Noter, devlet tarafından kişilerin onayını alma, eylem, sözleşme veya ipotek gibi belgeleri yürütme yetkisi ile atanan lisanslı bir kamu görevlisidir. Daha sonra kamu görevlisi, belgeyi imzalamaya tanıklık ettiğini ve belgeyi imzalayıp kendisinin resmi mührünü iliştirerek belgelediğini resmileştirmektedir. Devlet tarafından belirli bir süre için atanır ve yenilenebilir.
Noterler için uygulama kapsamı ülkelere göre değişir, ancak noterin birincil görevi, belge imzalarının meşruiyetini doğrulamaktır. Bir imza için noter tasdik ederek imza sahibinin kimliğinin farkında olduğunu ve imzanın orijinal olduğunu onaylar.
Tarihi
Noter kavramı, muhtemelen halen devam etmekte olan ve tüm dünyada kurulan hukuk mesleğinin en eski eski unvanıdır. Bilinen en eski noter bürosu Roma’daydı. Onlara “tarikat” deniyordu ve zamanın geçmesiyle oldukça önemli yetkiler elde ettiler. Medeni kanun ile birlikte ülkelerinde önem kazanmaya başladılar ve 13. yüzyılda ortak hukuka geçilerek aktiflik kazanmaya başladı. İngiltere’de Papalık makamı tarafından atanmışlardır. Bu da başlangıçta noter kamu görevlilerinin din adamlarının üyesi olduğu anlamına geliyordu.
Ortak Hukuk ve Medeni Hukuk
Noter kamu görevlisinin çalışmalarının paraleologlar tarafından gerçekleştirildiği Amerika Birleşik Devletleri’nden başka, en yaygın hukuk devletlerinde sadece nitelikli ve ek eğitim almış bir avukat noterlik hakkı kazanabilir. Noterin resmi mühürüyle imzalanmış ve damgalanmış bir belge sıradan bir belgeden çok daha önemli hale gelir ve resmiyet kazanır.
İngiltere’de her biri belirli bir alana sahip olan ve içinde faaliyette bulunan üç noter sınıfı vardır. Üst sınıf, medeni kanun ve bir ya da iki yabancı dilde bilgiyi gerektirirken diğer ikisi fakülte mezunları tarafından nitelikli kılınmalıdır.
Canterbury Başpiskoposu tarafından 1533 yılına kadar papalık makamında noterler atandı. Roma döneminden sonra, Canterbury Başpiskoposu tarafından randevu vermeye devam edilmiştir. Ancak Kraliyet yetkilileri tarafından yapıldı. Başpiskoposun yargı yetkisi İngiliz mahkemelerinin en eskilerinden biri olan – Fiziken Londra’daki Precinct bitişikteki Westminster Manastırı’nda bulunan Fakülteler Mahkemesi aracılığıyla uygulanmıştır. Mahkeme, en üst düzey hâkim olan ve aynı zamanda Yüksek Mahkeme hakimi olan Fakültelerin başkanlığında idare edilir. 1801 yılından bu yana noterler atanması ve yönetilmesi Parlamento tarafından yürürlüğe konulan tüzükler ile desteklenmektedir. Fransa ve İtalya gibi ülkelerde ve Kanada’nın Quebec eyaletinde hukuk geleneğine göre, avukatlık eğitimine benzer noterler için de eğitim şartları vardır.
Medeni hukuk devletlerinde noterlerin rolü ve önemi ortak hukuk ülkelerinden çok daha fazladır. Dolayısıyla, avukatlık ya da avukatlık görevlerini Yunanistan’da ya avukat ya da noter olarak yapmaları gerekir. Medeni hukuk noteri kısaca avukat olarak tanımlanabilir. Gayrimenkul, satış, ipotek ve mülklerin yerleşimiyle ilgili hukuk alanında uzmanlaşmış ancak mahkemeye çıkmasına izin verilmeyen kimselerdir.
Türkiye’de noterler, özellikle halka açık limited şirketlerin ve özel limited şirketlerin kurulması ve hisse devri için şirket hukuku alanında geniş yetkilere sahiptir. Aile hukukunda, Türk noteri, mirasçıları belirtecek ve miras alanındaki paylarını belirten bir irade, bir devralın feragat veya noter tasdikli bir belge hazırlamak için münhasır yetkiye sahiptir. Türkiye genelinde 18 bölge odasından birine üye olan ve ulusal bir oda altında çalışan 1768 noter bulunmaktadır.
Bazı noterler, ücret karşılığı noterlik hizmetleri sunarak bağımsız olarak çalışırlar. Mobil noterler, hizmet sunmak için evlere, kurumlara ve bürolara giderlerken, diğerleri bir ofiste çalışabilirler. Bağımsız bir noter olarak yaşamayı sağlama yeteneği kısmen, bir noterin kendi hizmetleri için ücret alabileceği miktarı sınırlandıran devlet yasalarına ve düzenlemelerine bağlıdır.
Yazar: Osman Uçar