Büyük Okyanusta, Fransa Denizaşırı Toprağıdır.Yüzölçümü 19.103 km2, nüfusu 170 bin civarındadır. Başkenti Nouemadır. Büyük Okyanusun güneybatısında, Oueenslandın (Avustralya) 1.500 km doğusuna uzanan adalar; Yeni Kaledonya (16.750 km2) Adası Pins Adası,VValpole Adası, Loyaute Adaları, Belep Adaları ve çok sayıda mercan adacığını içerir.399 km uzunluğunda, 50 km genişliğindeki ana ada Yeni Kaledonya, dağlık yapıda olup kuzey-güney doğrultusunda uzanan dağlarla kaplıdır. Kuzeydoğu Paniö (1.620 m), güneydoğunda Humbolt (1.619 m), başlıca önemli yükseltilerdir.
Adanın tüm kıyıları, girişi engelleyen döküntü kayalıklarıyla çevrili olmasının yanı sıra; Thio, Hienghöne Bourail, Pam gibi korunaklı doğal limanlar vardır. Öteki adaların tümü mercan kökenlidir ve yalnızca Loyaute Adaları yerleşime açıktır.Yıllık ortalama sıcaklık 22�Cdir; mayıs-kasım arası kurak mevsimde, ısı belirgin biçimdi daha düşük, aralık-nisan arası yağışlı mevsimde daha yüksektir (şubatta 26�C). Yağışlar, dağlık doğu kıyılarında, yılda ortalama 2.000 mmyi bulurken, düzlük batı kıyı şeridinde daha düşüktür. Bu olgu, bitki örtüsüne de yansır. Doğuda dağların etekleri gür ormanlarla örtülü olmasına karşın, batıda küçük çalı toplulukları göze çarpar. Adanın özgün hayvanlarından, aynı zamanda ulusal bir simge olan “kagu” kuşunun soyu tükenme tehlikesiyle karşı karşıyadır. Toplam yüzölçümünün ancak yüzde 6’sı ekim ve hayvancılığa elverişli olduğundan tarım olanakları sınırlıdır. Kopra, kahve, pamuk, en önemli dışsatım ürünleridir. Büyük çoğunluğu küçük köylerde yaşayan Malinezyalılar; mısır, pirinç, manyok tarımıyla geçimini sağlayan toprağa bağlı çiftçilerdir. Ekonominin temeli zengin maden (nikel, demir, krom) yataklarının işletilmesine dayanır. Dünyanın dördüncü büyük nikel üreticisi (yılda ortala 60.000 ton) olan Yeni Kaledonya’nın dış satımının % 91’ini bu maden filizi oluşturur. Bu alanda en büyük pazar Fransa ve Japonyadır.
Nüfusun büyük çoğunluğu Malinezya yerlileri (Kanaklar) ve başta Fransızlar olmak üzere Avrupalı Beyazlardan, geri kalanı Cavalı, Çinli, Japon, Güneydoğu Asyalılardan oluşur.En önemli yerleşim merkezi, güneybatı kıyısındaki başkent Noume-dada 60.112 kişi yaşar.
Adaya ilk ayak basan Avrupalı, Fransız denizcisi L.Antoine de Bouganville (1729-1811) oldu. Bouganvilleden 6 yıl sonra adayı araştıran İngiliz gezgin ve kâşifi James Cook (1728-1779) dağlık bölgeleri İskoçya Yaylalalarına benzeterek buraya “Yeni Kaledonya” adını verdi. 1792-1840 arasında çok sayıda denizci, kâşif tüccarca ziyaret edildi. 1853te, Fransızlarca sömürgeleştirildi. 1864-1892 arasında sürün yeri, ceza kolonisi olarak kullanıldı.19.yy sonlarında nikel, bakır, demir, krom yataklarının bulunması, Fransızların adayla daha çok ilgilenmesine yol açtı.Büyük tarım plantasyonları kuruldu. İkinci Dünya Savaşında, Özgür Fransa Ceketine katıldı (Temmuz 1940). İlk ABD yardım gücü 10 Mart 1942de ulaşabildi.1942-1944 arasında, Müttefiklerce askeri üs olarak kullanıldı. 1946da,denizaşırı toprak konumu kazandı. 1970lerin sonlarında, adanın yerli halkı Malirıezyalılar, Fransaya bağımlılık, işsizliğin giderek büyümesi; sürekli grevler ve gösterilerle toplumsal huzursuzluğu doruk noktasına çıkardı.Bunun üzerine Fransız Yüksek Komiseri, yedi üyesi yerel meclisçe seçilen Yönetim Konseyini dağıttı. Olay, bağımsızlık hareketini destekleyen Birleşmiş Milletler ve Güney Pasifik Forumunca şiddetle kınandı. Bağımsızlık hareketi, 1980’lerde de tırmanışını sürdürdü.
Aralık 1984’te Fransa adaya sınırlı bir özerklik tanıdı. Ancak, bu girişim adada, siyasal etkinlik gösteren beş siyasal partiden (Cumhuriyet İçinde Kaledonyanın Canlandırılması, Kanak Sosyalist Ulusal özgürlük Cephesi, Sosyalist Kanak Özgürlüğü, Ulusal Cephe, Muhafazakâr Barış Birliği), yalnızca Beyazların desteklediği “De Gaulle”cü iki partice (Cumhuriyet İçinde Kalendonyanın Canlandırılması Muhafazakâr Barış Birliği) destek gördü. Bir süre yatışır gibi görünen bağımsızlık istemleri, 1987’de yeniden alevlendi. Fransız Yüksek Komiseri Jean Mon-tpezat, şiddete başvurmak zorunda kaldı.100’e yakın Kanak yaşamını yitirirken bir o kadar kişi de yaralandı.1988’de yapılan halk oylamasında, çoğunluk Fransa’ya bağlı kalınması yönünde oy kullandı. Ancak, Fransa Hükümeti, 10 yıl sonra Yeni Kaledonyaya bağımsızlık verileceğini açıkladı. Haziran 1989’da üç eyalet (Kuzey, Merkez, Güney) meclisi için yapılan seçimlerde, toplam 54 üyenin 27’sini, bağımsızlık karşıtı Fransa İçinde Kaledonya’nın Canlandırılması; 19’unu bağımsızlık yanlısı Kanak Sosyalist Ulusal Özgürlük Cephesi; geri kalan 8 üyeliği öteki küçük partiler paylaştı.
Kaynakça:
http://tr.wikipedia.org/wiki/Yeni_Kaledonya
Yazar:Doğan Bülbül