Virüslerin hücresel bir yapısı yoktur. Bu nedenle hücrelerde bulunan organelleri, ribozomları ve hücre zarını içermez. Bir virüs; bir nükleik asit merkezinden, dışta protein yapıda koruyucu bir tabakadan olan kapsidten ya da ek olarak içinden çıktığı hücreden kökenlenen protein bir zarftan ya da fosfolipit zarından oluşur. Kapsid, kapsomer isimli alt birimlerden oluşan bir proteindir.
Ayrıca virüsler, enzimler gibi ek proteinler içerebilir. Viral ailelerin üyeleri arasındaki en belirgin fark morfolojileridir (şekilleri) ve morfolojileri birbirinden oldukça farklıdır. İlginç şekilde virüslerin yapısının karmaşıklığı ile enfekte ettikleri konak hücrenin yapısal özellikleri arasında bir bağlantı yoktur. Örneğin bakteriyofaj adlı virüs oldukça kompleks bir yapıya sahip olmasına rağmen, bu virüsün konak hücresi olan bakteriler basit yapılıdır.
Virüsler, çok sayıda şekil ve büyüklüklerdedir. Genellikle virüsler şekilsel olarak dört gruba ayrılır. Bu gruplar; filamentli, isometrik, zarflı ve baş ve kuyruk içerendir. Filamentli virüsler uzun ve silindiriktir. Tütün mozaik virüsü de dahil çoğu bitki virüsü filamentlidir. İsometrik virüsler ise küresel şekilldir ve poliovirüs ve herpes virüsleri bu sınıftadır. Zarflı virüslerin de kapsidlerinin çevresinde zarları vardır ve HIV gibi hayvan virüsleri de zarflıdır. Baş ve kuyruk yapısı içerenler ise bakterileri enfekte eder.
Çoğu virüs, konak hücreye bağlanabilmek için bir çeşit glikoprotein kullanır. Bu bağlanma virüsün genetik materyalini hücreye aktarması için gereklidir. Virüsün bağlanmak için kullanıdığı molekül hücre yüzeyindeki bir reseptöre bağlanır.
Bir virüsün zarfı olup olmaması, bize virüsün hangi hastalığa yol açtığı ve hangi tür hücreleri enfekte ettiği ile ilgili ipucu verebilir. Örneğin; adenovirüsler zarfsız hayvan virüsleridir ve insanlarda solunum yolu hastalıklarına neden olur. Diğer zarfsız virüsler; poliovirüs, papilloma virüs ve hepatit A’dır.
AIDS’e neden olan HIV gibi zarflı virüsler nükleik asitleri ve kapsid proteinlerini içerir. Kapsidin çevresindeki zarf fosfolipid bir tabakadan ve proteinlerden oluşur. Viral zarftaki glikoproteinler konak hücreye bağlanmak için kullanılır. Zarftaki diğer proteinlerse zarf yapısını stabil tutmaktan sorumludur. Zarf yapısının kırılganlığından dolayı zarf içermeyen virüsler sıcaklık ve pH değişimlerine daha dayanıklıdır.
Virüslerin Genetik Materyali
Tüm organizmalar genetik materyal olarak DNA’yı kullanırlar ama virüsler DNA ya da RNA içerebilir. Virüs genomu küçüktür ve sadece konak organizmadan elde edemediği proteinleri kodlayan genleri içerir. Virüslerdeki genetik materyal tek ya da çift zincirli olabilir. Şekil olarak da doğrusal ya da halkasal olabilir. Çoğu virüs tek bir nükleik asit içerirken, diğer virüsler segmentler adı verilen birkaç nükleik aside sahiptir.
DNA içeren virüsler, kendi DNA’larını kopyalanması ve DNA’larından viral proteinlerin sentezlenmesi için konak hücrelerin mekanizmalarından yararlanır. İnsanlarda hastalığa yol açan DNA virüsleri; suçiçeği, hepatit B ve genital bölgede siğillere yol açan herpes virüsleridir.
Genetik materyal olarak RNA taşıyan virüsler de kendilerini konak hücre içerisinde çoğaltırken genomlarını konak hücre genomunun içerisine yerleştirirler. Bunu yapabilmek için RNA’yı DNA’ya çeviren bir enzim kodlarlar ve bu DNA molekülü konak hücre genomuna entegre olur. Bu tür virüslere retrovirüs denir. RNA virüslerinin neden olduğu insan hastalıklarından bazıları; kuduz, kızamık ve hepatit C’dir.
Kaynakça:
https://courses.lumenlearning.com/boundless-microbiology/chapter/structure-of-viruses/
Yazar: Ayça Olcay