Multiple Skleroz (MS), beyini ve omuriliği etkileyen nörodejeneratif bir hastalıktır. MS’te bağışıklık sistemi, sinir hücrelerini çevreleyen bir kılıf olan miyelin kılıfa saldırır. Miyelin kılıf hasar gördüğünde de, beyin ile vücudun geri kalanı arasında iletişim problemi ortaya çıkar. Son aşamada MS, sinir hücrelerin daha kötü bir duruma gelmesine ve kalıcı hasar almasına neden olur.
MS’in belirtileri kişiden kişiye çeşitlilik gösterir. Çünkü belirtiler, etkilenmiş olan sinir hücrelerin miktarına ve hangi sinir hücrelerinin etkilendiğine bağlıdır. Ciddi düzeyde MS’ten etkilenmiş bazı hastalar bağımsız olarak yürüme yeteneğini kaybedebilirler. Bu hastalık, tüm dünyada 2,5 milyon insanı etkilemektedir.
Multiple Skleroz’un Belirtileri
MS belirtileri, etkilen sinir hücrelerinin sayısına ve türüne bağlı olarak kişiden kişiye değişebilir.
Bu belirtiler:
– Bir veya daha fazla uzuvda zayıflık ve hissizlik
– Genelde bir gözde kısmi ya da tamamen görme kaybı
– Çift görme
– Vücudun bir kısmında karıncalanma ya da acı hissi
– Alışılmadık bir yürüme biçimi
– Konuşma bozukluğu
– Bitkinlik
– Epilepsi
– Depresyon
– Kas kasılması ve spazmlar
– İdrar kesesinde fonksiyon bozukluklarıdır.
Yukarıdaki belirtilerden herhangi biri ile karşılaşıldığında, kişi mutlaka bir doktora başvurmalıdır.
Çoğu MS hastasında, bazen iyileşen bazen de kötüleşen bir tablo görülür. Başka bir deyişle, Belirtiler hafifleşip kaybolmaya başladıktan sonra tekrar kötüleşebilir. Ayrıca, hastalarda yeni belirtiler görülebilir ya da var olan belirtiler kötüye gidebilir. Kötüleşen belirtiler genelikle hareket ve yürüme bozukluğu ile ilgilidir. Hastalığın ilerlemesi kişiden kişiye değişir.
Multiple Sklerozun Nedenleri
MS’in kesin nedeni bilinmemektedir. MS’te bağışıklık sistemi vücudun kendi dokularına saldırdığı için, otoimmün hastalıklar sınıfındadır. Sonuç olarak, bağışıklık sistemi miyelini parçalar.
Miyelin, nöronlarda bulunan akson isimli yapıyı çevreden yalıtan bir kılıf görevi gören, ağırlıklı olarak yağ asitlerinden oluşan bir yapıdır. Yapı ve işlev olarak, elektrik tellerini dış ortamdan yalıtan kablolara benzetilebilir. Koruyucu miyelin hasara uğradığında, sinir hücreleri çıplak kalır. Sinir hücreleri aracılığıyla sinyal iletimi sırasında, sinyal bloke olabilir ya da daha yavaş iletilebilir. Sinir hücreleri de hasara uğrayabilir.
Bazı insanların neden MS’e yakalandığı ve diğerlerinde neden MS görülmediğinin sebebi tam olarak bilinmemektedir. MS riskinin, genetik ve çevresel faktörlerin kombinasyonu ile belirlendiği düşünülmektedir.
Multiple Skleroz Risk Faktörleri
*Yaş: MS her yaşta ortaya çıkabilir. Fakat, en yaygın olarak yaşları 15 ile 60 arasında olan kişilerde görülür.
*Cinsiyet: Kadınlarda MS gelişme olasılığı erkeklere kıyasla iki kat daha fazladır.
*Aile geçmişi: Ebevenlerden ya da kardeşlerden birinde MS görülmüş olması, riski arttırır.
*Bazı enfeksiyonlar: Epstein-Barr gibi bazı virüslerin MS ile ilişkili olduğu bilinmektedir.
*Irk: Özellikle Kuzey Avrupa kökenli beyaz ciltli kişilerde MS, diğer ırklara göre daha yaygın görülür.
*Bazı otoimmün hastalıklara sahip olmak: Eğer kişide tiroid hastalığı, tip 1 diyabet ya da inflamatuar bağırsak hastalığı varsa, MS geliştirme riski daha fazladır.
*Sigara içmek: Sigara içen kişilerde, bazı MS belirtileri görülüyorsa, MS geliştirme riskleri yüksektir.
Multiple Skleroz Tanısı
MS için spesifik bir test yoktur. MS’in tanısı, hastada görülen belirtilere göre koyulur.
Tanı için, doktor bazı testler önerebilir.
Bu testler:
*Kan testi: Bu test, belirtileri MS’e benzeyen diğer hastalıkları belirlemede kullanılır. Buna ek olarak, MS’e özgü işaretleri saptayan testler geliştirilmeye devam etmektedir.
*Omurilikten sıvı alınması: Omurilik kanalından az miktarda sıvı örnek olarak alınır ve laboratuvarda analiz edilir. Bu örnek, MS ile ilişkili olan antikorlarda bir anormallik olup olmadığını gösterir. Ayrıca bu sayede, belirtileri MS’e benzeyen diğer hastalıkların varlığı da ortaya çıkabilir.
*MRI: Beyin ve omurilikte, MS sonucu ortaya çıkan lezyonlar görüntülenebilir.
Multiple Skleroz Tedavisi
Günümüzde MS için kesin bir tedavi yöntemi henüz yoktur. Fakat hastalığın ilerlemesini yavaşlatmak ve belirtileri hafifletmek için bir takım tedavi yöntemleri uygulanmaktadır.
Hastalığın ilerlemesini yavaşlatmak için beta interferonlar gibi, bağışıklık sisteminin sinir hücrelerine saldırmasını önlemek için bağışıklık sistemini baskılayan ilaçlar hastaya verilir. Fakat bu ilaçların vücutta karaciğer hasarı oluşturma ve kanser oluşumunu tetikleme gibi yan etkileri vardır.
Belirtileri hafifletmek için ise, kas gevşeticiler ve fiziksel terapi uygulanır. Bunlara ek olarak, bitkinliği azaltmak için doktor ilaç verir. Ayrıca, belirtileri azaltmak için MS hastasının da hayatında yapacağı bazı değişiklikler vardır. Bunun için hasta; düzenli olarak dinlenmeli, egzersiz yapmalı, omega-3 ve D vitamini açısından zengin bir diyet yapmalı ve stresten uzak durmalıdır.
MS Tedavisi İçin Yapılan Bilimsel Çalışmalar
MS hastalığında ortaya çıkan nöron dejenerasyonunu onarmak için ve miyelin sentezleyen oligodendrosit hücrelerini takviye etmek için nöral kök hücrelerden yararlanma fikri ortaya çıktı. Nöral kök hücreler, nöron ve oligodendrosit gibi farklı sinir hücrelerine dönüşebilme kapasitesine sahiptirler. Farelerde oluşturulan MS modelinde, nöral kök hücreler beyine aktarılmıştır. Aktarılan nöral kök hücrelerin, oligodentrositlere farklılaşamadığı gözlemlenmiştir. Buna rağmen, MS’in neden olduğu kan-beyin bariyerindeki hasarları onarabildiği gözlemlenmiştir.
Hastaların kendi deri hücrelerinden uyarılmış pluripotent kök hücrelerinin elde edilip, nöron hücrelerine farklılaştırıldığı teknoloji de fare modelinde kullanılmıştır. Fakat burada, uyarılmış pluripotent kök hücrelerinden kaynaklanan bazı sorunlar ortaya çıkmıştır. Bunlardan biri, transfer edilen kök hücrelerin MS koşulunda bağışık sisteminin saldırısı altında hayatta kalıp, farklılaşamamasıdır. Diğer bir sorun ise, uyarılmış pluripotent kök hücrelerinin içerdikleri aktif c-Myc onkogeni nedeni ile tümör oluşturabilmelidir. Bu sorunlardan dolayı, kök hücrelerin tedavi olarak kullanılabilmesi için daha çok çalışma yapılmalıdır. Bunun için, hücre aktarımından sonra bağışıklık sistemini baskılayan ilaçların kullanılması ve deri hücrelerinin uyarılmış pluripotent kök hücre aşamasını atlayarak doğrudan nöral öncü kök hücrelere farklılaşacak şekilde programlanmasına yönelik çalışmalar yapılmaktadır. Yapılan araştırmaların sonucuna göre, deri hücrelerinin kök hücrelere programlanması üzerinden yapılan çalışmalar, bu tehlikeli hastalık için en umut verici yöntemler olarak ortaya çıkmaktadır.
Kaynakça:
1) https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/multiple-sclerosis/diagnosis-treatment/drc-20350274
2) Xie ve ark. Induced stem cells as a novel multiple sclerosis therapy. Curr Stem Cell Res Ther. 2016 ; 11(4): 313-320.
Yazar:Ayça Olcay