Kakao’nun üretim merkezi tam anlamıyla Amerika’dır. Bir kısım bilginlere göre Meksika, diğer bir kısmına göre Orta Amerika veya Antiller. Kakao ismi “antil “yerlilerinden gelir.
İlmi adı Theobroma Cacao’dur. Anlamı ”tanrıların besini’‘dır. Tohumları çikolata yapımında kullanılır. Kakao 4-10’nı boyunda bir ağaçtır, dalları sarmaşık dizili basit yapraklarla örtülüdür. Oldukça küçük olan çiçekleri her mevsimde açar, meyvesi salatalık şeklindedir, yer yer kırmızılı sarı renkte ve etlidir; yumuşak etinde 25-40 tane tohum bulunur. Kakaonun niteliklerini ilk öğrenenler İspanyollarla Portekizlilerdir; ama bunu sır olarak uzun süre başkalarından sakladılar. Kakao çok sıcak, nemli, gölgeli, özellikle potasça zengin derin, hafif ve verimli toprak isteyen nazik bir ağaçtır; rüzgârdaan hiç hoşlanmaz.
Kakao tercihen bir dere kenarına ekilmelidir. Ekilecek yer seçildikten sonra güneşe karşı limon ve muz ağaçlarından v.b. bir çitle korunmalıdır. Doğrudan doğruya yerine ekilen veya fidanlıkta biraz büyüdükten sonra yerine göçürülen kakaolar beşli olarak, yani dört tanesi bir dörtgenin köşelerine, biri de ortaya gelecek şekilde dikilir. Ağaçlar iki üç yıl sonra çiçek açar, dört veya beş yıl sonra meyve vermeğe başlar. İyi bakılmış yetişkin bir ağaç yılda yirmi ilâ altmış kadar meyve (1-3kg tohum) verir. Kakao ağacından sürekli olarak ürün alınır; yabani kakaonun meyvesi olgunlaştığı zaman, yani ancak aralık ayında toplanır.
Piyasadaki kakaonun birçok türü mevcuttur: Bunlar çıktığı ülkeye göre isimlendirilir. Carcas Kakaosu, Meksika, Küba, Guyana ve Antiller Kakaosu gibi. Yıllık üretim bütün dünyada 1,2-1,6 milyon ton arasında değişir. Kakao üreten başlıca ülkeler: Gana (dünya üretiminin üçte biri), Nijerya (yüzde 15-20), Brezilya (yüzde 12), Fildişi Sahili (yüzde 10) ve Kamerun’dur.
Ayrıca Ekvador, İspanyol Ginesi, Dominik ve Kosta Rika’da bir miktar kakao üretilir. Kakao taneleri Avrupa Limanlarına kabuklu olarak gelir. Taneler boy boy ayrıldıktan sonra, kokusu daha iyi çıksın diye kavrulur. Daha sonra kabuğu çıkarılıp öğütülerek toz haline getirilir. Kakao tanelerinde yüzde 50-60 kadar yağlı madde bulunur (kakao yağı). Toz kakao, yağı alınmış tanelerden yapılır. Ticari değeri olan kakao yağı, bu yağ çıkarma işlemiyle elde edilir. Normal sıcaklıkta katı olan bu yağ 32-35°C’de erir, bu özelliğinden dolayı kozmetik sanayinde ve fitil (ilâç) yapımında çok kullanılır. Buna karşılık, çikolata yapımında ise, iyi kalıplansın diye yağı alınmamış kakao tozu kullanılır.
Kakaonun etkin maddesi, kuvvetli bir sidik söktürücü olan Teobromin’dir. Teobromin ayrıca çok küçük çocuklar üstünde uyarıcı bir etki yapar, hattâ bazen alerjik rahatsızlıklara sebep olur.
Yazar:R. Karasu