Bilgiustam
Bilgiyi ustasından öğrenin

Keşfu’z-Zunun (İlk Bibliyografya Kitabı )

0 2.066

Ordinaryüslük unvanı akademik camiada günümüzde bile artık mümkünatının olmadığı ve bir insan hafızasının üstünde birikim gerektirdiği için ancak sınırlı sayıda insanın sahip olabildiği bir mertebe olmuştur. Batı toplumlarındaki bu mertebeyi Doğu toplumunda ve bilim dünyasında çok önceleri görmek mümkündür. Akla gelebilecek her alanda bilgi ve ehliyet sahibi olan böyle insanlara “Hezarfen” yahut “Kırk Ambar” gibi isimler verilmiştir. İşte bu unvan ve çok yönlü birikimin en başarılı örneklerinden biri bu alanda verdiği eseriyle de bunu tescilleyen Batılıların Hacı Kalfa adıyla tanıdığı Katip Çelebi’dir.

8408_kesif_1Katip Çelebi’yi yukarıda anılan unvanlara mazhar kılan asıl olarak Keşfu’z Zunun adlı eseridir. Eserin ilk adı Kitâbü İcmâli’l-fuzûl ve’l-ebvâb fî tertîbi’l-‘ulûm ve esmâ’i’l-kitâb’dır. Daha sonradan Katip Çelebi birtakım düzenlemeler de yaparak daha anlaşılır olması bakımından eserine Keşfü’z-Zunûn an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn (Kitapların ve fenlerin isimlerinden, şüpheli şeylerin keşfi) adını vermiştir. Edebiyatımızın ilk bibliyografya (kitaplar hakkında bilgi verilen eser) Katip Çelebi’nin bu eseri her ne kadar bibliyografik bir eser olarak bilinse de 300 kadar bilim dalı hakkında genel bilgilerin verildiği ve bu bilimlerin sınıflandırıldığı daha kapsamlı bir eserdir. Katip Çelebi bilimleri İslam dünyasındaki yeri , işlev ve faydaları üzerinde de durarak oldukça kapsamlı bir çalışma ortaya koymuştur. Bunun yanı sıra eser teknik olarak 10 bin yazar hakkında bilgi vermekte ve 15 eser hakkında da künye bilgisi sunmaktadır. Eserde kitaplar hakkında bilgi verilirken yalnız bab’ları (ana bölüm) ve fasılları (ara bölümleri) hakkında bilgi verilmekle yetinilmemiş, eski edebiyatımız açısından kitabın en önemli sunuşunun yapıldığı giriş bölümlerindeki sözler hakkında da bilgi verilmiştir. Kitapta verilen eserler büyük oranda Arapça kaynaklardan derlense de içinde Farsça ve Türkçe bölümler ve kaynaklar da vardır.

Tam bir ilim ve irfan aşığı olan Katip Çelebi asıl olarak bir Yeniçeri Katibi’dir ve Yeniçeri seferleri vesilesiye Doğunun ve Batının birçok ilim merkezini gezme/görme fırsatı olduğundan buralardayken büyük kütüphanelerin sıkı bir müdavimi olmuştur. Bu eseri Katip Çelebi 20 yılı aşkın (1613/1633) araştırma ve incelemeleri sonucunda kaleme almıştır. Özellikle Halep sahaflarına o kadar gider gelir olmuştur ki sahaflar artık onun bu kitap ve bilim aşkına hayran olmuşlardır.

Eser kapsamlı veriler içermesiyle birlikte sunulan verilerin alfabetik olarak sıralanması sayesinde de oldukça kullanışlı bir şekilde yazılmış ve bu sayede gerek Doğu bilim dünyasında gerekse de Batı’da günümüze kadar sık yararlanılan bir kaynak olmuştur.

8408_60237,katipcelebijpgKâtib Çelebi’nin ilimler hakkında verdiği bilgilerde Hafîdü’s-Sa’d olarak tanınan Ahmed b. Yahya et-Teftâzânî’nin Mecmûbü’l-‘ulûm’u (Mecmû’atü’l-fia-fıd), Taşköprizâde’nin Miftâhu’s-sa’âde’si. Molla Lutfî’nin el-Metâlibü’l-ilâhiyye fîmevzû’âti’l-‘ulûm’u ve Sadreddinzâde eş-Şirvânî’nin el-Fevâ’idü’l-hâkaniyyesi gibi ilimler taksimine dair literatürden yararlandığı anlaşılmaktadır (bk. I, 2-3-, II, 1905-1906).
Keşf-üz-Zunun, iki cildi Leipzig’te, beş cildi de Londra’da olmak üzere Flügel tarafından 1835-1858 yılları arasında arapça metin ve latince tercümesiyle birlikte bastırıldı

Türkiye’de 1941-1943 yıllarında Şerafettin Yaltkaya ve Kilisli Rıfat Bilge tarafından 2 cilt olarak yayınlanmıştır. Ayrıca Milli Eğitim Bakanlığı tarafından 1941-1943 yıllarında 2 cilt olarak basılmıştır.

Kaynakça:
https://www.tbmm.gov.tr/kutuphane/kutuphanecilik_kaynakcalari/209.pdf
https://tr.wikipedia.org/wiki/Ke%C5%9Ff%C3%BC%27z-Zun%C3%BBn
İslam Ansiklopedisi (25. Cilt)
http://www.antalyakulturturizm.gov.tr/TR,68172/katip-celebinin-hayati-ve-eserleri.html

Yazar:Erdal Uğur

Bunları da beğenebilirsin
Cevap bırakın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak.

Bu web sitesi deneyiminizi geliştirmek için çerezleri kullanır. Bununla iyi olduğunuzu varsayacağız, ancak isterseniz vazgeçebilirsiniz. Kabul etmek Mesajları Oku