Bilgiustam
Bilgiyi ustasından öğrenin

Tatlı Patates Nedir ? Faydaları Nelerdir?

2 678

Tatlı Patates Nedir ? Faydaları Nelerdir?Dünyanın global bir köy haline gelmesiyle dünyanın çok farklı yerlerindeki besinlere ve tarım malzemelerine ulaşım kolaylaştı. Daha önceden ismini bile bilmediğimiz yiyecekler artık sofralarımızın olmazsa olmaz halini alabiliyor. Yakın geçmişe kadar Anadolu coğrafyasının zengin bitki örtüsünde yetişen meyve ve sebzeler belirliyken artık yeni meyve ve sebzeler ekilip çeşitlik arttırılabiliyor. Bu gibi durumların en büyük örneklerinden biri ülkemizde kivi üretiminin son yıllarda hızlıca artması oluyor. Kivi kadar hızlı hayatımıza girmese de farklı besinler de artık manav ve market raflarında beğenimize sunulmuş halde. Tatlı patates de yeni dönemde isminin giderek duyulmasıyla yüksek bir popüleriteye ulaşmış durumda. Peki ya bilimsel adı Ipomoea batatas olan halk arasında kırmızı patates ya da tatlı patates olarak anılan bu bitki nedir? Tatlı patates adından da anlaşılacağı üzere şekerli bir tadı vardır ama tadının tam olarak neye benzediğini biliyor muyuz? Şüphesiz bir besinin tadının güzelliği kadar hatta daha da önemli olarak o besinin besleyiciliği ve sağlığa verdiği yarar da önemlidir. Bu durumda tatlı patates vücudumuza ne kadar yararlıdır? Tatlı patates hakkında merak edilen konuların cevapları yazının ilerleyen kısımlarında bulunabilir.

Tatlı patates adı çok benzese de sofrada kullandığımız patates ile yapısal olarak çok benzerlik göstermemektedir. Ne kadar tadı nişastalı, şekli patatese benzer ve yumrulu bir kök sebze olsa da bilimsel sınıflandırmada patatese uzak bir ailede bulunur. İsmini anlayabileceğimiz üzere tatlı olmasından ve renginin kırmızıya dönük olmasından alan tatlı patates bazı bölgelerde daha yeşilken de tüketilebilmektedir. Bitkinin şekli kalp şeklini andırır ve loblu, orta boy, otsu bir yapısı vardır. Bu otsu bitkinin kökü bizim tatlı patates olarak adlandırdığımız kısmıdır. Bu kök rengi yetiştiği bölgelere göre sarı, turuncu, kırmızı, kahverengi, mor ve bej gibi hafif değişiklikler gösterebilir. Kestiğimizde karşımıza çıkan kısım da genellikle kırmızı, pembe, sarı, turuncu ve mor renklerindedir. Bu renkler patatesin yaşadığı toprağın nem özelliklerine göre değişiklikler gösterebilir. Tatlı patates ilk olarak Amerika’nın trapikal bir bölgesi olan Ipomoea batatas isimli yerde keşfedildiğinden bilimsel ismini de oradan almaktadır. Yaklaşık 50 cinsi ve 1000’den fazla türü olan bu bitkinin bir çoğu zehirlidir. Sadece birkaç türünün zehirsiz olduğu bu bitkinin zehirsiz halleri tatlı patates olarak adlandırılır. Bir sarmaşık türü olduğundan bahçelik alanlarda çok fazla görülebilmektedir ve hatta bazı türleri süs bitkisi olarak yetiştirilir.

Tatlı Patatesin Kökeni

Bu patates türünün kökeni ve ilk olarak yetiştirilmeye başlandığı yer Orta Amerika olduğu düşünülmektedir. Yapılan tarihi araştırmalara göre Orta Amerika’da 5000 yıl öncesine ait tatlı patates kalıntıları bulunmuştur. Daha sonra Güney Amerika’da Peru ve ardından Meksika gibi ülkelere iletildiği düşünülen tatlı patates günümüzde neredeyse her kıtada bulunmaktadır. Bu büyük yayılmanın ilk ayağı olarak Karayip Korsanlarının gemilerinde bol miktarda tatlı patates bulundurmaları olduğu ihtimal dahilindedir. Çok eski tarihlerde Çin’e getirilen tatlı patates burası üzerinden tüm Asya kıtasına yayıldı ve günümüzde hala Çin ve Japonya gibi ülkelerde tarlaları mevcuttur. Üretiminin çok zahmetli olmadığı tatlı patatesin yetiştirilmesindeki en büyük etkenler tropikal iklim ve bol su kaynaklarıdır. Bu şartları sağlayan Afrika bölgelerinde de tatlı patates üretimi mevcuttur. Dünyada birçok mutfağın yöresel tatları arasına girmiş olan tatlı patates neredeyse her kıtada üretilmektedir. 2015 yılında ise Belçika’daki Uluslararası Patates Merkezi’ndeki bilim insanları transgenik tatlı patates üretmeyi başarmış ve bu yöntem ile tatlı patatesin daha da hızlı ve kolay üretiminin önü açılmıştır.

Yetiştirme Koşulları

Tatlı patatesin bitkisi soğuk hava ve dondan hoşlanmaz. Ortalama oda sıcaklığında ( 24°C), bol miktarda güneş ışığı ve geceleri ılık olan mevsimleri seven tatlı patates bunun yanında bol yağmura ihtiyaç duyar. Tüm koşulların sağlandığı durumlarda tatlı patates ortalama 6 ayda olgunlaşır. Çin ve Kuzey Amerika gibi bölgeler olgunlaşma konusunda istisnadır ve buralarda erken olgunlaşma görülmektedir. her üretim aynı zamanda tohum çoğaltmak için de kullanılmaktadır ve en az değişikliğe uğrayan tohumların üretim için ayrılması kalitenin korunması açısından önemlidir. Toprakta çok böcek bulunan ortamlarda tarım ilaçlarına gerek duyulabilmekle birlikte tatlı patatesler birçok farklı toprak türünde yetişebilmektedir. Fakat tatlı patatesler alüminyum vb. metallerin toksisitelerine karşı çok hassastır ve metalce zengin olan topraklarda büyüyemezler. Günümüzde birçok ülkede ise don ve ani mevsim değişikliklerinden etkilenmemesi için tatlı patatesler seralarda yetiştirilebilen tarım ürünleridir. Amerika’nın özellikle güneydoğu kısımlarında çok tüketilen bir tarım ürünü olmasına karşın ülkemiz dahil bir çok ülkede kullanımı günden güne artan tatlı patatesler normal patateslerle benzer saklama koşullarına sahiptirler ve aşırı soğuklarda bozulabilirler. Dünyada en verimli tatlı patates üretilen iki ülke ise Senegal ve İsrail’dir. Ülkemizde çok bilinen bir bitki olmamasına karşın 2004 yılı istatistiklerinde dünyada 127 milyon ton tatlı patates üretilmiştir ve en çok üretim Çin’de olmuştur. Fakat çok besleyici olması dolayısıyla Çin’de üretilen tatlı patateslerin yarısı hayvancılıkta yem üretimi için kullanılmaktadır. En çok tüketilen ülkelerin başında da Güney Amerika’daki ülkeler gelmektedir. Günümüzde Amerika’daki en çok üretim ise kuzey eyaletlerinde olmaktadır ve bu yüksek üretim ülke ekonomisine önemli katkı sağlamaktadır.

Tatlı Patatesin Besin İçeriği

Çiğ tatlı patates, basit nişastaların yanı sıra, karmaşık karbonhidratlar , diyet lifi ve beta-karoten bakımından zengindir. Bunlara ek olarak diğer besin maddelerini de barındırır: B5 vitamini , B6 vitamini ve manganez vb. Pişirme ile ortalama besin ögelerinin %24’ünü kaybetse de yine de yüksek besleyici özelliğe sahiptir. Genel olarak koyu renkli tatlı patatesler açık renklilere göre daha besleyicidir ve Afrika’daki açlık için Afrika kıtasında çok üretilmeye çalışılmaktadır. Yapılan bir araştırmaya göre tahılların bir çoğundan daha fazla yenilebilir enerji ve protein verimi olan tatlı patates besin yoğunluğu konusunda da tahılları geride bırakmaktadır. Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü tarafından yapılan bir araştırmaya göre , tatlı patates, tarım arazisi açısından yetişen en verimli temel gıda olarak değerlendirilmiştir.

Tatlı Patatesin Mutfaklarda Kullanımı

Afrika

Afrika’nın tropikal ikliminin elverişli oluşu ve çok besleyici olması dolayısıyla kıtada genel olarak hakim olan kıtlığa karşı güzel bir tarım ürünü oluşu dolayısıyla kıta genelinde çok yoğun yetiştirilmektedir. Fıstık sosunda balık ve börülce ile birlikte servis edilen atapa ismindeki yöresel Afrika yemeği’nin içeriklerinin olmazsa olmazı tatlı patatestir. Özellikle Güney Sudan’da yapılan emukaru isimli yemek ise kelime anlamı olarak toprakta pişmiş köktür ve burada kökten bahsedilen tatlı patatestir. Afrika’da tatlı patates bitkisinin sadece kök kısmı tüketilmemektedir. Aynı zamanda genç yaprakları da tüketilen tatlı patates A,C ve B2 vitaminleri tarafından zengin olması dolayısıyla mutfaklarda çok geniş yer kaplar. Tatlı patates tüketiminin arttırılması için Kenya’da Tarım Bakanlığı destekli tatlı patates kullanılarak yapılabilecek yemekleri anlatan bir kitap bile basılmıştır. Halk tarafından çok fazla yardım alınan bu kitapta tatlı patatesin hem püresi hem de kurutulmuş yumruların unu, kek, chapatis, mandazis, ekmek, çörekler ve kurabiyeler gibi pişmiş ürünlerdeki buğday unu ve şekerinin yerini alması hedeflenmiştir. Kenya’da neredeyse her şekli ile kullanılan tatlı patatesin suyu bile çıkartılıp meyve suyu olarak içilmektedir. Yine benzer şekilde Mısır’da da bol miktarda ve farklı tariflerle tatlı patates tüketilmektedir. Etiyopya’nın ise en çok pişirilen yemeklerinde normal patatesten yoğun olarak tatlı patates kullanılmaktadır. Etiyopya’daki patateslerin cinsi dolayısıyla daha koyu olması bu patatesleri besin değerleri konusunda daha da yararlı hale getirmektedir. Bu kadar tencere yemeğinin yanında bir aparatif olarak da bir çok farklı çeşitte tatlı patates kullanılmaktadır.

Asya

Tatlı patates üretiminde Çin’in önemli bir ülke olması dolayısıyla hem Çin’de hem de bölgedeki diğer ülkelerde tatlı patates çevresine çok fazla yemek tarifleri üretilmiştir. Bölgedeki tatlı patates kullanılan yöresel yemeklerden en bilinenleri Jjin-goguma (buğulanmış tatlı patatesler), gungoguma (kavrulmuş patates), Goguma-mattang (şekerli tatlı patates), Japon pastası ve toung sui (tatlı patatesli çorba)’dir. Doğu Asya’da en bilinen sokak yemeklerinden biri kavrulmuş tatlı patatestir. Çin’de genellikle büyük demir tamburlarda pişirilen tatlı patatesler sokak yemeği olarak bolca satılmaktadır. Japonya’da ise en bilinen tatlılardan biri şeker olarak tatlı patatesin kullanıldığı Japon Pastası’dır. Zencefil ile servis edilen kış çorbalarının ana maddesi tatlı patatestir. Tayvan mutfağında ise kaynatılmış veya sotelenmiş, soya soslu karışımla servis edilen bir çok tatlı patates garnitür olarak sunulmaktadır. Hint mutfağında ise tatlı patates kömür fırınlarında yavaş yavaş pişirilir ve sebze yemeklerine katılır. Hint mutfağında tatlı patatesten üretilmiş un da neredeyse buğday unu kadar çok kullanılmaktadır. Pakistan mutfağında ise tatlı patates hem et hem de sebze yemeklerinde bol miktarda kullanılır.

Tatlı Patates Nedir ? Faydaları Nelerdir?Japonya’da Imomeigetsu ya da tsukimi olarak da bilinen ünlü bir festivalde süt ve tatlı patatesin daha bol olması için dualar edilir. Bu festival boyunca çokça süt ve tatlı patates tüketilir. Japonya için bu kadar popüler olan bir gıda olan tatlı patatesin hasat zamanları bayram havasında karşılanır. Dünyaca ünlü pizza restoranları Japonya ve Tayvan için tatlı patatesli ürünler geliştirmişlerdir. Malezya ve Singapur gibi ülkelerde ise tatlı patates hindistan cevizi sütü ile pişirilmektedir ve bölgede çok fazla ilgi çekmektedir. Ayrıca deniz mahsullerinin yanında hazırlanan salatalarda hem tatlı patatesin kendisi hem de bitkisinin yaprakları çok kullanılmaktadır. Güneydoğu Asya’da tatlı patates bebek maması olarak bile kullanılmaktadır.

Amerika

Amerika’da fast-food restoranlarında vejetaryen menülerin olmazsa olmazı tatlı patates kızartmalasıdır. Bununla birlikte farklı soslarla hazırlanan bol miktarda tatlı da tatlı patates ile yapılmaktadır. Amerika’da şükran günü etkinliklerinde tatlı patates ile yapılmış şekerlemeler dağıtılmaktadır. Özellikle Amerika’nın güney kısımlarında geleneksel yemeklerde tatlı patates kullanımı çok fazladır. Bu bölgelerde patates kızartmaları dahil bir çok şey normal patates yerine tatlı patatesin kullanılmasıyla yapılmaktadır. Mangal yanındaki garnitürlerde tatlı patatesten yapılan salatalar sofraların baş köşesine oturur. Hawai taraflarında ise tatlı patatesten yapılan pastalar tüm Amerika’nın ilgisini çekmeyi başarmışlardır. Amerika’nın Lousiana eyaletinde 1946 yılından bu yana her ekimde tatlı patates kutlamaları yapılır. Eski Amerika yerlileri de tatlı patatesi bol miktarda kullanmaktadırlar. Hatta Kuzey Carolina eyaletinde tatlı patatese çok büyük bir ünvan verilmiş ve deyim yerindeyse kutsallaştırılmıştır.

Yeni Zelanda

Avrupa mutfağına girmeden önce tatlı patates Yeni Zelanda mutfağına dahil olmuştur. 19. yüzyılın başlarında girmesine rağmen ülkede yapılan bir çok yemekte kullanılan normal patates yerine tatlı patates kullanılmaya başlanmıştır. Günümüzde ise bir çok farklı yemek ve tatlı tatlı patates ile yapılmaktadır. Dünyanın çeşitli yerlerinde açılan Yeni Zelanda restoranlarında bile tatlı patates varlığını sürdürmüştür.

Yakıt Olarak Tatlı Patates

Dünya üzerinde biyoyakıtlar ile çalışmalar hızla artmaktadır. Güney Amerika’da çok bol bulunmasından ötürü bu bölgedeki üniversiteler ve sanayi kuruluşları biyoyakıt üretiminde tatlı patates kullanılması ile ilgili çalışmalar başlatmışlardır. Yapılan ön çalışmalar tatlı patatesin sadece gıda maddesi olarak değil aynı zamanda makinelerin çalışmasında yakıt olarak kullanılabilecek bir ham madde olarak da kullanılmasının önünü açmaktadır. Yakın gelecekte ise tatlı patatesten üretilen biyoyakıtlarla çalışan cihazları görmemiz çok da hayal olmayacak gibi.

Kaynakça:
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12059149
https://en.wikipedia.org

Yazar: Efe Cuma Yavuzsoy

Bunları da beğenebilirsin
2 Yorumlar
  1. Ahmet Candar diyor

    Normal patatesten nişasta oranı ne kadar fazla acaba bilgilendirir misiniz? Nişasta oranı yüksekse tercih veya tercih meselesi olmayabilir.

  2. Alp diyor

    Faydalı bir yazı olmuş

Cevap bırakın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak.

Bu web sitesi deneyiminizi geliştirmek için çerezleri kullanır. Bununla iyi olduğunuzu varsayacağız, ancak isterseniz vazgeçebilirsiniz. Kabul etmek Mesajları Oku