Güneş yanığı, yaz aylarında güneş ışınlarının yoğun olduğu öğle saatlerinde güneşe maruz kalma ile ortaya çıkar. Güneşin ultraviyole ışınları ile deride oluşan sorunlardır. Hassas ve açık tenli kişiler kolayca etkilenir. Kaynar su ile oluşan yanıklar gibidir.
Güneş ışınlarına maruziyet ile deride melanin pigmenti yapımı artmaktadır. Deri renginde bronzlaşma denilen koyulaşmalar olmaktadır. Güneş ışınları altında fazla kalınırsa yanıklar ortaya çıkar.
Güneşe fazla maruziyette deri kanseri riski vardır.
BULGU, BELİRTİ VE YAKINMALAR
Güneş gören yerlerde kızarıklık olur. Kızaran bölgeler sıcak ve ağrılıdır. Çok fazla yanmalarda bül dediğimiz, içi su dolu kesecikler meydana gelir. Güneş yanığı ile güneş çarpması bulguları olabilir. Ciltte kuruluk oluşur.
İçi sıvı dolu keseciklerin büyük ve yaygın olması durumunda tansiyon düşüldüğü, baş ağrısı, titreme görülür.
TIBBİ TEDAVİ
Hafif yanıklarda ağrıları azaltmak için ıslak havlu tatbiki yapılabilir. Ağrı için parasetamol kullanılabilir. Dekspantenol içeren kremler kullanılır. Kortizonlu kremler, oluşan ödemi azaltmak için verilebilir. Gümüş silfodiyazin veya aloe veralı yanık önleyici kremler de kullanılabilir. Bol sıvı alınmalıdır.
Derin yanıklarda su tatbiki kuruluğu artırır. Derin yanık ve güneş çarpması varlığında mutlaka doktora başvurulmalıdır. Güneş yanıklarından korunmak için saat 11 ile 16 arası güneşlenme yapılmamalıdır. Güneşe çıkmadan önce güneş koruyucu kremler kullanılmalıdır.
DİYET DEĞİŞİKLİKLERİ
Vücudun aşırı terk kaybettiği sıvının yerine konması önemlidir. Sıvı kaybını önlemek için günde en az 8 bardak su, meyve suyu ya da sebze suyu içilmelidir. Isıya bağlı sıvı kaybında tuz da azalabilir; bu nedenle aşırı sıcak ve nem dönemlerinde elektrolit açısından zengin sporcu içeceği tüketilebilir.
Dış ortamda egzersiz veya çalışma planlandıysa egzersizden önce iki saat içinde 3 bardak su içilmeli, susuzluk hissedilmese bile aktivitenin her 20 dakikasında bir bardak su içilmelidir.
İdrarın rengi takip edilmelidir, koyu renkli idrar çıkması yetersiz sıvı alındığının bir göstergesidir. Ayrıca egzersizden önce ve sonra ağırlık tartılarak ne kadar sıvı kaybı olduğu anlaşılabilir.
Alkol ve kafeinli içecekler hem sıvı kaybına neden olur, hem de yüksek ısıya bağlı yakınmaları artırır. Doktor tarafından önerilmedikçe tuz tabletleri tüketilmemelidir. Tuz ve diğer elektrolitlerin yerine konmasının en iyi yolu egzersiz sürecinde doğal, taze sıkılmış meyve suyu içilmesidir.
Sarı kantaron (St. Johns wort) gibi bitkiler güneş ışığına hassasiyeti artırıp yanıklara neden olabilir.
YAŞAM TARZI DEĞİŞİKLİKLERİ
Sıcak çarpması öngörülebilir ve önlenebilir bir durum olduğu için korunma önemlidir. Sıcak havalarda güneş çarpmasının engellenmesi için bazı basit öneriler vardır.
Hafif ve hava alan (Şile beni gibi ince pamuklu dokumalar) giysiler giyilmelidir. Fazla kıyafet giyilmesi vücudun yeterli soğumasına izin vermez.
Güneş yanıklarına karşı korunmalıdır. Güneş yanığı kişinin kendini serin tutma mekanizmalarını bozar. Geniş kenarlı şapka, rahat ve uzun kollu kıyafetler ve güneş gözlüğü ile vücudun doğrudan güneş ışığına maruz kalması azaltılır. Açıkta kalan vücut bölgelerinde en az 30 SPF güneş kremi kullanılmalı, eğer açık havada durulacaksa her iki saatte bir yeniden uygulanmalıdır. Vücudun ince ve hava alan uzun kıyafetlerle korunması ve güneşte kalma süresinin azaltılması aşırı güneş koruyucu ihtiyacını engeller.
Park halindeki aracın içinde hiç kimse bırakılmamalıdır. Maalesef bu durum çocuklarda ısıya bağlı ölümlerin en sık nedenidir. Güneşte park halindeyken, araba içi sıcaklık 10 dakikada 6.7 C derece birden çıkabilir.
Sıcak havalarda penceresi açılmış veya gölgede bile olsa park edilmiş araba içinde bir kişinin ya da hayvanın bırakılması güvenli değildir. Araç park edildiğinde, içindeki çocuk ya da hayvan araç dışına çıkarılarak refakate alınmalı ve araç kilitlenmelidir.
Günün en sıcak saatlerinde aşırı fiziksel aktiviteden kaçınmalıdır.
Yorucu işlerden uzak durulup serin bir ortamda dinlenilmelidir. Fiziksel aktivite gerektiren işler veya egzersiz sabah erken veya akşam gün batımına doğru yapılmalıdır.
Ortamın klimalı olması sağlanmalıdır. Klimanın, ortam ısısını düzenleyene kadar çalışma süresi ve yoğunluğu azaltılmalıdır. Sıcak havalara alışkın olmayan kişiler sıcak çarpmasına daha yatkın olduğu için ortam değişikliğine uyum sağlanmasında birkaç haftalık süre gerekebilir.
Daha önce belirtilen sıcak çarpmaları için yüksek risk taşınıyorsa dikkatli olunmalıdır. Eğer ısı dengesinin sağlanmasını bozan ilaçlar alınıyorsa ya da ısı ile ilgili sorun riskini artıran bir hastalık varsa, aşırı ısıya maruz kalmak önlenmeli, sıcak çarpmasının bulguları varsa da hızlı hareket edilmelidir. Doğrudan sağlık yardımı alınmalı, yardım gelene kadar vücudun soğutulması önlemleri alınmalıdır. Eğer sıcak havalarda yorucu bir spor olayı ya da bir etkinliğe katılınılacaksa, aşırı sıcağa bağlı oluşabilecek acil durumlarda müdahale imkanının olup olmadığı araştırılmalıdır.
Günün en sıcak saatlerinde evde perde, gölgelik veya panjur ile camlar kapatılmalı; gece ise karşılıklı iki cam açılarak çapraz havalandırma oluşturulmalıdır.
ÖNERİLEN BESİN TAKVİYELERİ
Multivitamin ve mineral kompleksi: A, C, D, E ve B vitamin kompleksi ile magnezyum, kalsiyum, çinko ve selenyum içeren bir preparatlardan yararlanılır.
Alfalipoik asit: Antioksidan etkisi nedeniyle yararlanılır ancak B1 vitamini eksikliği olanlara önerilmez.
Omega-3 yağ asitleri: Keten tohumu ve balık yağı omega-3 yağ asitleri bakımından zengindir. Koruyucu ve iltihap önleyici destek olarak alınması önerilir.
ÖNERİLEN BİTKİSEL İÇERİKLİ TAKVİYELER
Gülotu kökü: Rhodiola rosea köklerinden hazırlanan standardize ekstreyi içeren preparatlardan günde 3 kez 150-300 mg alınması önerilir.
Çin geveni kökü: Astragalus membranaceous köklerinden hazırlanan standardize ekstreyi içeren preparatlardan günde 3-4 kez 550-500 mg alınması önerilir.
KOMPRES UYGULAMALARI
Lavanta ve papatya uçucu yağlarından kompres veya aromatik banyo şeklinde yararlanılır.
Tıbbi özellikteki lavanta uçucu yağıyla doğrudan yanık üzerine pansuman yapılır.
Arnika montana (öküz gözü) çiçeklerinden, papatya ve tıbbi nergis (Calendula officinalis) çiçeklerinden hazırlanan infüzyon ile ılık kompres yapılması önerilir. Ayrıca %5 oranda çay ağacı uçucu yağı (Tea tree oil) içeren krem de sürrülür.
Sarı kantaron yağından yara ve yanık tedavisinde yararlanılır.
Sarı kantaron yağı yapımı:
25 gram Sarı kantaron çiçekli dal uçları, 100 ml Zeytinyağı şeffaf beyaz cam şişe içinde ağzı kapalı olarak ara sıra çalkalamak suretiyle 6 hafta boyunca güneş ışığı alacak şekilde bekletilir. 6 hafta sonunda sarı renkli yağ kırmızıya döner. Pamuktan süzülüp renkli cam şişeye konur ve yağlı maserat bir pamuk yardımıyla yara, yanık veya çizik olan bölgeye sürülür.
Yazar: Fatih Bolelli