ABD’nin 28.başkanıdır.1856 yılında Virginia/Staunton’da dünyaya gelmiştir. New Jersey Collegeda (bugünkü Princeton Üniversitesi) hukuk öğrenimi gördü (1875-1879), Virginia Üniversitesindeki doktorasını, rahatsızlanınca yarıda bırakmak zorunda kaldı (1880). 1882’de, Atalantada açtığı hukuk bürosunu yürütemeyince 1883 sonbaharıda, Baltimore John Hopkins Üniversitesine doktora çalışmasına döndü.
Congressional Goven-ment (Kongre Hükümeti) 1885, adlı teziyle doktorasını tamamladı ve aynı yıl,Georgiada, Bayan Ellen Louise Axson ile evlendi (Wilson çiftinin evlilikten üç kız çocukları oldu). Bryn Mawr Collegede (Philadelphia) yardımcı profesör (1886), Wesleyan Üniversitesinde (Connecticut) profesörlüğe (1888) yükseldi.1889’da, en önemli çalışmalarından biri olan, karşılaştırmalı hükümet modelini inceleyen “State” (Devlet) yayımladı. Bu arada, Üniversite rugby takımının, Wesleyen tarihindeki en başarılı koçlarından biri oldu. Princeton Üniversite’nin daveti üzerine, bu üniversiteye geçti (1890).12 yıl boyunca, hukuk ve iktisat siyaseti okuttu; bilimsel çalışmalarının olgunluk dönemi olan bu evrede, iki büyük eser daha kaleme aldı: Amerikan İç Savaşı ile ilgili öncü bir çalışma olan Division and Reunion (Bölünme ve Yeniden Birleşme) 1893, Historyo of the American People (Amerikan Halkının Tarihi) 1902.1902de seçildiği ve 8 yıl sürdürdüğü rektörlük görevi sırasında, öğretim sistemine getirmek istediği demokratik uygulamalar, öğrenci yandaşı tutumu, tutucu çevrelerin tepkisine yol açtı. 1910da görevinden ayrılarak Demokrat Parti’den siyasete atıldı. Ocak 1911 de, New Jersey valisi seçildi. Bir yıl gibi kısa bir sürede, başarılı uygulamalarıyla dikkat çekti. Hızlı yükselişini, Demokrat Partiden başkan adaylığı için yapılan ön seçimi kazanarak sürdürdü (Haziran 1912). Kasım 1912de yapılan başkanlık seçimini, Cumhuriyetçi Parti’nin güçlü iki adı, o sırada başkan olan William Tafhte bir önceki başkan Theodore Roosevelt yandaşlarının çekişmelerinden yararlanarak kazanmayı başardı.
1913te resmen göreve başladı.New Freedom (Yeni özgürlük) adını verdiği hükümet programında yer alan ekonomik, sosyal, siyasal reformların büyük bölümünü uygulamaya geçirmeyi başardı: Gümrük tarifelerinin düşürülmesi; kazancın yüksekliğine bağlı olarak gelir vergisinin artırılması;lüks tüketim maddelerinin vergilerinin yükseltilmesi; tekellerin gücünü kırmayı,serbest rekabeti amaçlayan Federal Ticaret Komisyonunun kurulması; işçi haklarında iyileştirme; girişimcilere kolay kredi sağlanabilmesi için devlet bankalarının kurulması;, senatörlerin, tek dereceli genel seçimle seçilmeleri. İçteki bu ilerici uygulamalarına karşın, dış siyasette, ABDnin ekonomik, siyasal çıkarlarına ters düşen her türlü girişime, katı bir tutumla yaklaştı: Haitinin işgali, 1915; Santa Domingoya (bugünkü Dominik Cumhuriyeti)askeri çıkarma,1916; Meksikada, Huerta yönetiminin tanınmaması,1914; halk önderi Panço Villa ayaklanmasına karşı, ABD çıkarlarını koruma amacıyla Pershing Kolordusunun Meksikayı işgali,Avrupada barışı sağlamak amacıyla silah indirimi önerisinde bulundu; bu amaçla, özel danışmanı Albay Edward M.Houseı Avrupaya gönderdiyse de, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu Ve-liahti Arşidük Franz Ferdinandın Saraybosnada öldürülmesi (28 Haziran 1914) üzerine bir sonuç alamadı.
Savaşın başlaması karşısında, ABDnin yansız kalacağını duyurdu. 1915 Şubatında, Almanyanın Büyük Britanya ve Fransaya karşı başlattığı yoğun denizaltı savaşı; Manş ve İrlanda Denizi sularında seyreden İtilaf Devletleri ticaret gemilerinin batırılacağının açıklanması, ABD Kongresi ve kamuoyunda büyük yankı uyandırdı. İngiliz yolcu gemisi Lusitanianın batırılması (7 Mayıs 1915), bunu Arabic yolcu gemisinin batırılışının (19 Ağustos 1915) izlemesine karşın, Wilson, kararlı tutumunu sürdürdü ve 4 Mayıs 1916’da Almanya ile antlaşma yaparak denizaltı savaşının sona erdirilmesini sağladı.Kasım 1916da, ikinci kez başkan seçildi.Bunda, savaş karşıtı tutumu önemli rol oynadı.Savaşın sona erdirilmesi yönünde yoğun çaba harcamayı sürdürdü. Ancak, Almanya’nın yeniden denizaltı savaşına başlaması (31 Ocak 1917), tüm umutları boşa çıkarınca, 3 Şubat 1917’de Almanya ile diplomatik ilişkilerin kesildiğini açıkladı. 2 Nisan 1917de, Kongreden ABDnin savaşa girmesi için yetki verilmesini istedi.Böylece, ABD, 6 Nisan 1917de resmen İtilaf Devletlerinin yanında savaşa girmiş oldu. Avrupaya asker gönderdi; bu arada kalıcı, dengeli bir barışa zemin oluşturacak, dünya siyaset tarihine “Wilson İlkeleri” olarak geçen ünlü “Ondört İlke” planını, Kongreye sundu (8 Ocak 1918). Ateşkes ilanını (Kasım 1918) izleyen Paris Barış Konferansında (Ocak 1919), ileri sürdüğü “Ondört İlkenin benimsenmemesi durumunda Almanya ile ayrı bir barış antlaşması imzalayacağını açıkladı.28 Hizaran 1919 Versailles Barış Antlaşmasının imzalanmasının hemen ardından ABD’ye döndü. 10 Temuz 1919da Kongreye sunulan antlaşma büyük tartışmalara yol açtı. Özellikle, Diş İlişkiler Komisyonu Başkanı Cumhuriyetçi Senatör H.Cabot Lodge öncülüğünde yürütülen muhalefetin odak noktasını, Milletler Cemiyetine üyelik oluşturuyordu.
Wilson, ülkesinde çıktığı 21.000 kmlik gezide,40 ayrı yerde yaptığı toplantı ve konuşmalarda kamuoyundan destek sağlamaya çalıştı.Bu yorucu gezi, sağlığının iyice bozulmasına yol açtı. 25 Eylülde ciğerlerinde baş gösteren rahatsızlık, 2 Ekimde sol yanının felç olması, Kongrede, Demokratların şansını büyük ölçüde azalttı. 19 Kasım 1919 ve 19 Mart 1920de toplanan Senato Versailles Antlaşmasını onaylamadı ve ABD, Milletler Cemiyetine katılmadı.20 Kasım 1920de, başkanlık seçimini kazanan Cumhuriyetçi aday Warren G. Harding, Almanya ile ayrı bir barış antlaşmasına karşı olduğunu, ABD’nin kesinlikle Milletler Cemiyetine girmeyeceğini açıkladı. Dünya’barışı için gösterdiği çabalardan dolayı, 1919 Nobel Barış Ödülünü kazanan Wilson; ilk eşinin ölümü (1914) üzerine, 1915te evlendiği ikinci eşi Edith Bolling Galt ile, yaşamının son üç yılını inzivada geçirdi.3 Şubat 1924te Washington DCde öldü;Washington Katedralindeki Bethlehem Şapeli’ne defnedildi.
Kaynakça:
http://tr.wikipedia.org/wiki/Woodrow_Wilson
Yazar:Doğan Bülbül