Göl Soğanı (Leucojum Aestivum L.)

Göl Soğanı, ülkemizde çoğunlukla Kuzey Anadolu olmak üzere Marmara Bölgesi ve Konya, Samsun, Erzurum illeri civarında orman alanlarında doğal olarak yetişmektedir. Amaryllidaceae (nergisgiller) familyasından Leucojum cinsi bitkiler gurubudur. Amaryllidaceae familyasının içerdiği alkoleidlerden (galanthamine, tazettin, likorein, lectin vb.) yüksek miktarda içermektedir. Ülkemizde bu cinste yetişen tek tür Leucojum aestivum L. türüdür. Hem süs bitkisi hem de tıbbi aromatik bitki olarak kullanılmaktadır.

Göl soğanı bitkisinde çiçek sapı üzerinde 3-7 adet arasında kümeler halinde çiçekler oluşmaktadır. Çiçeklenme Mart-Haziran ayları arasında görülmektedir. Oluşan çiçek yaklaşık bir ay bitki üzerinde kalmaktadır. Göl soğanı çiçeklerinin döllenmesi sonucunda 3-4 cm’lik kapsül şeklinde meyveler oluşmaktadır. Kapsüllerin içerisinde siyah renkli bezelye benzeri, 5-7 mm boylu tohumlar oluşmaktadır. Kabalak ve Sarıklı köklü bitkiye, farklı yörelerde verilen, diğer isimleridir. 1100 metre yüksekliklere kadar çayırlık ve bataklık arazilerde doğal olarak yetişmektedir.

Hem çiçek soğanlarının hem de yeşil aksamı, başta galanthamine olmak üzere birçok önemli alkoloidi içermesi nedeniyle tıbbi aromatik bitki olarak kullanılmaktadır. İçerdiği alkoloidler bakımından tıbbi aromatik olarak kullanılan soğanlı bitkilerin başında gelmektedir. Bu alkoloidler çok yönlü farmakolojik etkilere sahiptir. Bununla birlikte galanthamine alkoloidi çağımızda yaygın olarak görülen özellikle ileri yaşlarda ortaya çıkan alzheimer tedavisinde de kullanılmaktadır. Bunlarla birlikte bitkiden elde edilen etanol virüslere karşı etkili olmaktadır. Bu kapsamda, göl soğanları alkoloid tesislerinde bazı işlemlerden geçirilerek alkoloid elde edilir. Ardından bu alkoloidlerle ilaç fabrikalarında ilaçlar üretilmektedir. Bunun yanında, göl soğanı ekili olduğu topraktaki zararlı maddeleri bünyesine alma özelliğinden sayesinde son dönemlerde topraktaki biyolojik maddelerin temizlenmesinde de kullanılmaktadır. Ülkemiz, göl soğanı ihracatı konusunda dünyanın bir numarasıdır. Kurulacak alkoloid fabrikasıyla, göl soğanı ihracatında elde edilecek gelirin iki katına çıkabileceği söylenmektedir.

Göl soğanı (Leucojum aestivum L.), tohumla, yavru soğanlar ve parçacık yöntemiyle çoğaltılmaktadır. Tohumla üretimde, ekim işleminden 4-5 yıl sonra çiçeklenme görülmektedir. Bir dekardan 30-40 bin adet üretilebilmektedir.
Parçacık yöntemi, soğanların dilimlere ayrılmasıyla, soğancık bazal plakasının meristematik bölgesinden hücre bölünmesi yoluyla soğancık üretimi gerçekleştirilmektedir. Bunun için dilimlenen soğancıklar polietilen torbalarda, inkübatörde karanlık ortamda 18-23°C arası sıcaklıkta 12 gün tutulmaktadır. Bu süre sonunda elde edilen soğancıklar açık arazi veya plastik seralarda 2-3 yıl büyütülür. Bu yöntemin en uygun zamanı Haziran-Eylül ayları arasındadır. Dilim sayısı arttıkça soğancıkların büyüyerek çiçek oluşturma süresi uzamaktadır. Bu nedenle de yaklaşık 11-12 cm uzunluğa sahip soğanların 4’e bölünmesinin daha uygun olduğu belirlenmiştir.
Yavru soğanlar yönteminde, soğanlar 8-10 cm derinliğe ekilirler. 7-8 sene sonra burada yavru soğancıklar oluşmaktadır. Soğan ekim işlemi sonbaharda gerçekleştirilmektedir. Soğanda çap kaybını engellemek amacıyla bitki üzerindeki yapraklar kuruduktan sonra soğanlar çıkarılır.

Diğer soğanlı bitki türlerinde olduğu gibi doğadan yoğun miktarda toplanması yetiştiği alanlardaki popülasyonlarının yüksek miktarda tahrip görmesine neden olmuştur. Bitki hayat döngüsünün uzun, çoğalma oranının düşük olması ve olgunlaşmış soğanlarıyla birlikte henüz gelişmemiş soğancıkların sökümü bitki üremesini engellediğinden bitki popülasyonunun doğada önemli ölçüde azalmasına neden olmuştur. Bu nedenle de bitkinin doğadan toplanarak satılması 19 Temmuz 2012 tarihli 28358 sayılı resmi gazetede yayınlanan yönetmelik ile tamamen yasaklanmıştır. Bu yönetmelik kapsamında Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı İl Müdürlüklerinden gerekli şartları sağlayan işletmelere üretim izni verilmiştir. Üretim izni alan işletmelere yetiştirerek elde ettikleri çiçek soğanları ve yeşil aksam için çeşitli kontrollerin ardından Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının belirlediği kota kapsamında ihracat izni verilmektedir. Bu kapsamda 2016 yılında üretilerek ihraç edilebilecek göl soğanı kotası 6 milyon adet olarak belirlenmiştir.

Kaynakça:
msxlabs.org
SEYİDOĞLU, N., 2009, Leucojum aestivum Lnin Parçacık Tekniği ile Üretimi.
ÇİÇEK, E., ÇETİN B., ÖZBAYRAM A.K., TÜRKYILMAZ H., 2013, Kurutma, Çimlendirme Sıcaklığı ve Saklamanın Göl Soğanı (Leucojum aestivum L.) Tohumlarının Çimlenmesine Etkisi.

Yazar:Çiğdem Aydın