Göktaşları atmosfere geçiş yaparken hızları saniyede 10 ile 70 km arasında bir değerde olmaktadır. Yani göktaşları atmosfere giriş yaptıklarında ses hızının (20°C sıcaklığında sesin havadaki hızı saniyede 344 metre) çok üzerinde olan hızlarda hareket etmektedirler. Dolayısı ile havada çok büyük şok dalgaları ve buna bağlı ses patlamaları oluşturmaktadırlar. Ancak küçük olan göktaşlarının hızı atmosferde bulunan gaz ve parçacıkların oluşturduğu sürtünme kuvveti nedeni ile kısa sürede düşmektedir. Küçük bazı göktaşları yer yüzeyine ulaşamadan gökyüzünde parçalanmaktadır. Ancak atmosfer ortamına geçen gök cisminin çok büyük olması durumunda atmosfer tarafından oluşturulan sürtünme kuvveti etkisi daha belirsiz bir değerdedir. Bu nedenle büyük olan göktaşları atmosfer içerisinde daha hızlı şekilde hareket ederler.
Bu durumu bir örnek ile açıklayacak olursak; elli metre çapında olan Barringer Krateri’ni oluşturan göktaşı 49 bin yıl önce Arizona Çölü’ne çarptığı zaman hızının saatte yaklaşık olarak 40 bin kilometre gibi yüksek bir değerde olduğu tahmin edilmektedir. Sesten çok daha hızlı hareket eden bu cisimlerin gökyüzünde oluşturduğu şok dalgaları ve ses patlamalarının şiddetini cisimlerin büyüklükleri, kütleleri, şekilleri, irtifası ve atmosferin bir takım koşulları belirlemektedir. Örneğin daha büyük ve kütlesi fazla olan cisimler daha yüksek ses patlamaları oluşturmaktadır. Sesten daha hızlı hareket eden bir göktaşının irtifası yüksek ise havada oluşturduğu şok dalgaları daha fazla mesafe kat edeceği için ses patlamalarının yerin yüzeyinde meydana getirdiği etki daha az olur. Bu nedenle çok yüksek hızlarda hareket eden çok büyük göktaşlarının gökyüzünde oluşturduğu ses patlamaları canlılar tarafından işitilebilir.
2013 yılında Rusya’da bulunan Çelyabinsk şehrinin yakınına düşen göktaşının çapının 15 metre, kütlesinin 7000 ton gibi yüksek bir değerde olduğu tahmin edilmektedir. Atmosfere giriş anındaki hızı yaklaşık olarak saatte 65 bin kilometre olan bu gök cisminin neden olduğu şok dalgaları ve bunların yarattığı ses patlamaları çevrede bulunan birçok ev ve arabanın camlarının kırılmasına neden olmuştur.
Kaynakça:
Bilim ve Teknik Dergisi
Yazar: Taner Tunç