Mantıkta kavramlar arası ilişkiler;
Eşitlik ilkesi,
Ayrıklık ilkesi,
Eksik girişimlik ilkesi,
Tam girişimlik ilkesi olmak üzere 4 farklı şekilde ele alınmaktadır.
Eşitlik İlkesi
İki kavram verildiğinde ikisi de birbirinin bireylerini kapsıyorsa buna eşitlik denir. Örneğin akıllı ve düşünen kavramları eşitlik ilkesine uyar. Kanatlı ve uçan kavramları,
A ve B nin birbirine eşitliği eşitlik ilkesini verir.
Bütün akıllılar düşünendir ya da bütün düşünenler akıllıdır. Burada niceleyicimiz tüm, bütün, hepsi gibi kavramlardır.
Ayrıklık İlkesi:
İki kavramında birbirini içinde barındırmadığı, duruma ayrıklık ilkesi denir. Örneğin oje ve kuş arasında bir yakınlık durumu yoktur.
Su- telefon, taş- cetvel gibi.
Hiçbir taş cetvel değildir ya da hiçbir cetvel taş değildir.
Burada niceleyicimiz hiçbir kavramıdır.
Eksik Girişimlik:
Verilen iki kavramın diğerinin bazılarını içine aldığı durumlardır. Örneğin;
Bazı X’ler Y’dir ya da Bazı Y’ler X’tir.
Bazı doktorlar sarışındır. Bazı sarışınlar doktordur. ..
Burada niceleyicilerimiz ise bazı, bir kısım, kimi gibi ifadelerdir.
Tam Girişimlik İlkesi:
İki kavramdan birinin diğerinin tümünü içine almasına tam girişimlik denir. Örneğin Bütün kelebekler kanatlıdır.
Bazı kanatlılar kelebektir.. gibi burada (bütün- bazı ilişkisi ön plandadır). Birinci yargı bütün ifadesi ile başlarken, ikinci yargı bazı ifadesiyle başlar.
TANIM
Kullandığımız terimlerin anlamının açıklanması ve özünün belirlenmesine tanım denilmektedir. Tanımlar beş tümele göre ve tanımlanana göre olmak üzere iki şekilde ele alınmaktadır. Beş tümele göre tanımlar özle ilgili tanımlar ve ilinti ile ilgili tanımlardır. Burada varlıkların diğer varlıklarla ortak ya da farklı olan yanlarına vurgu yapılır. Tanımlanana göre tanımlar ise; ad tanımları ve nesne tanımlarıdır. Ad tanımların bireylerin adlandırdığı ve ortak bir isimlendirmelerin olduğu uzlaşmaya dayalı tanımlar iken, nesne tanımları varlığın neliği ve gerçekliğine yönelik yapılan tanımlardır.
Tanım İçin Bazı Bilinmesi Gereken Koşullar:
Tanım net ve tam olmalıdır. Açıklama bireyde en açık haliyle bilgiye dönüşmelidir.
Eksik ya da fazla fertleri değil, tüm bireyleri kapsayıcı olmalıdır.
Tanımda kişiyi daha çok bilinmeze götüren ifadeler kullanılmamalıdır.
Açık ifadeler kullanılmalıdır.
Tanımı Yapılanamayanlar (Tanımlanamazlar)
5 duyu organıyla elde edilenler (koku, ses
gibi), Metafiziksel ögeler (Tanrı, ruh ..gibi) ve aşk, sevgi, nefret gibi duygular.
Bu konuda bilinmesi gereken bir husus vardır. Mantıkta beş tümelden ilk olarak Aristoteles bahsetmiştir. Fakat Phorphyros bunları detaylı olarak ele aldığı için Phorphyros olarak adlandırılmaktadır.
Yazar: Soner İnce