Vasiyetname, miras sözleşmeleri ile birlikte ölüme bağlı tasarruflardandır. Türk Medeni Kanunu, üç tür vasiyetname öngörmektedir. Bu vasiyetname türleri; el yazılı vasiyetname,resmi vasiyetname ve sözlü vasiyetnamedir. Bunlardan sözlü vasiyetnamenin olağanüstü hallerde gerçekleştirilebileceği kabul edilmiş olup istisnai bir ölüme bağlı tasarrufdur. Yani sözlü vasiyetname, mirasbırakanın hayatta kalması durumunda geçici Bir şekilde hüküm ifade edecektir. Ayrıca, Türk hukukunda ortak vasiyetnamenin kabul edilmediği görülmektedir. Bunun anlamı, birden fazla kişinin birlikte vasiyetname düzenleyememesidir.
1-El Yazılı Vasiyetname
Vasiyetçinin tek başına hazırlayabileceği bir vasiyetname türüdür. Yani resmi bir memurun katılmasına lüzum olmadan hususi olarak hazırlanabilecek vasiyetname, el yazılı vasiyetnamedir. El yazılı vasiyetnamenin yapılması kolaydır ve aynı zamanda masrafsız olması da bir diğer faydasıdır. Bunun sebebi ise el yazılı vasiyetnameler için noter senedi ve tanığa gerek görülmemesidir. El yazılı vasiyetnamenin diğer bir avantajı, vasiyetçinin hazırlamış olduğu vasiyetnameyi gizli tutabilmesidir. El yazılı vasiyetnamenin geçerliliği için bütün vasiyet metninin, hazırlandığı tarihin ve imzanın vasiyetçinin el yazısı ile hazırlanmış olması gerekmektedir. El yazılı vasiyetnamenin dezavantajı ise bu vasiyetnamenin kolayca yok edilebilmesidir. Başka bir sakınca ise hazırlanmasının kolay olmasından doğmaktadır. Buna bağlı olarak vasiyetçi kapıldığı her hissi takiben yeni bir vasiyetname düzenleyecek ve devamlı bir değişim söz konusu olacaktır. Bu yüzden vasiyetname ile vasiyetname tasarısı arasındaki ayrımın dikkatle yapılması gerekmektedir. Bunun sonucu olarak vasiyetname tasarısının veyahut bu yöndeki karalamaların vasiyetname niteliği taşımadığı kabul edilmelidir.
El Yazılı Vasiyetnamenin Şartları
– Vasiyetnamenin tamamının, vasiyetçinin elyazısı ile oluşturulmuş olması gerekir.El yazılı vasiyetnameler, makine kullanılarak yazılamaz. Bunun sebebi ise açıktır; vasiyetnamenin, vasiyetçiye ait olduğunun tayini ancak yazısı ile mümkündür. El yazılı vasiyetnamenin makine ile oluşturulmuş olması bir iptal sebebidir. Elleri ile yazması mümkün olmayan kişinin başka bir uzvunu kullanmak suretiyle bu vasiyetnameyi oluşturmuş olması vasiyetnamenin geçerli sayılmasına engel değildir. Aynı zamanda körlerin bu vasiyetname türünü oluşturabilmeleri oldukça zordur ancak kendilerine özgü kabartma yazı sistemi ile vasiyetname oluşturabilmeleri mümkündür. Bu durumda da bu kişilerin resmi vasiyetname türünü tercih etmeleri gerekecektir. El yazılı vasiyetnamelerin okunaklı bir biçimde yazılmamış olması, iptal sebebi teşkil etmeyecektir. Ancak el yazılı vasiyetnamelerde çizintiler, düzenlemeler ve eklentiler söz konusu olabilmektedir. Bu hallerde üstü çizilmiş olan cümleler ve tasarruflar hükümsüz hale gelir. Eğer vasiyetname baştan sona çizilmiş-karalanmışsa vasiyetname ortadan kalkmış olacaktır. Yargıtay’ın da benzer durumlarda bu doğrultuda kararlar verdiği görülmektedir. Söz konusu el yazılı vasiyetnameye eklemeler yapılması halinde, bu eklemeler için de ayrıca tarih ve imza atılması gerekmektedir. Çünkü bunlar yeni bir tasarruf niteliğindedir.
– Vasiyetçinin amacı, ölüme bağlı tasarruf yapmak olmalıdır. Vasiyetnameler genelde kağıt üzerine yazılmaktadır. Ancak bunun şart olmadığını belirtmek gerekir. Üzerine yazı yazılabilecek her şey vasiyetnamenin hazırlanabilmesine olanak sağlayabilir. Önemli olan vasiyetnamenin hazırlanması için kanunlarda öngörülmüş şartlara uyulmuş olmasıdır. El yazılı vasiyetnamedeki tasarrufların kesin olması gerekmektedir. Bu anlamda bir dilek-temenni yeterli görülmemektedir. Vasiyetnamenin içeriğinden yapılmak istenen tasarrufun kesin ve net bir şekilde anlaşılması gerekir. Sonuç olarak vasiyetnameyi düzenleyen kişinin iradesinin, ölüme bağlı tasarrufta bulunmak olduğu yazılı metinden açıkça anlaşılmalıdır.
– El yazılı vasiyetnamelerde, vasiyetnamenin düzenlendiği tarih vasiyetçinin el yazısıyla yer almalıdır. Türk miras hukukunda el yazılı vasiyetnamenin geçerlilik şartlarından birisi de vasiyetnamenin oluşturulma tarihinin metinde elle yazılı bir şekilde yer almasıdır. Aksi halde bu durum iptal sebebi teşkil edecektir. Bu durum üzerinde böylesine durulmuş olmasının sebebi, vasiyetnamenin oluşturulduğu sırada ehliyete ilişkin şartların gerçekleşip gerçekleşmediğinin tayininin bu yolla mümkün olmasıdır. Aynı zamanda vasiyetçinin, birden fazla vasiyetnamesinin bulunması halinde hangisinin daha önce yapıldığının tespiti tarihin belirli olması suretiyle tespit edilebilecektir. Daha önce de belirttiğimiz gibi, el yazılı vasiyetnameye yapılacak olan eklemeler için ekleme işleminin yapıldığı tarihinde metne el yazısı ile eklenmesi gerekmektedir. Tarihin konulmadığı veyahut vasiyetnamenin hangi tarihte yapılmış olduğunun açıkça anlaşılmadığı durumlarda bu durum iptal sebebi teşkil edecektir.
– El yazılı vasiyetnamenin esaslı unsurlarından birisi de vasiyetçinin imzasıdır.Mühür, damga, kaşe vb. bir alet vasıtası ile hazırlanmış olan el yazılı vasiyetnamelerin geçerli olması mümkün değildir. Aynı zamanda parmak basma da imza yerine geçmeyecektir. El yazılı vasiyetnamenin son satırının altına, vasiyetçinin el yazılı imzası atılmış olmalıdır. El yazılı vasiyetnamelerin geçerliliği için imzanın yer alması aranmaktadır. Aksi halde bu bir iptal sebebi teşkil edecektir.
– Zorunlu olmamakla birlikte el yazılı vasiyetnameler saklanmak üzere notere, sulh hakimine veyahut yetkili bir memura bırakılabilecektir. Kanun koyucu bu hususta vasiyetçiye emredici bir hüküm getirmemiştir. Bu durumda vasiyetnamenin tevdi olunmaması, vasiyetnamenin geçerliliğini etkilemeyecek, iptali yoluna gidilemeyecek.
2-Resmi Vasiyetname
Resmi vasiyetnameler, ispat konusunda el yazılı vasiyetnamelerden daha güçlü bir vasiyetname türüdür. Resmi vasiyetname, resmi bir memurun vasiyetname düzenlemesi şeklinde gerçekleşir. Resmi memur, noter veya sulh hakimi olabilir. Vasiyetçi ile birlikte soru cevap şeklinde vasiyetnamenin daha açık ve anlaşılır hale gelmesi sağlanmaktadır.
Resmi Vasiyetnamenin Şartları
– Resmi vasiyetnamenin yapılabilmesi için yukarıda belirtildiği gibi resmi bir memurun varlığı şart kılınmıştır. Vasiyetnamenin , resmi memur tarafından hazırlanarak yine bizzat resmi memur tarafından imzalanması ve tasdik edilmesi gerekmektedir.
– Resmi memurun yanında iki tanığın bulunması da gereklidir. Bu koşul ile resmi vasiyetname, el yazılı vasiyetnameden gizlilik hususunda ayrılmaktadır. Bu iki tanık için fiil ehliyetine sahip olma şartı aranmaktadır. Ayrıca ceza mahkemesince kamu hizmetinden yasaklanmış olmamaları gerekir. Tanıklar için aranan bu iki koşul aynı zamanda resmi memur için de aranacaktır. Okuma yazma bilmeyenlerin böyle bir görevi yerine getirebilmeleri mümkün değildir. Vasiyetçinin yakın hısımları ne tanık olarak ne de resmi memur olarak vasiyetnamenin düzenlenmesinde yer alamayacaklardır. Bu koşulların gerçekleşmemiş olması halinde, tasarruflar iptal sebebi teşkil edecektir.
– Türk miras hukuku,vasiyetçinin okuma yazma iktidarına sahip olup olmaması durumlarına göre iki çeşit resmi vasiyetname öngörmüştür. Körler için okuma yazma iktidarından yoksun olanlar için öngörülmüş resmi vasiyetname oluşturma şekli uygun olacaktır. Okuma yazma iktidarı olan ve olmayan kişiler için öngörülmüş olan resmi vasiyetname oluşturma şekilleri arasındaki temel fark; resmi memur ve tanıkların vasiyetnamenin oluşturulması aşamasında daha yakından bir katılım göstermeleridir. Okuma yazma bilmeyenler için öngörülmüş olan şekilde, vasiyetnamenin resmi memur tarafından tanıklar huzurunda okunması, tanıkların vasiyetnamenin içeriğine, diğer şekle nazaran daha fazla dahil olmasını sağlamaktadır.
3- Sözlü Vasiyetname
Sözlü vasiyetnameler, istisnai bir vasiyetname türüdür. Yani bu vasiyetname türüne yalnızca olağanüstü durumlarda başvurulabilecektir. El yazılı vasiyetname ve resmi vasiyetnamenin düzenlenemediği zorunluluk hallerinde sözlü vasiyetname yoluna başvurulabilir. Sözlü vasiyetname; en başta yalnızca söz halinde olan vasiyetin, bunu dinleyipte tanık olan kişilerce vakit geçirilmeksizin, yazı ile hakime başvurusu yoluyla gerçekleştirilir.
Sözlü Vasiyetnamenin Şartları
– Sözlü vasiyetnamenin oluşturulabilmesi için vasiyetçinin, el yazılı vasiyetname veyahut resmi vasiyetname oluşturma imkanına sahip olmaması gerekir. Bu imkanlara sahip olduğu halde sözlü vasiyette bulunan kişinin vasiyeti hükümsüzdür.
– Sözlü vasiyetnamenin yapılabilmesi için olağanüstü koşulların bulunması gerekir. Kanun koyucu tarafından tahdidi olarak sayılmamakla birlikte bu konuda örnekler mevcuttur. Bu örnekler; yakın ölüm tehlikesi, ulaşımın kesilmesi, hastalık ve savaştır.
– Sözlü vasiyetnamenin gerçekleşebilmesi için vasiyetçinin ölüme bağlı tasarrufunu iki tanık huzurunda dile getirmesi, aynı zamanda bu tasarrufun yazılı hale getirilmesi konusunda yine aynı kişileri görevlendirmiş olması gerekir.
– Tanıklar, vasiyetçinin son arzularını-ölüme bağlı tasarruflarını derhal yazı ile tespit etmelidir. Yazılı hale getirildikten sonra yine derhal ölüme bağlı tasarrufun hakime bildirilmesi zorunludur. Tanıklar, vasiyetçinin ölüme bağlı tasarrufta bulunma ehliyetine haiz olduğunu ve olağanüstü şartların gerçekleştiğini tasdik etmiş olmalılar.
– Asker kişilerin, ülke sınırlarının dışında seyreden bir ulaşım aracında bulunanların ve sağlık kurumlarında tedavi görenlerin gerçekleştirdiği sözü vasiyetler yine iki tanık önünde dile getirilecektir. Ancak bu durumlarda vasiyetnamenin derhal yetkili merciye bildirilmesi zordur. Buna bağlı olarak asker kişiler için söz konusu vasiyetnamenin üst derecede bir subaya veya teğmene bildirilmesi, ulaşım araçlarında gerçekleşen sözlü vasiyetnameler için ise bildirimin ulaşım araçlarının sorumlusuna yapılması ve nihayet sağlık kurumları için ise en yetkili yöneticiye bildirimin yapılması gerekmektedir.
Sözlü Vasiyetnamenin Hükümsüz Hale Gelmesi
Daha önceden de belirttiğimiz gibi sözlü vasiyetnameler istisnai olmalarından ötürü geçici bir zaman için hüküm ifade etmektedirler. Sözlü vasiyetnamelerin oluşturulması için aranan olağanüstü koşulların değişmesi veyahut yok olması ile sözlü vasiyetin hükmünün ortadan kalkması öngörülmüştür. Bu durumda olağan halin tekrar oluşması sebebiyle vasiyetçinin resmi vasiyetname ya da el yazılı vasiyetname ile tasarrufta bulunması mümkün hale gelecektir. İşte bu halin oluşmasından bir ay sonra eğer vasiyetci hâla hayatta ise sözlü vasiyetnamenin hükmü kalmayacaktır. Bunun sonucu olarak iptal davasına da konu olamayacaktır. Ayrıca belirtmek gerekir ki sözlü vasiyetname için kanun koyucu tarafından aranan şekil şartlarından birine uyulmamış olması halinde vasiyetnamenin hükümsüzlüğü söz konusu olacaktır.
Kaynakça:
Türk Medeni Kanunu
Miras Hukuku- Prof. Dr. Ahmet M. KILIÇOĞLU
Miras Hukuku- Prof. Dr. Hasan ERMAN/ Prof. Dr. Zahit İMRE
Yazar:Erdem Oğuzhan