Paranoya, abartılı gurur, kuşku, güvensizlik, bencillikle belli olan bir ruh hastalığıdır. Hezeyanlarla özelleşen bir hastalıktır. Kişi kendinde ve çevresinde olayları mantıklı bir şekilde mantık süzgecinden geçirerek doğru sonuçlara ulaşır. Kişinin bu yeteneği bozulduğunda ortaya çıkan duruma paranoya denir. Paranoya değişik açıdan sınıflandırılabilir. Örneğin; bazı paranoyalar olası fakat gerçek olmayan özelliklerdir. Böyle bir örnekte hasta kendisinin petrol kuyusuna sahip olduğunu ve rakipleri tarafından her zaman işlerinin baltalandığını öne sürebilir. Petrol sahibi olması olasıdır yani kişi petrol sahibi olma gibi bir durumu olabilir. Fakat doğru değildir. Bir başka paranoya olanaksız ve doğru olmayan özelliktir. Kişi kendisinin Süpermen olduğunu istediği zaman uçabileceğini ve dünyayı tüm kötülüklerden kurtarmaya geldiğini söyleyebilir. Bu örnekte Süpermen olmak olası değil ve mantık dışıdır.
Kıskançlık, soyluluk, megalomanlık, suçluluk ve şehvet paranoyaları ve birçok paranoya çeşitlerine rastlanılmaktadır. Paranoya sistemli ve sistem olmayan olarak ikiye ayrılır. Sistematik paranoyada, hasta yukarıda verdiğimiz örnekler üzerinde ısrar eder ve her zaman aynı şeyi savunur. Sistematik olmayan da ise, kişi değişik hezeyanlar gösterir. Yani sürekli farklı farklı şeyleri savunur. Bu durumda Paranoid Şizofrenide, alkol paranoyasında ve bunatlara rastlanır. Paranoya değişmeyen yani sistematik hezeyanlarla özelleşir.
Kişi hezeyanları kanıtlamak için çeşitli kanıtlar ileri sürer. Paranoyaklar genellikle zeki kişilerdir ve yaşlarına, zekâlarına uygun biçimde davranmakta başarılı olamamışlardır. Daha çocukluk dönemlerinde hırçın, geçimsiz, inatçı, kinci, arkadaşlarıyla geçinemeyen, okulda sık sık disiplin sorunları yaratmış oldukları görülür. Paranoya vakaları ilaç ve telkin tedavisiyle belli ölçülerde sağlıklarına kavuşturulabilir.
Yazar: Elif AÇIKGÖZ