Gazne hükümdarna (970 – Gazne 1030) Mahmut “Gaznevi” de denir. Gazne Valisi Alp Tiginin önde gelen komutanlarından, Sebük Tiginin oğludur. Daha çocuk yaşta zekâsı ve yürekliliğiyle dikkat çekip Büst Valiliğine getirildi.
Babasıyla birlikte, Hindulara karşı düzenlenen Lamagan Savaşına (986/987) katılıp büyük yararlıklar gösterdi.992 de Ebu Ali Simcurun Samanoğulları topraklarına saldırması üzerine Sebük Tiğin ve oğlu Mahmutun yardımlarıyla bu tehlikeyi uzaklaştıran Hükümdar Nuh bu başarısından ötürü Mahmuta Seyfettin sanını verip kendisini Horasan Valiliğine getirdi. Sebük Tigin 997de ölünce yerine veliaht oğlu İsmail geçtiyse de öteki oğlu Mahmut kardeşine kendisinin yaşça daha büyük olduğunu, tahtı kendisine teslim etmemesi durumunda üzerine yürüyeceğini bildirdi. İsmailin tahtından vazgeçmediğini görünce amcası
Buğracık ve kardeşi Nasr ile birleşerek Gazneye yürüdü. Kent önlerine geldiklerinde İsmail sığındığı kaleden çıkıp teslim oldu ve Mart 998’de Mahmut Gazne tahtına çıktı.Karahanlı İlig Han Nasr bin Ali’nin 999’da Samanoğullarının başkenti Buharaya girerek hanedanının tüm üyelerini özkende sürmesi üzerine tam bir bağımsızlık kazanan Mahmut Horasana kardeşi Nasrı vali atadı. Horasan, Herat, Büst ve Kabil bölgesinde tam bir egemenlik kuran Gaznelİ Mahmut, dönemin ünlü hukukçularından Ebu Hamit el-İsferainiyi Bağdata gönderip durumu Abbasi Halifesi el-Kadir-Billaha bildirdi.Halife, Mahmutun elçisini sevinçle karşıladı ve kendisine “hilat,” taç ve bayrak gönderdi. Ayrıca “Velî-Emirül-müminin”, “Yeminüd-devle” ve “Eminül-Mille” sanlarını verdi. İslam kaynaklarına göre “sultan” sanını kullanan ilk hükümdar Gazneli Mahmut tur.Gaznelilerin ilk bağımsız hükümdarı olan Gazneli Mahmut, önce Saffariler sonra da Karahanlılarla olan ilişkilerini yoluna koyup kuzey yönünü güven altına aldıktan sonra 1000de 1. Hint seferine çıktı. Peşavere karşı düzenlenen bu seferle Caypalı tutsak alıp pek çok değerli ganimet elde etti (1001). Vayhand üzerine yaptığı 2.seferinde yine zengin ganimetlerle dönüp Gazi sanını aldı. Bhatiya Bölgesine yapılan 3. seferde racanın canına kıyması sonucu çok sayıda tutsak ve fille birlikte büyük çapta ganimet elde edildi (1004). 1005 sonbaharında yapılan 4.seferinde Multan ele geçirildi ve Caypalın ailesinden Suhpal Müslüman oldu.
Gazneli Mahmut’un vali atandığı Suhpal, Gazneli Mahmut’un ayrılması üzerine islamdan dönüp ayaklandı, 5.Hint Seferine çıkan Gazneli Mahmut Suhpalı tutsak alıp ölünceye kadar hapsettirdi. Pencapa yapılan 6. Hint Seferinden zengin ganimetlerle dönüldü (1009). Narayan a yapılan 7. Hint Seferi barışla sonuçlandı. 1010daki 8. Hint Seferi ile Multana giren Mahmut, Karmatileri ağır bir yenilgiye uğrattı.1013’te 9. Hint Seferinde Naradin üzerine yürüyüp yeni ele geçirilen yerlerde mescitler yaptırdı (1014).Tapisara yapılan 10. seferde Hinduların büyük bir putu Gazneye getirildi. 1016da yapılan 11. Hint Seferi kış nedeniyle başarısızlığa uğradı.1018 sonbaharında 1018 sonbaharında Kanavca yürüyen Mahmut, pek çok putu kırıp büyük ganimetlerle döndü (12. Seter). 1019daki 13. Seferde ise Kalincar racası üzerine gidildi ve Kabil’in doğusundaki bölge halkına İslamiyet kabul ettirildi. 1021.’deki 14. Sefer başarısızlıkla sonuçlandı. 15. Sefer yine Kalincara yapıldı (1022). Gazneli Mahmutun en ünlü Hint Seferi Sumnata yapılan 16. Seferdi. Sumnat’ ta Hindistandaki tüm öteki putların hükümdarı olarak kabul edilen Tanrı Sivaya ait ünlü bir put vardı. Binlerce ziyaretçinin armağanlar sunduğu tapınakta sürekli olarak hizmet veren 500 erkek ilahici ve dans eden 500 kadın vardı.Sultan Mahmut hem bu inancı yıkmak hem de zengin ganimet elde etmek amacıyla 1025’te sefere çıktı; bir yıl sonra Sumnata vardı. İkinci saldırıda kent ele geçirilip putlar yıkıldı, hazineler yağmalandı. Ünlü put da dört hükümdarı olarak kabul edilen Tanrı Sivaya ait ünlü bir put vardı.Binlerce ziyaretçinin armağanlar sunduğu tapınakta sürekli olarak hizmet veren 500 erkek ilahici ve dans eden 500 kadın vardı.Sultan Mahmut hem bu inancı yıkmak hem de zengin ganimet elde etmek amacıyla 1025’te sefere çıktı; bir yıl sonra Sumnata vardı. İkinci saldırıda kent ele geçirilip putlar yıkıldı, hazineler yağmalandı. Ünlü put da dört parçaya ayrılarak Gazneye götürüldü.Bu büyük zafer İslam dünyasında Mahmutu söylence kahraman durumuna getirdi. Halife el-Kadir Billah da sultanı kutlayarak kendisine “Keh-füddevle vel-İslam” ünvanını verdi. Multana yapılan 17. Sefer de Çatların saklandıkları ada yağmalanıp içindeki-ter tutsak alındı.
Böylece Çatlar tehlikesini de ortadan kaldıran Sultan Mahmut Ahmed bin Yınaltekini Hint kuvvetlerinin başına geçirip Gazneye döndü.Son yılları Irak-ı Acem ve Horasanda geçen Sultan Mahmut 1029da Reye girip Büveyhilerin hâzinesini ele geçirdi.Batınileri dağıttı.Irak-ı Acem işlerini yoluna koyduktan sonra oğlu Mesutu buraya vali atadı ve Nişabura döndü.Hastalığı nedeniyle son seferinde,başarısızlığa uğradı. Düzenlediği seferlerde İslamiyetin Hindistanda yayılmasına çalışıp elde ettiği zengin ganimetlerle de ülkesini bayındır duruma getiren,Gazne, Belh ve Nişabur gibi kentlerin seçkin mimarlık eserleriyle süslenmesini sağlayan Gazneli Mahmut, Escedi, Gadaii, Ferruhi, Ferdevsi, El-Biruni, Unsuri gibi şairlere çeşitli açılardan destek olarak Farsçanın ve klasik İran edebiyatının doğuşuna katkıda bulundu.
Yazar:Doğan Bülbül