Otizm spektrum bozukluğu, iletişimi ve davranışları etkileyen gelişimsel bir bozukluktur. Otizm her yaşta görülebilmesine rağmen, semptomları genellikle yaşamın ilk iki yılında ortaya çıktığından “gelişimsel bozukluk” olarak tanımlanmaktadır. Amerikan Psikiyatri Birliği tarafından hazırlanan ve tanılamalarda kullanılan “Zihinsel Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı”nda (DSM-5), otizm spektrum bozukluğu olan kişilerin özellikleri arasında, diğer insanlarla olan iletişim ve etkileşim zorlukları, kısıtlı ilgi alanları ve tekrarlayan davranışları, okulda, işte ve diğer tüm yaşam alanlarında düzgün biçimde işlev görme yeteneklerini bozan belirtiler gösterilmektedir.
Belirtiler:
Otizmin bir “spektrum” bozukluğu olarak görülmesinin nedeni, kişilerin deneyimlediği semptomların tip ve şiddet bakımından geniş bir varyasyon göstermesidir. Otizmle tüm ırksal, etnik ve ekonomik gruplarda karşılaşılmaktadır. Yaşam boyu süren bir bozukluk olsa da, erkenden başlatılan tedavilerle vakaların semptomlarında ve işlevlerinde rahatlamalar sağlanabilmektedir. Aşağıdaki listeler, otizm teşhisi konulmuş kişilerde görülen davranış özelliklerini yansıtmaktadır. Vakalarda bu davranışların tamamı olmasa da, bir kaçı birden görülmektedir.
Sosyal İletişim / Etkileşim Sorunları:
– Çok kısa süreli göz teması kurma veya hiç göz teması kurmama.
– Bakmama ya da dinlememe.
– Nesneleri veya etkinlikleri, işaret ederek veya göstererek, başkalarıyla paylaşmama veya çok nadiren paylaşma.
– Çağrılmaya ve uyarılara geç yanıt verme veya hiç yanıt vermeme.
– Konuşmayı başlatma ve sürdürmede güçlük çekme.
– Başkalarının ilgisini çekip çekmediğinin farkında olmadan ve onlara cevap verme şansı tanımadan, sevdiği bir konu hakkında sürekli konuşma.
– Durumla veya söylenenlerle uyuşmayan yüz ifadelerine, mimiklere ve davranışlara sahip olma.
– Robot benzeri sıra dışı bir ses tonuyla veya şarkı söyler gibi konuşma.
– Başkalarının düşüncelerini veya eylemlerini anlamada sorun yaşama.
Sınırlı / Tekrarlı Davranış Sorunları:
– Belirli davranışları sürekli tekrar etme veya alışılmadık davranışlarda bulunma. Örneğin, belirli kelimeleri veya cümleleri sürekli tekrar eden ekolaliye sahip olma.
– Sayı, ayrıntı, özellik veya olay gibi belirli konulara takıntılı bir ilgi gösterme.
– Hareketli nesnelere veya parçalarına karşı aşırı ilgi gösterme ve odaklanma.
– Herhangi günlük bir rutindeki en küçük değişikliklere tepki gösterme, üzülme.
– Işık, gürültü, ısı veya giysi gibi duyusal girdilere diğer insanlardan çok daha fazla veya çok daha az duyarlı olma.
Uyku problemleri ve sinirlilik de görülebilen otizm spektrum bozukluğu olan kişiler çeşitli zorluklar yaşasalar da, her şeyi çok detaylı olarak öğrenebilme ve bilgileri hatırlayabilme, güçlü görsel ve işitsel yeteneklere sahip olma, matematik, fen, müzik ve sanatta üstün başarı gösterme gibi çok güçlü yanları da bulunabilmektedir.
Nedenleri Ve Risk Faktörleri:
Bilim insanları, nedenlerini tümüyle saptayamamış olsalar da, araştırmalardan elde edilen bilgiler, genlerin, çevresel etkilerle birlikte otizme yol açabileceğini ileri sürmektedir. Bilim insanları hala otizmin neden bazı kişilerde gelişip diğerlerinde gelişmediğini araştırmayı sürdürseler de, bilinen bazı risk faktörleri şunlardır:
– Düşük doğum ağırlığı,
– Otizmli bir akrabası olma,
– Yaşlı ebeveynlere sahip olma,
– Down sendromu, kırılgan X sendromu ve Rett sendromu gibi bazı başka genetik sorunlar.
Uzmanlar, otizmi, kişinin gelişimine ve davranışlarına bakarak teşhis etmektedir. Otizm spektrum bozukluğu, genellikle iki yaş civarında güvenilir bir şekilde teşhis edilebilmektedir. Mümkün olan en kısa zamanda değerlendirme ve tanılama yapılması ve tedaviye başlanılması çok önemlidir.
Küçük Çocuklarda Gelişimsel Tanılama:
Küçük çocuklarda tanılama genellikle iki basamaktan oluşan bir süreçtir.
Birinci Basamak: Genel gelişimsel kontrollerde, on sekiz, yirmi dört ve otuzuncu ay ziyaretlerinde, çocuk hastalıkları uzmanının otizm açısından gelişimsel sorunlara yönelik muayenesi önemlidir. Bu aşamada gelişimsel sorunlar gösteren çocuklar, ikinci bir değerlendirmeye yönlendirilirler.
İkinci Basamak: Bu ikinci değerlendirme, otizm spektrum bozukluğu konusunda uzmanlaşmış pediyatrist, nörolog, psikolog, konuşma ve dil patoloğu gibi diğer sağlık uzmanlarından oluşan bir ekiple yapılmaktadır. Değerlendirmede, çocuğun bilişsel seviyesi, düşünme becerileri, dil yetenekleri, bağımsız olarak yemek yeme, giyinme ve tuvalet gibi yaşına uygun günlük aktiviteleri yapabilme becerileri incelenmektedir. Otizm, bazen başka diğer hastalıklarla veya öğrenme bozukluklarıyla birlikte ortaya çıkan karmaşık bir yapıda olduğundan, bu kapsamlı değerlendirme kan ve işitme testlerini de içermektedir.
Okula Giden Çocuk Ve Ergenlerde Tanılama:
Otizm semptomları, okula devam etmekte olan büyük çocuklarda ve ergenlerde genellikle ebeveynleri veya öğretmenleri tarafından farkedilmekte ve daha sonra bir özel eğitim ekibi tarafından ayrıntılarıyla değerlendirilmektedir. Bu ayrıntılar, çocuğun yaşadığı sosyal güçlükleri, iletişim sorunlarını, başkalarının yüz ifadelerini, ses tonunu, beden dilini anlama, konuşmalardaki mizah veya alay gibi incelikleri kavrama sorunlarını, yaşıtlarıyla ilişkilerini de içermektedir.
Yetişkinlerde Tanılama:
Erişkinlerde otizmin teşhisi, çocuklarda teşhisinden daha zordur. Yetişkinlerde, bazı otizm semptomları, anksiyete veya dikkat eksikliği / hiperaktivite bozukluğu (DEHB) gibi diğer akıl sağlığı bozukluklarının belirtileriyle örtüşebilmekte ve yanıltıcı olabilmektedir. Testlerin yanı sıra, yetişkinlerin yaşam öyküsüyle ilgili aile üyeleriyle görüşmelerden edinilen bilgiler, doğru bir teşhis yapılmasında yardımcı olmaktadır.
Bir yetişkinin otizmle ilgili sorunlarının doğru bir şekilde teşhis edilmesi, geçmişte yaşadığı zorlukları anlamasına, güçlü yönlerini tanımasına ve doğru yardımı almasına yardımcı olabilir. Yetişkinlerin yaşam kalitesini ve topluma entegrasyonunu iyileştirmek amacıyla, en çok yararı sağlayacak olan hizmet ve destek türlerini belirlemek için çalışmalara devam edilmektedir.
Otizm Spektrum Bozukluğu Tanılamasındaki Yenilikler:
2013 yılında, Zihinsel Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı’nın (DSM) gözden geçirilmiş yeni bir versiyonu yayınlanmıştır. Bu revizyon, otizmin sınıflandırılma ve teşhis edilme kriterlerini değiştirdi. DSM’nin önceki sürümüne göre, birkaç farklı özellikten (Otizm, Asperger Sendromu, Yaygın Gelişimsel Bozukluk) biri ile teşhis konulabiliyordu. DSM’nin, revize edilmiş güncel DSM-5 versiyonunda, bu ayrı bölümler “otizm spektrum bozukluğu” olarak adlandırılan tek bir başlık altında birleştirilmiştir. DSM-5’in kullanılmasıyla, örneğin daha önce Asperger sendromu tanısı konulmuş olanlara şimdi “otizm spektrum bozukluğu” tanısı konulmaktadır.
Tedavi Ve Terapiler:
Otizm spektrum bozukluğu tedavi ve terapileri, mümkün olan en erken zamanda başlamalıdır. Erken tedavi ve terapi uygulamaları, bireylerin yaşadıkları zorlukları azaltarak, yeni beceriler öğrenmelerine ve güçlerinden en iyi şekilde yararlanmalarına yardımcı olabileceğinden önemlidir. Otizmin bazı semptomlarının tedavisinde çeşitli ilaçlar kullanılarak, sinirlilik, saldırganlık, tekrarlı hareketler, hiperaktivite, dikkat eksikliği, kaygı ve depresyon gibi sorunların etkileri azaltılıp, vakaların daha az sıkıntılı bir yaşam sürmesine de yardımcı olunmaktadır.
Otizmli kişiler, ebeveynlerini, kardeşlerini ve diğer aile üyelerini de kapsayabilen, yoğun ve çok ayrıntılı yapılandırılmış, davranışsal, psikolojik, eğitsel terapi ve beceri geliştirme destek programlarıyla, bağımsız yaşamak için gerekli yaşam becerilerini öğrenmekte, güçlü yönlerini artırmakta, sosyal davranış, iletişim ve dil becerilerini geliştirebilmektedir.
Kaynakça:
– Raymond Le Blanc, “Autism – What Do You Need To Know? A Parent’s Guide To Autism Causes, Diagnosis and Treatments, DSM-5 Ready”, Cranendonck Coaching, (2013).
– A. Kotte, G. Joshi, R. Fried, M. Uchida, A. Spencer, K.Y. Woodworth, et al., “Autistic traits in children with and without ADHD”, Pediatrics,132(3), (2013).
Yazar: Oben Güney Saraçoğlu