Hava durumu tahminleri günümüzde karmaşık bilgisayar simülatörleriyle yapılmaktadır. Bu simülatörler, atmosferi tanımlayan ve havanın hareketini, güneşin sıcaklığını, bulutların ve yağmurun oluşumunu da hesaplayan fizik denklemlerini kullanmaktadır. Hava durumu tahminlerdeki ilerlemeler sonucunda, modern beş günlük hava tahminleri, 20 yıl öncesinin üç günlük tahminleri kadar başarılı olmaya başladı. Ancak, havanın önümüzdeki birkaç saat içinde nasıl olacağını tahmin etmek için süper bilgisayarlara ihtiyacımız yok. Bulutların nasıl oluştuğu hakkında biraz bilgi sahibi olarak, gökyüzüne bakıp yağmurun yağıp yağmayacağını tahmin edebiliriz.
Bir bulut, genellikle yere değmeyecek şekilde atmosferde asılı, su veya buz veya her ikisinin de parçacıklarından oluşan bir hidrometeordur. Aynı zamanda, duman ve toz halinde bulunan sıvı veya katı başka parçacıklar da içerebilir. Bulutlar sürekli olarak biçim değiştirirler ve sonsuz çeşitlilikte formlarda görünürler. Bununla birlikte, tüm dünyada sıkça gözlemlenen ve bir sınıflandırma şemasında cins, tür ve çeşitlerine göre gruplandırılan, sınırlı sayıda karakteristik bulut formu vardır. Bu gruplandırma, bitkilerin veya hayvanların sınıflandırılmasında kullanılan sistemlere benzer ve benzer şekilde latince isimlerini kullanır.
Oldukça sık gözlemlense de, sınıflandırma şemasında tarif edilmeyen, bazı ara veya geçişli bulut türleri de vardır. Geçişli formlar daha az ilgi çekicidir. Bunlar daha az kararlıdırlar ve görünüşleri karakteristik formlardan çok farklı değildir. Ayrıca, özel bulutlar ve üst atmosferik bulutlar olmak üzere iki bulut sınıflandırması daha vardır. Bunlar da sadece arada sırada veya çok nadiren gözlemlenir ve yalnızca dünyanın belirli bölgelerinde görülürler.
Gökyüzüne bakarak hava durumu tahmininde bulunmaya yardımcı olacak bulutları ise şöyle sıralayabiliriz:
Kümülüsler (Kümebulutlar):
Bulutlar, havanın artık tüm su buharını tutamayacağı sıcaklığa, yani çiy noktasına kadar soğumasıyla oluşurlar. Söz konusu sıcaklıkta, su buharı, su damlacıkları şeklinde yoğunlaşarak gözlemlediğimiz bulutları meydana getirirler. Bu işlemin gerçekleşmesi için, havanın atmosferde yükselmeye zorlanması veya soğuk bir yüzeyle temas etmesi gereklidir. Güneşli günlerde, güneş toprağı ısıtır ve toprak da üzerindeki havayı ısıtır. Isınan hava konveksiyonla yükselir ve kümülüsleri oluşturur. Bu “güzel hava” bulutları pamuğa benzerler. Kümebulutların bulunduğu gökyüzüne bakıldığında, hepsinin aynı seviyede düz tabanları olduğu hemen fark edilebilir.
Kümülonimbüsler (Boranbulutlar):
Küçük kümülüs grupları yağmur yağdırmazken, büyüyüp genişlemeleri ve atmosferde yükselmeye başlamaları, şiddetli yağmurların yaklaştığını haber verir. Sabah görülen kümülüslerin öğleden sonraları kümülonimbüs (fırtına) bulutlarına dönüşmesi ile özellikle yaz aylarında sık karşılaşılır. Kümülonimbüslerin yere yakın olan kısımları dolgun net çizgilere sahipken, daha yükseklerde, kenarlarında incelmeler başlar. Bu seyrelme, bulutların o bölgelerde artık su damlacıklarından değil, buz kristallerinden oluştuğunu göstermektedir. Rüzgar su damlacıklarını bulutun kenarlarına doğru sürüklediğinde, damlacıklar kuru ortamda hızla buharlaşır ve bulutlara keskin kenarlı bir görünüm kazandırır. Öte yandan, bulutun dışına taşınan buz kristalleri hızlı bir şekilde buharlaşmadığından, bu da giderek incelen bir görünüm verir. Boranbulutlar genellikle düz tepelidir. İçlerindeki sıcak hava konveksiyonla yükselir ve yavaş yavaş soğuyarak çevrelerindeki atmosfer ile aynı sıcaklığa ulaşır. Bu seviyede, hava daha fazla yükselemez, yayılır ve karakteristik bir örs şeklini alır.
Sirüsler (Tüybulutlar):
Sirüsler çok yükseklerde oluşurlar. Bunlar, atmosferde tamamen buz kristallerinden oluşmuş ince bulutlardır. Yatay olarak farklı hızlarda hareket eden rüzgarlarla taşındıklarında, karakteristik bir kanca şeklini alırlar. Sadece çok yüksek irtifalarda ve bölgelerde yağmur üretirler. Eğer sirüsler gökyüzünü kaplamaya başlamışlarsa, daha aşağı seviyelere inmiş ve daha kalınlaşmışlarsa, bu sıcak bir hava cephesinin yaklaşmakta olduğunun göstergesidir. Sıcak ve soğuk hava kütleleri buluştuklarında, daha hafif olan sıcak hava, soğuk hava kütlesinin üzerine yükselmeye zorlanır ve bulut oluşumuna yol açar. Alçalan tüybulutlar, cephenin yaklaştığını ve gelecek 12 saat içinde yağmur yağacağını haber vermektedir.
Stratuslar (Katmanbulutlar):
Stratuslar, gökyüzünü tamamen örten, muntazam bir tabana sahip gri bulut tabakalarıdır. Yavaşça yükselen havayla veya soğuk bir kara veya deniz yüzeyine nemli havayı taşıyan hafif esintilerle oluşur. Stratuslar incedir, zaman zaman aralarından güneş ışığı süzülse de, karanlık ve kasvetli bir ortam yaratırlar. Yağmur ihtimali düşüktür ama mevsime bağlı olarak çiseleme veya kar serpiştirmesine neden olabilirler. Katmanbulutlar, sise benzerler ve dağlarda sisli bir günde yürüyenler aslında bulutların arasında yürümektedirler.
Kaynakça:
– Gavin Pretor – Pinney, “The Cloud Collector’s Handbook”, Chronicle Books, (2011).
– Vincent J. Schaefer, Roger Tory Peterson, “Peterson First Guide to Clouds and Weather”, Houghton Mifflin Harcourt, 2.ed.
Yazar: Oben Güney Saraçoğlu