Anne karnındaki bir bebek bazı özel yapılarla korunsa da anne kanıyla sürekli bağlantıda olduğundan enfeksiyonlara karşı tehlikededir. Bir kadın hasta olsa da gebelik dönemimde ilaç kullanamaz. Hem bakteri ve virüsler hem de ilaçlardaki kimyasal maddeler bebeğin özellikle beyin gelişimini olumsuz etkiler. Bu nedenle gebe kadınlar her türlü enfeksiyondan elinden geldiğince korunmaya çalışmalıdır. Korunduğunu zannetse de bazen tehlike sessiz adımlarla gelir. Sokakta görüp acınarak başı okşanan minik bir kedi ya da evinizde beslediğiniz kediniz bir enfeksiyon sebebi olabilir. Bugünkü yazımızda bahsedeceğimiz toksoplazma ya da diğer adıyla toksoplazmozis adlı enfeksiyon Toxoplazma gondii adlı tek hücreli bir parazitten kaynaklanır. İşte bu paraziti insanlara bulaştıran çoğunlukla kedilerdir.
Toksoplazma Paraziti İnsana Nasıl Bulaşır?
Toxoplazma gondii adlı parazit kedilerden başka, bu paraziti bulunduran hayvanların etlerinin pişirilmeden ya da çok az pişirilerek tüketilmesi yoluyla insanlara geçer. Evde beslenen kedilerin dışkıları da bu paraziti taşır. Toxoplazma parazitine ilk defa 1908’de Afrika’da gondi adlı bir kemirgende rastlanmıştır. Bu parazit insanların da içinde bulunduğu birçok omurgalı canlı türünün enfekte olmasına sebep olmaktadır. Ancak parazitin üremesi sadece evcil kedi ırklarının bağırsağında mümkündür. Parazit kedilerin dışkısıyla doğrudan temas edilmese de dışkıyla temas eden herhangi bir eşya ya da besine dokunulması, iyice yıkanmadan tüketilmesi ile ağız yolundan insanlara bulaşır. Hamilelik döneminde toksoplazma parazitini alan bir kadın bu paraziti istemese ve farkında olmasa da plasenta yoluyla bebeğe geçirmiş olur. Toksoplazma paraziti çiğ sütle veya yumurtayla, kan nakliyle, hatta organ nakli yoluyla da vücuda giriş yapabilir. Bir bahçede veya balkonda toprakla uğraşan, çiçek dikmeye çalışan bir insana da iyi yıkanmamış eller ve ellerin ağza götürülmesi yoluyla da parazitin bulaşması mümkündür.
Toksoplazma Paraziti Kedilere Nasıl Geçer?
İnsanlar gibi kediler de bu parazitin mağdurudur. Toksoplazma paraziti ile enfekte olan kuşların, kemirgenlerin ve benzeri küçük hayvanları çiğ olarak tüketilmesi, parazitle enfekte olmuş bir başka kedinin dışkısıyla temas edilmesi sağlıklı kedilere kolayca enfeksiyon bulaştırabilir. Enfeksiyonun bulaşmasının ardından 15 gün boyunca kedilerin bağırsağında çoğalan parazitler daha sonra dışkı yoluyla dışarı çıkar. Dışarı çıkmış olan parazitlerin bir başka canlıya bulaşabilir olması için en az 24 saati vücut dışında geçirmiş olması gerekir. Bu süreden daha önce bulaşıcı değildirler. Birkaç hafta boyunca parazitli dışkı çıkaran kedilerin dışkısında daha sonra parazit bulunmaz. Toksoplazma ile bir kez enfekte olan bir kedi artık bağışıklık kazandığından yeniden enfekte olmaz, bulaştırıcılık özelliği de bulunmaz.
Bütün Kediler Suçlu Mu?
Sokaklarda yaşayan kediler toksoplazma enfeksiyonunu yaşamlarının erken dönemlerinde yani henüz çok gençken geçirdiklerinden bağışıklık kazanmış durumdadır. İşte bu sebeple büyük yaştaki sokak kedileri aracılığıyla insanlara enfeksiyon bulaşması uzak bir ihtimal gibi görünmektedir. Çiğ et yemeyen, yalnızca kuru mamalarla beslenmeye alışmış olan ve sokakla teması olmayan evde beslenen kedilerde toksoplazmozis görülmeyecektir. Enfekte olmuş kedilerin dışkısıyla atılan ve toprağa bulaşan parazitler koyun, sığır, inek gibi hayvanlara yedikleri otlar aracılığıyla geçebilir. Parazitler bu hayvanların sindirim sisteminden kaslarına geçmektedir. İyi pişirilmeyen veya çiğ köfte gibi hiç pişirilmeden yenen etlerin insanda enfeksiyon sebebi olmasının nedeni budur. Toprakla temas halinde olan, düzgün yıkanmamış sebze ve meyveler de aynı sebeple enfeksiyon nedeni olabilir.
Toksoplazma Enfeksiyonu İnsana Kaç Kez Bulaşır?
Doğurganlık dönemindeki kadınların bir kısmının toksoplazma enfeksiyonu geçirmiş olduğu düşünülmektedir. Kadınların yaşı arttıkça toksoplazma paraziti ile karşılaşma ve enfeksiyon geçirme olasılığının arttığı söylenebilir. Bir kez toksoplazma enfeksiyonu geçiren bir kadın bağışıklık kazandığı için ikinci kez aynı enfeksiyona yakalanmaz. Dolayısıyla sonraki gebeliklerinde de böyle bir tehlike yoktur. Enfeksiyonu daha önce geçirmeyen kadınların gebeliklerinde bu hastalığa yakalanma olasılığı ise sadece %1’dir. Gebeliği sırasında toksoplazmaya yakalanan bir kadın hastalığı bebeğine geçirecek, genellikle düşük yapacaktır. Toksoplazma enfeksiyonuna hamileliğin ne kadar ileri evrelerinde yakalanılırsa plasenta yoluyla bebeğe aktarılma olasılığı o kadar artacak ancak enfeksiyonun bebekte problem çıkarma olasılığı azalacaktır. Hamileliğin ilk 3 ayında ( birinci trimester) enfeksiyonun bebeğe aktarılma olasılığı % 15, 3-6 ay arasında ( ikinci trimester) % 25, son üç ay içinde ( üçüncü trimester) ise enfeksiyon olasılığı % 60’tır. Bebeğe geçen her toksoplazma enfeksiyonu kalıcı bir hasar (sekel) bırakmamaktadır. Hasarın kalıcı olabilmesi için enfeksiyon ilk üç ay içinde bulaşmış olmalıdır.
Hamile Bir Kadın Bilinçli Olmalıdır
Anne adayları yalnızca hamilelik sırasında değil daha öncesinde de sağlık konusunda bilinçlenmeli ve dikkatli olmalıdır. Hamilelik sırasında evde kedi bulundurmamak toksoplazmaya karşı alınmış bir önlem sayılmaz. Toksoplazma paraziti bahçedeki topraklarla, parklardaki oyun kumlarında, evlere giren meyve ve sebzelerde bile bulunabilir. Çiğ tüketilen et ürünlerinde de kedi dışkılarında bulunan ookistlerin bulunma olasılığı vardır. Enfeksiyonun bulaşmaması için bu tür besinler iyi pişirmeden ya da çiğ olarak kesinlikle tüketilmemelidir. Toksoplazma enfeksiyonunun bir insandan başka bir insana bulaşma özelliği yoktur. Toksoplazma bulaşan bebeklerde havale, körlük ya da görmeyle ilgili bozukluklar, motor ve mental yani zihinsel gelişmelerle ilgili gerilikler gibi bazı sorunlar ortaya çıkabilir. Toksoplazma enfeksiyonu anne karnındaki bir bebeğin ölümüne ve düşüklere yol açabilmektedir.
Alınabilecek Önlemler Nelerdir?
Hamile kadınların kendilerini ve bebeklerini korumak için alabilecekleri bazı basit önlemler bulunmaktadır. Hayvanlar, özellikle kediler sevimli dostlarımız, evlerin ve sokakların neşesi olsa da anne olacak kadınlar kendileri ve bebekleri için toksoplazma konusunda bilinçli olmalı, bazı önlemler almalıdır. Bu önlemler şunlardır:
*Öncelikle her kedinin toksoplazma açısından risk oluşturmayacağı bilinmelidir. Çok genç ve yavru olan kedilerin taşıdığı risk daha yüksektir. Özellikle sokaklardaki kedilerden uzak kalınması, mesafeli davranılması gerekir.
*Evlerde beslenen kediler dışarı bırakılmamalı, çiğ et verilmemeli, kuru hazır mamalarla beslemeye devam edilmelidir.
*Bir başka önlem de evdeki kedilerin yemek masalarına, mutfak tezgâhlarına çıkmasına izin verilmemesidir.
*Kedi kumlarının da her gün değiştirilmesi doğru olur. Kedi kumu hamile kadın tarafından değil evdeki başka biri tarafından değiştirilmelidir. Hamile kadınlar bu işi kendi yapmak zorunda kalırsa eldiven kullanılması, havaya karışacak olan tozlara karşı da maske takılması parazitlere karşı koruyucu olacaktır.
*Kediler sevildikten ve bakım işleri yapıldıktan sonra da kesinlikle eller sıcak suyla ve sabunla güzelce yıkanmalı, kedi tüylerine karşı her gün ev temizliği yapılmalıdır.
*Beslenme amacıyla çiğ et, pastırma, köfte, salam, sosis gibi et ürünleri ya eve girmemeli ya da elinde yara olan hamileler tarafından çıplak elle dokunulmamalı, mümkünse eldiven kullanılmalıdır.
*Pastörize olmayan ürünler yoluyla enfeksiyon bulaşma ihtimaline karşı tüketilecek süt mutlaka pastörize olmalıdır.
*Sebze ve meyveler, salatada kullanılacak malzemeler çok iyi ve bol suyla yıkanmalı, sirkeli su içinde bir süre bekletilmelidir.
*Pencerelere sineklik taktırılması da bir önlem olabilir. Evdeki yemeklerin ağzı kapatılmalı, sinek konmasına izin verilmemelidir.
*Çiçekler, saksılardaki ya da bahçelerdeki topraklar da parazit içerebilir. Toprakla, çiçeklerle temastan sonra da ellerin yıkanması gerekir.
*Oyun parklarındaki kum havuzlarında kedi dışkısı bulunabileceğinden oldukça dikkatli olunmalı, dışarıdan eve gelindiğinde el temizliği ihmal edilmemelidir.
Toksoplazma Bulaşan Kadınlardaki Belirtiler
Bulaştıktan sonra birkaç hafta kanda dolaşan parazitler kas ve başka organlara yerleşip hiçbir belirti vermeksizin uzun yıllar saklı kalabilir. Sağlıklı bir kadına bulaşan toksoplazma paraziti eğer bağışıklık sistemi yeterince güçlüyse hiçbir belirti vermeden geçebileceği gibi hafif kas ağrıları, biraz kırgınlık, lenf bezlerinin şişmesi, ateş, baş ağrısı, boğaz enfeksiyonu gibi gribe benzer belirtiler verebilir. Hamilelik sırasında alınan bir parazit kadında belirti vermese de bebeğe geçip enfeksiyona neden olabilir.
Bebeklerdeki Toksoplazmozis Belirtileri
Toksoplazmozis enfekiyonu bazı bebeklerde belirti vermezken bazılarında Sabin tarafından 1942 yılında tanımlanmış olan aşağıdaki klasik bulguları verir.
*Mikrosefali ( baş çevresinin küçüklüğü)
*Hidrosefali (beyinde su toplanması sebebiyle başın büyük olması)
*Nöbet geçirilmesi
*İntrakranial kalsifikasyon ( beyin içindeki kireçlenmeler)
*Koryoretinit ( gözde, retina tabakasındaki enfeksiyon)
Bunların dışında uzamış olan sarılık, hepatosplenomegali ( karaciğer ve dalakta büyüme), meningoensefalit ( beyin zarlarındaki enfeksiyon), lenfadenopati, miyokardit ( kalp kasındaki enfeksiyon), kansızlık gibi durumlar da görülebilir.
Toksoplazma Varlığı Nasıl Teşhis Edilir?
Toksoplazma varlığı bazı antikor testleriyle anlaşılabilmektedir. Hamile kadından alınan bir miktar kanda toksoplazma IgG (İmmunoglobin G) ile toksoplazma IgM (İmmunoglobin M) antikorları aranmaktadır. Bu antikorlardan IgG önceden bir enfeksiyon geçirilmiş olduğunu, IgM ise o an vücutta enfeksiyonun bulunduğunu göstermektedir. Hastalığın fazla görüldüğü bazı ülkelerde antikor testlerinin rutin olarak yapılması önerilir. IgM pozitif, IgG ise negatif sonuç verirse hamile kadının enfeksiyonu yeni geçirdiği anlaşılır. Her iki antikor da pozitifse testin 3 hafta sonra tekrarlanması istenir. Bu tekrarda antikor titrelerinde 4 kat artış görülürse enfeksiyonun çok yeni olduğu anlaşılacaktır. Her iki antikor negatif çıkıyorsa hiç hastalık geçirilmediği söylenebilir. Bu sonuç kadını rahatlanmamalıdır, tam tersine risklerin bilincinde olmalı ve önlemlerini almalıdır.
Bu testlerden başka şüpheli olgularda hastaların kan sayımı yapılabildiği gibi oftalmolojik muayeneler, kraniyal bilgisayarlı tomografi, kraniyal ultrasonografi, karaciğer fonksiyon testler de uygulanabilir
Toksoplazma Enfeksiyonu Tedavi Edilebilir Mi?
Gebelerde toksoplazma şüphesi varsa antibiyotik tedavisine (Spiramisin: Ravomycin) hemen başlanır. Gebe kadında toksoplazmanın var olduğu kesin olarak doğrulanmışsa ailelere riskler anlatılır. Eğer aile gebeliği sonlandırmak isterse bebek alınabilir. Eğer bu yol seçilmez, gebeliğin devamına karar verilirse Sülfadiazin+ Primetamin + Folik asitten oluşan üçlü bir tedavi başlatılır. Spiramisin ise üç hafta arayla dönüşümlü olarak kullanılır. Gebeliğin 3. ayından başlayarak doğuma kadarki sürede tedavi devam ettirilerek enfeksiyonun bebeğe geçme olasılığı veya ortaya çıkabilecek etkilerin şiddeti azaltılmaya çalışılır. Tedaviye rağmen bebekte nöbet geçirme, sağırlık, hidrosefali, gelişme gerilikleri gibi sorunlar çıkabilmektedir.
Kaynakça:
http://www.gebelik.org/dosyalar/enfeksiyonlar/toksoplazma.html
http://www.jinekolojivegebelik.com/2007/11/gebelik-ve-toksoplazma.html
http://www.mumcu.com/hamilelik-ve-toksoplazma/
Yazar:Müşerref Özdaş