Yakınsak, ıraksak ve dönüşüm sınırları, Dünya’nın tektonik plakalarının birbiriyle etkileşime geçtiği alanları temsil etmekte olup, üç türün bulunduğu yakınsak sınırlar, plakaların çarpıştığı yerlerde meydana gelir. Iraksak sınırlar, plakaların birbirinden ayrıldığı alanları temsil eder. Dönüş sınırları, plakaların birbirini geçtiği yerlerde meydana gelir.
Okyanus Kıtası ve Kıta Kıtası Sınırları
Okyanus plakaları kıtasal plakalarla çarpıştığında, daha yoğun okyanus plakası daha hafif kıtasal plaka altında zorlanır. Bu işlemin üç jeolojik sonucu vardır. Kıtasal plaka yukarı doğru kaldırılarak dağlar oluşturuyor. Okyanus plakası olarak, bir hendek oluşur. Son olarak, inen plaka erir gibi, kıtasal plakanın yüzeyinde volkanik aktiviteye yol açar. Bu, Okyanus Nazca Plakasının Güney Amerika Levhası altında yer alması ve Andes Dağları ile Peru-Şili Açması’nın meydana gelmesiyle meydana gelir.
Okyanus ve Okyanus Yakınsak Sınırları
İki okyanus levhası çarpıştığında, daha eski yoğun plakalar çıkar. Bu tektonik çarpışmanın sonuçları, okyanus ve kıtasal plakaları içerenlere benzer. Deniz tabanında derin bir çukur oluşturur. Örneğin, Marianas Trench, Pasifik Plakasının altındaki Filipin Plakasının yitimi ile oluşmuştur. Zaman içinde ada zincirleri oluşturabilen denizaltı volkanik aktivitesi de vardır. Alaska’daki Aleutian Yarımadası, bu tür ada yayının bir örneğidir.
Kıta ve Kıtasal Sınırlar
Kıtasal plakalar birbirine çarptığında, her iki plaka da diğeri altında eşit olarak ışık ve yüzdürücü olmadıkları için ayrışmazlar. Bunun yerine, yoğun baskı altında bir araya sıkıştırılmışlardır. Bu basınç hem dikey hem de yatay olarak burkulma ve kayma yaratır. Bu, Dünya üzerindeki en büyük dağların oluşturulduğu süreçtir. Örneğin, Hint ve Avrasya Plakası yaklaşık 50 milyon yıl önce çarpıştığında, sonuç Himalayalar ve Tibet Platosu’nun oluşumu oldu.
Iraksak Sınırlar
Iraksak sınırlar, plakaların birbirinden ayrıldığı yerlerdir. Bu yayılma, bunların altındaki erimiş magmadaki konvektif kuvvetlerden kaynaklanır. Yavaşça dağıldıkları için, bu sıvı bazalt lavu boşluğu doldurur ve yeni okyanusal kabuk meydana getirerek hızla katılaşır. Kıtasal plakalarda bu meydana geldiğinde, Doğu Afrika Rifti gibi bir yarık vadisi oluşur. Bu okyanus plakaları ile ortaya çıktığında, Orta Atlantik Sırtı gibi deniz tabanı üzerinde bir sırt oluşur. İzlanda aslında Orta Atlantik Sırtı tepesinde bulunmaktadır. Sonunda, ada iki ayrı kara kütlesine bölünecek.
Dönüş Sınırları
Dönüş sınırları, plakaların birbirini geçtiği yerlerde meydana gelir. Aynı zamanda muhafazakar sınırlar olarak da adlandırılırlar, çünkü kabuk ne yıkılmış ne de onların üzerinde yaratılmıştır. Dönüşüm sınırları en çok deniz tabanı üzerinde yaygındır ve okyanus kırık bölgelerini oluştururlar. Karada meydana geldiklerinde hata üretirler. Bu kırılma ve arıza çizgileri tipik olarak farklı bölgeleri dengelemek üzere bağlanır. Örneğin, San Andreas Fayı, güneydeki Güney Gorda ıraksak bölgesini, güneyde Doğu Pasifik Yükselişi’ne bağlar. Kuzey ucunda, bu hata Mendocino Kırılma Bölgesi olarak Pasifik Okyanusu’na doğru devam eder. San Andreas Fayı boyunca, Pasifik Plakası kuzeybatıya doğru hareket eder ve Kuzey Amerika Plakası güneydoğuya doğru ilerler.
Kaynakça:
https://sciencing.com/convergent-divergent-transform-boundaries-8606129.html
Yazar: Meltem Yıldırım