Sokrates’in Hayatı
Sokrates, Atina’nın güneyinde yer alan küçük bir kasaba olan Alopeke’de MÖ 469 yılında doğmuştur. Bir taş ustası olan Sophoniskos ve karısı Phainarete’nin çocuğudur. Hayatının çocukluk yılları hakkında bilgilere ulaşılmayan Sokrates, antik kaynaklar, sert mizaçlı Ksantippe isimli bir kadınla evlendiğine değinmektedir. Üç erkek çocuğunun olduğu bilinmektedir. Filozof Prodikos ve ünlü matematikçi Kyreneli Theodoras’tan eğitim aldı. Bir süre babasının mesleğini sürdürdü. O dönem Atina’sının örnek gösterilen aydınları olan Sofistlerin derslerine katıldı. Eğitim, öğretim metodolojisini burada öğrendi. Yunanistan’da savaşın çıkması ile beraber Potidaia Savaşı’na katılım sağladı. Bu savaşta yaralanarak, yıllarca araştırmalarda bulunacağı felsefe ile ilgilenmeye başladı. Demokritos’un geliştirmiş olduğu atom modellerine ilgi duyarak çözümlemeler de bulundu. Kendilerine Sophistes’ denen ve anlamı bilen, bilgili olan retorik, politika ve dilbilgisi üzerinde araştırmalar yapan düşünürlerin yöntem ve metotlarına yeni açıklamalar getirdi. Bu kişiler belli bir ücret karşılığında gençlerin eğitimlerini üstlenerek onlara bu konuda yardımcı oluyorlardı. Sokrates kendisini bu düşünürlerden ayırmak için yeni bir terim türeterek kendisine bilgi seven anlamında kullanılan philosophes’ olarak nitelendirdi. Bu kavram felsefe ve filozof kavramlarının türetilerek yaygınlaşmasında ön ayak oldu. Bu sayede Sokrates filozofların içinde kendine philosoph denen ilk kişi oldu.
Melitos isminde dönemin önemli ozanlarında birisi Sokrates in Atina’ya getirmek istediği ahlaki anlayışa karşı çıktığı, retorikçi Lykhon ve derici Anytos’un bunu savunduğu için Sokrates ölüm cezasına çarptırıldı. Otuz gün boyunca bir hücrede tutuklu kalmıştır. Varlıklı ve sözü geçen öğrencilerinden biri olan Kriton’un onu buradan kaçırma önerisini reddederek kendini ölüne teslim etti. Kaçmamasının nedeni olarak yıllardır destekçisi olduğu Atina yasalarından kaçmasının kendisine ter düşeceğini ve çelişeceğini ileri sürmüştür. Ahlak ilkelerine karşı çıkacağını düşünmüştür. Platon’un söz ettiği bu tür olaylar, onun hayatı ile düşünce yapısı arasında sağlam bağların olduğunu gösterir. Sokrates, Atina’nın politikacı gençlerine felsefe vermek için bir araya gelen ve para karşılığı eğitmenlik yapan Sofistler’in arasında yer almış olsa da, davranışının temelinde ölçü , denge olan ve her dönemde olduğu gibi kalmış ve göründüğü gibi olmuştur.
Sokrates Felsefesi
Sokrates’in günümüze kalmış herhangi bir eseri bulunmamasına karşın yöntem, davranış ve tutumları Atina’nın yazılı kaynaklarına dayandırılmaktadır. Öğrencisi Platon ve Ksenophon onun bir filozof olarak yöntemleri ve öğretilerini dile getirmişlerdir. Aristophanes ise onun toplumsal gelenekler ile bağdaşmayan inanç ve davranışlarını işlemiştir. Onunla tanışmadan önce bir şair olan Platon, Sokrates ile tanıştıktan sonra onun yöntem ve metodlarını anlamlandırmak için girdiği tartışmaları kayda almıştır. Bu konuyu işleyen Sokrates’in Savunması isimli eser temelde gereksiz bir suçlama ile karşı karşıya kalmış olan Sokrates’in yöntem ve metotlarını ele alarak ileri kuşaklara rehberlik etmiştir. Devamında yazmış olduğu iki kitapla da ölüm karşısında bilge bir kişinin tavrı ve sarsılmazlığını ele almıştır. Eski Atina’da davalara sayıları davanın önemine göre gruplardan seçilmiş olan yargıçlar bakardı. Sokrates’in davasına ise 500 civarında nitelikli yargıç baktı. Suçlu genellikle hitabet yetenekleri ile yargıçları etkileyerek beraat eder. Bu yüzden hukuktan iyi anlayan kişilere para karşılığı davalılara savunmalarını yazardı. Sokrates hitabet tekniği yerine en iyi bildiği diyalektik sorgulama yöntemi kullandı. Kendini savunmayı ya da yargıçlardan af dilemeyi reddederek fikirlerinin doğruluğunu savundu. Bu yüzden ölüm cezasının değiştirilmemesini istedi. İdamı Atina’da kutsal bir gün olduğu için ertelendi.
Sokrates ve diğer önemli filozof olan Kant arasında çok sayıda benzerliklerden bahsedilebilir. Her ikisi de her türlü dogmatizmi reddederek akla dayalı bilgiyi savunur. Her ikisi de metafizik meseleler karşısında tam bir bilgisizlik ikrarında bulunur ve ikisinin de ayırt edici olan özellikleri bu bilgisizliğin açık bir biçimde farkında olmalarına dayanmıştır. Buna karşılık pratiğin, insanın yapacağı ve katlanacağı bir şeyin kendiliğinden mükemmelen açık ve de net olduğunu, herhangi kuramsal bir temele ihtiyaç duymadığını savunur. Öte yandan her ikisi de yakın takipçileri ve savunucuları bakımından aynı kaderi paylaşır.
Sokrates’in Sözleri
*Kötü insanlar sadece yemek ve içmek için yaşar. İyi insanlar ise yaşamak için yerler ve içerler.
*Yalnız bir tane iyi vardır: Bilgi, bir de kötü: Cehalet.
*Sorgulanmamış olan bir hayat, hayat değildir.
*Ben bilmediğimi bildiğim için diğer insanlardan daha farklıyım.
*İnsanlar her zaman her yerde acıkmışlar fakat her zaman erdemli olmamışlardır.
*Kendini bil.
*Ben bir şey biliyorum, o da bir şey bilmediğim gerçeğidir.
*Fazilet ruhun güzelliğidir.
*Kimse bile bile kötü değildir, her kötülük bilgi sanılan bilgisizliklerden gelir.
*Yeşillikler toprağın çirkinliğini kapatması gibi, tatlı sözde insanın birçok kusurunu örter.
*Kimseye bir şey öğretemem, sadece onların düşünmelerini sağlarım.
*Bir şeyleri değiştirmek isteyen insan öncelikle kendisinden başlamalıdır.
*Bir yargıç, iyi niyetle dinlemeli, akıllı şekilde karşılık vermeli, sağlıklı düşünmeli ve tarafsız bir biçimde karar vermelidir.
*Kadın erkekle bir kez eşit hale getirilir ise artık ondan üstün olur.
*Tokgözlülük doğal zenginliktir; lüks ise yapaybir yoksulluk.
*Yalnız işsiz olanlar değil, daha iyi işler yapabilecek olanlar kişiler de başıboştur.
*Hayattan uzaklaştığımız ölçüde gerçeklere yaklaşırız.
*Eğitimin pahalı olduğunu düşünenler, cehaletin bedelini hesaplayın.
*İyimser bir insan ayakkabıları çalındığı zaman ayaklarım var henüz diyebilen insandır.
Kaynakça:
https://e-okulbilgi.com/sokrates-kimdir-sokratesin-felsefesi-nedir-1241.html
Arthur Schopenhauer, Felsefe Tarihinden Kesitler
http://www.filozof.net/Turkce/filozof-biyografi-s/154-sokrates-filozoflar-biyografi-hayati-eserleri-felsefesi.html?showall=&start=2
Yazar: Taner Tunç