Bilim insanları, bir coğrafik bölgenin sınırlarını aşarak diğer bölgelere de yayılan salgınları pandemik olarak tanımlamışlardır.
Kolera, bubonik veba, çiçek hastalığı ve grip insanlık tarihindeki öldürücü hastalıkların bazılarıdır. Bu hastalıkların salgınları uluslararası sınırları aşmıştır. Özellikle çiçek hastalığı, Dünya üzerindeki 12,000 yıllık varlık süresi içerisinde 300-500 milyon insanın ölümüne neden olmuştur.
Yakın zamanda ortaya çıkan Ebola virüs salgını ise binlerce insanın ölümüne neden oldu ve hala Batı Afrika’da varlığını sürdürmektedir. Bu salgın belki bir gün pandemik olabilir ama şu an epidemik (bölgesel salgın) olarak değerlendirilmektedir.
HIV/AIDS Salgını (Artış gösterdiği yıllar: 2005-2012)
HIV virüsünün neden olduğu AIDS hastalığında ölen kişi sayısı 36 milyondur. İlk defa 1976 yılında Demoratik Kongo Cumhuriyeti’nde tanımlanmıştır. 1981 yılından itibaren 36 milyon kişinin ölümüne neden olarak global bir pandemik haline gelmiştir. Günümüzde 31 ile 35 milyon arasında insan HIV virüsüyle yaşamaktadır. Bu insanların çoğu Afrika’da Sahra çölünün güney kısmındadır. Buradaki nüfusun %5’i HIV virüsü ile enfekte olmuştur ve bu oran da yaklaşık olarak 21 milyon insana eşittir. Bu konudaki farkındalık arttıkça yeni tedavi yöntemleri geliştirilmiştir ve günümüzde enfekte olan çoğu kişi verimli bir şekilde yaşamaya devam edebilir. Bunun sonucunda 2005 ve 2012 yılları arasında görülen yıllık global ölümler 2,2 milyon ile 1,6 milyon arasına gerilemiştir.
Grip Salgını (1968)
İnfluenza virüsünün 1968 yılında neden olduğu grip salgını 1 milyon insanın ölümüne yol açmıştır. Ayrıca bu salgın Hong Kong gribi olarak da adlandırılır. İnfluenza A virüsünün H3N2 (H2N2 alt türünün genetik soyudur) ırkı bu salgının etkenidir. İlk defa 13 Temmuz 1968’te Hong Kong’ta görülen bir vakadan sadece 17 gün sonra Singapur ve Vietnam’da da salgın ortaya çıktı. İlk vakanın görülmesinin ardından üç ay içerisinde Filipinler, Hindistan, Avustralya, Avrupa ve Amerika Birleşik Devletleri’e salgın yayılmıştı. 1968 yılındaki pandeminin diğer salgınlara kıyasla daha düşük ölüm oranı olsa da (Dünya nüfusunun %5’i), bu salgın günümüzde de 1 milyondan fazla insanın ölümüne neden oldu. Bu sayıya 500,000 Hong Kong yerlisi de dahildir.
Asya Gribi (1956-1958)
Asya gribi, influenza adlı grip virüsünün neden olduğu ve 2 milyon insanın ölümüne yol açan bir pandemidir. 1956 yılında Çin’de ortaya çıktı ve etken virüsü H2N2 alt tipinde olan influenza A’dır. İki yıllık salgın süresi boyunca Çin’in Guizhou bölgesinden Singapur, Hong Kong ve Amerika Birleşik Devletleri’ne yayıldı.
Grip Salgını (1918)
1918’de ortaya çıkan grip salgınında dünya popülasyonunun üçte birinden fazlası hastalandı ve 20-50 milyon insan hayatını kaybetti. Yaklaşık 500 milyon insan enfekte oldu ve sadece salgının ilk 25 haftasında 25 milyon kişi yaşamını yitirdi. 1918 grip pandemisini diğer grip salgınlarından ayıran özellik kurbanlardı. Grip salgınlarında genellikle bağışıklık sistemi daha zayıf olan çocuklar ve yaşlılar etkilenirken, 1918 yılındaki salgında yaşlılar ve çocuklar hayatta kalırken sadece sağlıklı yetişkinler hastalandı.
Altıncı Kolera Salgını (1910-1911)
Önceki beş kolera salgını gibi, altıncı kolera salgını da Hindistan’da oraya çıktı ve Orta Asya, Kuzey Afrika, Doğu Avrupa ve Rusya’ya yayılmadan önce burada 800,000 kişinin hayatını kaybetmesine neden oldu. Bu salgın ayrıca Amerika’da görülen son kolera salgının da kaynağıdır. Koleranın Hindistan’da varlığını hala korumasına rağmen, Amerikan sağlık otoriteleri kolera salgınından ders çıkardı ve ciddi önlemler aldı. Bu önlemler sayesinde 1923 yılında Amerika’da koleradan kaynaklı ölümler sona erdi.
1889-1890 Grip Salgını
İnfluenza virüsü H3N8 alt tipinin neden olduğu bu salgın Asya gribi ya da Rus gribi olarak adlandırıldı. İlk vakalar Mayıs 1889’da; Türkmenistan Buhara, kuzeybatı Kanada ve Grönland’da ortaya çıktı. 19.yüzyılın özellikle kırsal alanlarda artan popülasyonu salgının yayılmasını kolaylaştırdı. Bu salgının sonucunda 1 milyon insan yaşamını yitirdi.
Üçüncü Kolera Salgını (1852-1860)
1 milyon insanın ölümüne neden olan en ölümcül kolera salgınıdır. Diğer kolera salgınları gibi Hindistan’da ortaya çıktı ve Asya, Avrupa, Afrika ve Kuzey Amerika’ya yayıldı. İngiliz hekim John Snow Londra’nın fakir bir bölgesinde çalışırken, kolera vakalarını takip etti ve hastalığa eden olan etkeni suyun içerisinde tanımlamayı başardı. Maalesef keşifle aynı yıl Büyük Britanya’da 23,000 kişi kolera nedeniyle can verdi.
Kara Ölüm (1346-1353)
Kara ölüm adı verilen veba salgını Avrupa, Afrika ve Asya’ya yayıldı. Bu salgında hayatını kaybeden kişi sayısı 75 ile 200 milyon kişi arasındadır. Salgının Asya’da ortaya çıktığı düşünülmesine rağmen, veba ticaret gemilerinde yaşayan sıçanlar aracılığıyla kıtalar arasında yayıldı. Limanlar o yıllarda en önemli merkezlerdi ve bu merkezlerdeki yoğunluk nedeniyle burada sıçanlar ve vebaya neden olan bakteriler fazla miktarda üreyerek üç kıtaya da büyük hasar verdi.
Jüstiniyen Vebası (541-542)
Bizans İmparatorlığu ve Akdeniz liman kentlerini etkileyen ve 25 milyon insanın, diğer bir deyişle o günkü Avrupa nüfusunun yarısının ölümüne yol açan salgındır. İlk kaydedilen veba vakası Jüstinjen vebasıdır ve şehrin nüfusunun %40’ının ve günde 5000 insanın ölüm nedeni olmasıyla o zamanki adıyla Konstantinapolis’te (İstanbul) büyük hasar yarattı.
Antonine Salgını (Milattan sonra 165 yılı)
Nedeni bilinmeyen bu salgın 5 milyon insanın ölümüyle sonuçlandı. Asya, Mısır, Yunanistan ve İtalya’yı etkiledi. Çiçek ya da kızamık olduğu düşünülse de, hastalığın ne olduğu tam olarak bilinmemektedir. Mezopotamya’dan Roma’ya gelen askerler tarafından bu hastalık getirildi ve Roma ordusunu kırıp geçirdi.
Kaynakça:
https://www.mphonline.org/worst-pandemics-in-history/
Yazar: Ayça Olcay