Yılan balıklarının üreme biyolojileri, onları bir grup altında birleştiren en önemli özellikleridir. Yetişkinlerin fiziksel görüntüleri, çeşitlidir. Örneğin, (Elopifrmes takımındaki) nispeten daha geniş gövdelere sahip olan tarpon balıkları ile tipik yılan gövdesi şeklindekiler karşılaştırılınca bu çeşitlilik daha iyi anlaşılır.
Her nedense, bu dört takımın (Elopiformes, Albuliformes, Anguilliformes ve Saccopharyngiformes) üyeleri, yaşam döngülerinde “larva dönemi” denilen bir safhadan geçmeleri bakımından birbirleriyle bağlantılıdırlar. Her durumda, yumurtadan yeni çıkmış yavrular, erişkinlerden çok farklı bir görünüşe sahip olmaları yönünden “leptocephalus”sözcüğü ile tasvir edilirler. Fakat farklı gurupların leptocephali grubundakiler birbirlerine benzemezler.
Tarpon balıkları, Kratase (Tebeşir) Dönemi esnasındaki geçmişi 135 milyon yıla kadar geriye giden fosil kayıtlarındaki eski bağlantılarının temsilcileridirler. Bu demektir ki tarpon balıkları, dinozorların yok olmasından önce de mevcuttular.
Dunkleosteus
Daha tipik olarak dar, yuvarlak ve uzun gövdeli şekilleriyle ilişkili olarak yaklaşık 400 milyon yıl önce var olan Dunkleosteus benzeri balıklarla tipikleştirilen yılan balıkları, çok daha önce gelişmişlerdir. Yaklaşık 3.5 metre uzunluğa erişinceye kadar büyüyebilen bu balıklar, onların yırtıcı doğasını gösteren çenelerinin içindeki dişlerinden ziyade güçlü diş plakaları ile donatılmış kalın ve büyük kafaları vardır.
Dunkleosteus balıklarının aktif bir avcı olarak okyanuslardaki erken dönem köpek balıklarıyla rekabet ederek diğer balıkları avlayarak yiyecek sağladıklarına inanılmaktaydı. Geniş bir dağılımları vardı. Avrupa, Afrika ve ABDye kadar uzanan bölgelerde hala ortaya çıkartılmamış olarak günümüze kadar kalmışlardır. Bugünkü yılan balıklarının en erken ataları, modern yılan balıklarının doğrudan akrabaları olan yılan balıklarıyla bağlantıları; 55 milyon yıl öncesine Eosen dönemine tarihlenmesine karşın, bugünkü yılan balıklarının en erken ataları, Kretase tebeşir döneminden (144-65 milyon yıl) önce gelişmişlerdi. Benzer gövde biçimlerine sahip olan ve fosil tarihleri modern yılan balıklarından çok daha öncesine kadar uzanan başka balıklar da vardır. Bunlar, bofa/bufa balıklarını, (Petromyzontidae familyasını) da kapsayan ve ilkel orijinleri, hiç sırt kemiklerine sahip olmamaları yanında çeneleri de olmayan ve ağızları basit bir yuvarlak delikten ibarettir. Bu balıkların solungaçlarına açılan yarıkları, gözlerinden geriye doğru uzanan yedi delikten oluşmaktadır.
Karada Seyahat
Anatomik yapılarının diğer yönlerini paylaşmamalarına rağmen, modern yılan balıkları grupları arasında, yılanların temel gövde biçimleriyle benzerlikler taşıyan başka balıklar da vardır. Pelvik (yükselme) yüzgeçleriyle kimlikleri anında tespit edilebilmesine rağmen, Avustralya, Afrika ve Güney Amerikanın bazı kısımlarında bulunan (Ceratodontidae ve Lepidosirenidae familyaları) akciğerli balıkların varlığı bir tesadüf değildir. Her iki gurubun üyeleri de, kendilerini geçici olarak su dışında hayatta kalma umuduyla yüz yüze kalabilirler. Bu balıkların benzer gövde biçimleri, onlara, sığ sularda kolayca hareket etme ve hatta yılanların benzer vücut hareketlere uyum sağlamak suretiyle (yılan balıklarının durumundaki gibi) karda bile seyahat etme olanakları sağlar. Buna karşın, diğer balıkların çoğu, karada hareket ederken çok büyük güçlükle karşılaşırlar ve suyun dışında çok kısa sürede bile hayatta kalamazlar.
Yırtıcı Yaşam Biçimi
Birçok yılan balığı, yırtıcı olarak kolaylıkla omurgasız hayvanları yakalayıp yutmalarına olanak sağlayan küçük dişlere sahiptir. Müren balıkları türleri (Muraena) gibi balıklarla beslenenlerin, çok daha büyük ağızları ile daha iri ve öne çıkan dişleri vardır. Her nedense, çenelerinin biçimleri, özellikle yutucu (gulper) yılan (Eurypharynx pelecanoides) balıklarının durumunda olduğu gibi dikkat çekici bir şekilde değişiklik gösterir. Fakat su çulluğu/yelve yılan balıkları, (familya Nemichthyidae), yaşlandıkça kısalan dişlerini sonunda yitirirler. Çoğu yılan balıklarında da olduğu gibi, erkekler, dişilerden daha küçük olmasıyla cinsiyetler arasında hacim yönünden değişiklikler vardır.
Uyumlu Yılan Balıkları
Bu grubun üyeleri, çok geniş doğal yaşam alanlarına dağılmışlardır. Hem Avrupalı (Anguilla Anguilla) hem de Amerikalı (A. Rostrata) yılan balıkları, yaşamlarının çoğunu tatlı su ve deniz çevrelerinde geçirirler. Deniz yaşamından tatlı su hayatına bu geçiş, bu yılan balıklarının üzerinde çok önemli fizyolojik değişiklikler meydana getirir. Vücutlarındaki tuz sayesinden çok daha yüksek oranda tuz içeren deniz yaşamından ayrılarak, tuz oranının çok daha düşük olduğu tatlı su hayatına geçerler. Sonra tekrar denize dönmek için yola çıkmadan önce nihayet yumurtlarlar.
Yılan balıklarının bir grup olarak uyum sağlayabilme yetenekleri, içinde bulundukları geniş yaşam alanları tarafından çok daha ileri seviyede yansıtılır. Mürenler gibi diğer yılan balıklarına, avlarını yakalamak amacıyla bu yırtıcı balıkların mercan kayalıklarının üstündeki yarıkların içinde keyifle kıvrılarak beklemelerine olanak veren gövdelerinin şekilleriyle dünyanın hem ılıman hem de tropikal bölgelerindeki sahil alanlarında karşılaşılır. Acımasız katil yılan balıkları, (Synaphobranchidae familyası) gibileri, sıklıkla okyanusların derinliklerinde, nispeten üzerilerinde inceleme yapılmadan kaldıkları yerlerdeki açık sularda yaşarlar.
Yutucu (gulper) yılan balıkları gibi birçok derin su türleri, okyanuslardaki başka yerlerde bulunan yılan balıklarıyla karşılaştırılınca çok olağan dışı bir görünüşe sahip olmaya meyillidirler. Okyanusların derinliklerinde keşfedilmeyi hala bekleyen bu muhteşem balıkların diğer örneklerinin varlığı neredeyse kesindir. Teknolojik gelişmeler, onları doğal yaşam ortamlarında incelemeyi mümkün kılmaktadır.
Derinliklerin Gizemleri
Üreme alanlarının yerleri belirlenmiş olmasına rağmen, bu üreme alanlarında henüz hiç yılan balığı tutulmamıştır. Dahası, yumurtladıktan sonra öldükleri konusunda genel teoriler olmasına rağmen, buraya döndüklerinde bu balıklara ne olduğundan hiç kimse emin değildir. Öbür hayvanların deniz yaşamlarının takip etmek amacıyla kullanılan uyduyla izleme gibi yeni teknolojiler sayesinde, bu yılan balıklarının göçlerini kuşatan sırların bir kısmının açığa çıkartılmasında yararlı olabilir.
Kaynakça:
BBC John Dawes
Yazar:Tuncay Bayraktar