Bilgiustam
Bilgiyi ustasından öğrenin

Türkçe’de Vurgu

0 767

Kelimeyi telaffuz ederken bazı hecelerin normalden daha kuvvetli söylenmesine vurgu denir. Türkçe’de vurgular isteğe bağlı vurgular ve doğal vurgular olmak üzere iki ana başlıkta incelenir. Pekiştirmeli vurgular doğal vurgudan bağımsız olarak istem doğrultusunda yapılır.

Ahenk Vurgusu: Dinleyicinin üzerindeki etkiyi artırmak için yapılan vurgudur. Genelde nutuklarda veya şiirlerde kullanılır. “Sönmeden yurdumun üstünden tüten en son ocak!” mısrasındaki “en” vurgusu buna örnektir. Bu tür vurgularla ahenk sağlanır ve genelde şiire veya yazıya heybet katar.

Pekiştirme Vurgusu: Yine söyleyen kişinin ihtiyacına göre değişen bu vurgular kullanıldığı kelimenin anlamını pekiştirir. “Çok enfes görünüyor!” cümlesindeki ‘Çok’ ve ‘enfes’ kelimesindeki ‘en’ hecesi bunlara örnektir.

Doğal Vurgular

Bu tür vurgular söyleyen kişiye göre değişmez dilin yapısına göre şekillenmiş olan sabit vurgulardır. Doğal vurguları kelime vurgusu, grup vurgusu, cümle vurgusu, uyum vurgusu ve ünlem vurgusu başlıkları altında inceleyebiliriz.

8709_hitabetKelime Vurgusu: Bu vurguya hece vurgusu da denebilir. Sözcükteki hangi hecenin daha baskın söyleneceğini belirler ve bu kişiden kişiye değişmez. Türkçe kelimelerdeki hece vurgusu genelde son hecede yer alır. Du-rak, hay-van, u-çak kelimelerinde olduğu gibi vurgular son hecededir.

Fakat istisnalarla dolu olan dilimizde bazı kelimeler de vardır ki vurguyu son hecede taşımazlar. Yer adları ve bazı coğrafi isimlerde vurgular genelde başta olmak üzere ortada da yer alabilir. Ri-ze kelimesinde vurgu ri hecesinde, İn-gil-te-re kelimesinde ise vurgu -te hecesinde bulunmaktadır.

Eğer yer adlarında -istan bulunuyorsa vurgu buradadır. Bağ-istan kelimesinde vurgu -istan’dadır.

Yine zarflarda vurgu ilk hecede yer almaktadır. Son-ra, yal-nız…

Ünlem ifade eden sözcüklerde yine vurgu baştadır. A-ferin! As-lan! Ya-hu! sözcüklerinde telaffuz ederken de anlaşılabileceği gibi vurgu başta yer almaktadır.

Dil adlarında vurgunun yeri değişebilir. A-rap-ça kelimesinde vurgu -rap hecesinde yer alır.

Olumsuzluk ifade eden kelimelerde eğer kelime geniş zaman ekiyle çekimlenmemişse vurgu -ma,-me ekinden hemen öncedir. Yal-var-mamak, git-memek sözcüklerinde olduğu gibi vurgu -var ve git hecelerinde bulunmaktadır.

Çekim eki almış sözcüklerde vurgu genelde çekim eki üzerindedir
Soru eki bulunan kelimelerde vurgu soru ekinden hemen önceki hecede yer almaktadır. Geldiniz mi? cümlesinde vurgu -niz hecesindedir.
-yor şimdiki zaman eki heceyi kendisinden önceki hecenin vurgulanmasına sebep olur. Ağlıyor kelimesinde vurgu -lı hecesinde yer alır. Bir diğer hatırlatılması gereken bilgi ise Türkçede en az vurguyu üzerine alan hece orta hecedir.

Grup Vurgusu: Türkçe’de kelimelerin haricinde birleşik kelimelerden veya iki sözcükten oluşmuş gruplar vardır. Birden fazla kelime ihtiva eden cümlelerde bazı kelimelerin heceleri vurguyu üzerine alır. Bu da grup vurgusunu oluşturur. Bu vurgu genelde grubun başında olan kelimede yer alır. Ahır-ın kapısı, yuvar-lak masa, çar-çabuk gibi kelimelerde vurgu -ın, -lak ve çar hecelerindedir.

Öbek Vurgusu: Bu tür vurgularda kelimenin vurgusu cümle içindeki anlamına göre yer değiştirebilir.
Mesela “öğrenci” kelimesinde vurgu başta iken “öğrenci masası” kelimesinde vurgu -ci ekine kaymaktadır.

Cümle Vurgusu: Cümlelerde vurgu da dört başlık altında toplanabilir. Eylem cümlelerinde vurgu yükleme en yakın sözcükte yer almaktadır.
“Bu kalemi bana babam aldı.” cümlesinde vurgu özne olan babam kelimesindedir.

İsim Cümlelerinde vurgu: Yüklemi isim olan cümlelerde vurgu yüklemdedir.

“Bu işi üzerine alan bendim.” Cümlesinde vurgun “bendim” sözcüğündedir.

Şart cümlelerinde vurgu: Koşul şart cümlelerinde vurgu şart kipinde yer alır.
Bu iş yarında kalırsa iş zorlaşır, cümlesinde vurgu şart ekini barındıran kalırsa kelimesindedir.

Soru cümlelerinde vurgu: Bu tür cümlelerde vurgu eğer soru cümlesi soru kelimesiyle kurulmuşsa vurgu soru kelimesindedir.

“Kimi alacaksınız arabaya?” cümlesinde vurgu “kimi” kelimesindedir.
Eğer “mı” soru edatıyla oluşturulmuş bir soru cümlesiyse bu cümledeki vurgu “mı,mu,mü,mi..” edatlarından öncedir.
Sen miydin dün gelen? Bu cümlede vurgu sen kelimesinde yer alır.

Yazar: Hasan Demirci

Cevap bırakın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak.

Bu web sitesi deneyiminizi geliştirmek için çerezleri kullanır. Bununla iyi olduğunuzu varsayacağız, ancak isterseniz vazgeçebilirsiniz. Kabul etmek Mesajları Oku