmeyen firelerin, genele vurulduğunda yaratacağı büyük zararlar önceden önlenmiş olmaktadır. Çağın hızlı ve zor ekonomik düzeninde, rekabetçi politikalarla varlığını sürdürmeye çalışan işletmeler, karlılık yüzdelerini artırmak için fire gibi maliyetlerden kaçınmak zorundadırlar. Bu nedenle fire kayıpları önlenmeli ve bu konuda yöneticilere farkındalık yaratılmalıdır.
Kaynakça:
http://iibf.erciyes.edu.tr/dergi/sayi19/01_Ozguven_Caliskan.pdf
Yazar:Baran Akçok