Türk Dil Kurumu zeka kavramını; insanın düşünme, akıl yürütme, objektif gerçekleri algılama, yargılama ve sonuç çıkarma yeteneklerinin tamamı olarak ifade etmiştir. Zeka sayesinde akıl yürütebilir, çevresel değişimlere ayak uydurabilir, olaylar arasında neden-sonuç ilişkileri kurabilir ve yaşam içerisinde birçok duruma uyum sağlanabilir. Zeka, çevresel koşullara daha hızlı adapte olabilmek için önceden öğrenilmiş bilgiler ve deneyimler arasında ilişki kurar. Bu sayede yaşam içinde daha hızlı çözümler üretir ve pratik sonuçlara ulaşabilir.
Gelişmiş bir zihin, değişen yaşam koşullarına daha kolay adapte olabilir ve günlük yaşam içerisinde karşılaşılan ve çözümsüz gibi görülebilen birçok soruna daha kolay çözümler üretebilir. Yaygın kanının aksine güçlü bir zeka yalnızca doğuştan gelen ve yalnızca genetik aktarımla mümkün olan bir “şans” değildir. Genetik faktörler göz ardı edilemez bir gerçektir ve zekayı büyük oranlarda etkiler; ancak mevcut zeka kapasitesinin çevresel koşullara bağlı olarak gelişebildiği de kanıtlanmış bir gerçektir. Yani zekayı geliştirebilmek ve daha etkin kullanabilmek kısaca daha zeki olmak mümkündür. Doğuştan gelen mevcut zeka potansiyelini artırabilmenin ve IQ puanını yükseltebilmenin denenmiş ve olumlu sonuç alınmış bir çok yolu vardır. Birtakım çalışmalarla egzersizler yaparak ve doğru beslenme yöntemleriyle ve doğru gıdalarla beyni ataletten kurtarıp aktifleştirmek, zihin kapasitesini artırmak, yani bazı yöntemlerle daha zeki olabilmek mümkündür.
Doğru Besinler Tüketmek Önemli
Gıda tüketiminin insan sağlığı açısından ne derece önemli olduğu herkesin malumu. Güçlü bir bağışıklık sistemi ve daha sağlıklı, dinç bir beden için doğru gıdalarla beslenmek, sağlıksız gıdalardan da kesinlikle uzak durmak ne kadar önemliyse, beyin sağlığı için de sağlıklı besinler tüketmek ve sağlıksız besinlerden uzak durmak o kadar önemlidir. Bu nedenle Mustafa Kemal Atatürk’ün söylediği gibi “sağlam kafa sağlam vücutta bulunur” düsturundan hareketle, beyin ve beden sağlığını bir bütün olarak düşünmeli ve ona göre beslenmeli, bununla birlikte beyin sağlığı için faydalı gıdaları düzenli olarak tüketerek beyin sağlığı desteklenmelidir. Doğru beslenme teknikleriyle ve seçilen doğru gıdalarla beynin ihtiyacı olan vitamin, mineral ve yağların yeterli düzeyde ve dengeli biçimde karşılanabilmesi, zihin kapasitesini artırabilmek için önemli bir unsurdur. Bu nedenle daha anne karnındayken başlayan yaşam sürecinde beslenmenin önemi büyük bir paya sahiptir. Dolayısıyla hamilelik sürecinde annenin bilinçli beslenmesi bebek sağlığı için çok önemlidir. Bebek dünyaya geldikten sonra da yine annenin aynı bilinç düzeyi ile bebeğini beslemesi bebeğin bedensel ve zihinsel sağlığı için oldukça gereklidir. Uzmanlar, bu konuda annelerin özellikle ilk 6 ay bebeklerini anne sütü ile beslemesi gerektiğinin üzerinde önemle duruyorlar.
Güçlü Bir Hafızaya Sahip Olmak Doğru Gıdalarla Mümkün
İş ya da okulu gereği iyi bir hafızaya sahip olmanın başarı üzerindeki rolü oldukça büyüktür. Her ne kadar günlük yaşam içerisinde güçlü bir hafıza işleri kolaylaştırsa da, bunun kariyer ya da okul hayatı için gerekliliği günlük yaşamda duyulan ihtiyaçtan daha büyüktür. Bu nedenle sürekli bir öğrenme süreci içerisinde olan öğrencilerin ve yoğun iş temposu içerisinde iş akışını kolaylaştırmak, aksaklıklar yaşamamak ve başarıyı yakalamak isteyen bireylerin hafızalarının güçlü olması büyük önem taşır. Güçlü bir hafıza için gerekli besinlerin alımı bu noktada önem kazanıyor.
Beyin sağlığı için B grubu vitaminler önemlidir. Bu nedenle özellikle B12 vitamini bakımından zengin gıdaların beslenme içerisinde önemi büyük bir paya sahiptir. Peki B12 vitamini hangi gıdalarda bulunur?
Beyin sağlığı ve güçlü bir hafıza için oldukça gerekli olan, eksikliğinde birtakım hafıza sorunlarına neden olan B12 vitamini, bitkisel kaynaklarda yeterli düzeyde bulunmasa da hayvansal kaynaklı gıdalarda bolca bulunur. Süt, yoğurt, kefir gibi süt ürünlerinde; yumurta, kabuklu deniz ürünleri ve kırmızı ette bol miktarda B12 vitamini bulunur.
Beyin sağlığı için beslenmede çok önemli bir yere sahip gıdalardan biri de balıktır. Balık B12 vitamini açısından önemli bir besin olduğu gibi, beyin sağlığı için çok büyük bir ayrıcalığa sahip olduğu bilinen Omega 3 yağ asitleri bakımından da hayli zengindir. Vücudun kendi kendine üretemediği ve dış kaynaklardan alınması gereken omega 3, balıkta bol miktarda bulunur. Balık tüketiminin yeterli olmadığı durumlarda omega 3 ihtiyacı, üretilen balık yağları ile karşılanabilir. Ancak bu noktada dikkat edilmesi gereken husus, piyasadaki her balık yağının tüketilmemesi gerektiği, kaliteli olmayan balık yağı kullanımının yarardan çok zarar getireceği ve sağlığı ciddi anlamda tehdit edebileceğidir. Bu nedenle balık yağı tüketilmeden önce dikkat edilmesi gereken noktaların işin uzmanları tarafından yeterince öğrenilmesi ve piyasadaki ürünlerin detaylı biçimde hassasiyetle incelenmesi ve olabildiğince seçici olunması gereklidir.
Günlük Tutmak Hafıza ve Beyni Geliştiriyor
Güzel bir atasözüdür; işleyen demir pas tutmaz. Beyin için de geçerli bir tespit. Vücudun herhangi bir uzvu ne kadar az kullanılırsa, o uzuv zamanla o kadar işlevsiz hale gelir. Bedenin merkezi olan beyin de, kullanılmadığı ölçüde işlevsizleşir. Bu nedenle beyni aktive edecek her türlü aktivite ve egzersiz büyük ölçüde önemlidir. Bunun için yapılabilecek en basit egzersizlerden biri yazı yazmak veya günlük tutmaktır. Günlük tutmak, yakın geçmişe yönelik düşünmeye sevk edecektir. Böylece hafıza detayları anımsamaya çalışarak biraz da olsa zorlanacak ve bunu yaparken de aktifleşecektir. Bunu yalnızca günlük tutarak değil haftalık ya da aylık, bireyin kendi belirleyeceği periyotlarla düzenli olarak yapmak zihni güçlendirmek için oldukça etkili bir yöntem olacaktır. Tabi bu yazıları dijital ortamda değil, klasik yöntemle yani kalem kullanarak yazmak el ve beyin koordinasyonunu da geliştirecek önemli bir detaydır.
Oyun ve Bulmacalar Zihni Geliştiriyor
Sağlıklı bir beyin ve güçlü bir hafıza için beynin atıl kalmaması çok büyük önem taşır. Bu nedenle beynin olabildiğince aktif olarak kullanılması zihinsel sağlığı hem korur hem de geleceğe yönelik bir sağlık yatırımı olarak değerlendirilebilir. Bunun için yapılabilecek zihinsel egzersizlerden biri de bulmaca çözmek ve satranç, dama gibi çeşitli zeka oyunları oynamak. Bu aktiviteler hem zeka gelişimini sağlayacak hem de beyin sağlığını koruyacaktır. Tabi bunlarla birlikte daha kaliteli vakit geçirmeyi de sağlayacaktır. Bulmaca çözmek ya da zeka oyunları oynamak; beyindeki nöron adı verilen sinir hücrelerini aktive ederek bu sinir hücreleri arasındaki bağlantıları kuvvetlendirecek ya da yeni bağlantılar kurulmasını sağlayacaktır. Bu sayede zihin kapasitesi artırılarak zeka gelişimine her yaşta fayda sağlayacaktır. Birtakım akıl oyunlarının zihni geliştirdiği gerçeğinin yanında bazı bilgisayar oyunlarının zeka gelişimi üzerinde olumlu etkisinin olup olmadığı konusunda net bir bilgi yok; ancak bazı strateji oyunlarının tüm bu veriler ışığında zeka için faydalı olabileceği yönünde güçlü bir kanı var. Bununla birlikte faydası olduğu kanıtlansa da, bu konuda da aşırıya kaçmamak ve ölçülü olmak koşuluyla bu tür oyunlar oynanabilir.
Egzersiz Yapmak Zihni Geliştirir
Hareketin olduğu yerde enerji akışı sağlanır. Hareketin olmadığı yerde durağanlık olur ve enerji akışı sağlanmaz. Bedenin hareket etmesi, hareketsiz bir yaşamdan her yönüyle daha faydalıdır. Düzenli olarak yapılacak egzersizler, yürüyüşler ya da spor ile beden ve beyin sağlığı arasında önemli bir ilişki vardır. Vücutta kan dolaşımı ile organlara oksijen taşınır. Egzersiz ya da spor yapmak bedendeki kan akışını hızlandır ve kan akışıyla birlikte taşınan oksijen miktarında artış olur. Dolayısıyla beyne daha çok oksijenin ulaşması, beyin sağlığı için faydalı olacaktır. Ayrıca spor ya da egzersiz yaparken nefes bilinçli kullanılmalı ve mümkünse bu tür aktiviteler temiz ve açık havada yapılmalıdır. Yine açık havada ve oksijenin bol olduğu yerlerde yapılacak yürüyüşler de kan dolaşımını artırarak beyin sağlığı için önemli bir aktivite olacaktır.
Yeni Yerler Gezmek Beyin Sağlığını Destekliyor
Daha zeki olabilmek için yapılabilecek en eğlenceli aktivitelerden biri de gezmek. Beyin sağlığını ayakta tutmak onu yeni verilerle beslemekle de mümkündür. Gezmek, yeni ve farklı yerler keşfetmek, farklı mekanlarda bulunmak, farklı insanlarla tanışmak; yeni bilgiler öğrenmek, yeni deneyimler edinmek ve bu yeni deneyimleri geçmiş bilgi ve deneyimlerle harmanlamak, aralarında bağlar kurmak demektir. Bu da nöronlar arasındaki bağlantıları güçlendirir, yeni bağlantılar oluşturur. Böylece zihin gücü artırılabilir ve geliştirilebilir, beyin sağlığı desteklenir.
Rutinin Dışına Çıkmak Zihinsel Gelişime Fayda Sağlar
Beyin gelişimi için önemli unsurlardan biri de farklılıktır. Yani rutin davranışların dışında hareket etmek farklılıklar yaratır. Monoton bir yaşam tarzı ne ruhsal ne de zihinsel sağlık için faydalı olacaktır. Bu nedenle günlük yaşama olabildiğince farklılık katmak gereklidir. Üstelik büyük maddi harcamalar yapılmadan da bu farklılıklar sağlanabilir. Örneğin hobi edinmek günlük yaşamın dışında farklı bir uğraştır. Sevilen bir işle uğraşmak zihni o yönde geliştirebilir. Hobiler için ayrılan vakitte keyifli zaman geçirirken ruhsal olarak da rahatlamayı sağlayarak, beyin sağlığı ve hafıza için son derece zararlı olan stresten de koruma sağlayacaktır. Keyifle yapılan bir iş üzerinde uğraşmak o iş üzerinde araştırma yapmaya, düşünmeye, kafaya yormaya neden olarak zihni aktive eder ve durağanlıktan kurtarır. Dolayısıyla basit bir hobi edinmek bile beyin sağlığı için küçümsenemeyecek boyutta fayda sağlayacaktır.
Film İzlemek ve Şarkı Söylemek Zekayı Geliştirir
Beyin sağlığı ve zeka gelişimi için önemli olan nokta beyni durağanlıktan korumaktır. Bunun için yapılacak keyifli aktivitelerden biri de film izlemektir. Düşünce sınırlarını zorlayan, üzerinde düşünmeye ve neden sonuç ilişkisi kurmaya sevk eden, hayal gücünü geliştirebilecek tarzda filmler, özellikle bilim-kurgu filmleri, şaşırtıcı gibi görünse de zeka geliştirebilecek çok faydalı bir etkinliktir. Başarılı kurgulanmış iyi bir film, kişiye farklı bakış açıları kazandırarak günlük yaşamda da etkisini göstereceği farklı düşünce tekniklerinin gelişimine katkı sağlayacaktır.
Film izlemek kadar zihin gelişimine pozitif etkisi olacak eğlenceli uğraşlardan biri de müziktir. Bir müzik aleti çalmak ya da çalmayı öğrenmek hiç kuşkusuz beyni zorlayıcı ve geliştirici bir etkiye sahiptir. Enstrüman çalmanın yanı sıra müzik dinlemek ya da şarkı söylemek de bu konuda yardımcı ve faydalı olacaktır. Yeni bir şarkı dinlemek ve bu şarkıyı ezberlemeye çalışmak eğlenceli bir zihinsel egzersiz olarak düşünülebilir. Şarkı söylemenin de, şarkıyı ezberlemek kadar etkili olabileceği ifade edilebilir. Tüm bunların dışında bir şiir ezberlemek, ezberlenen şiiri sesli okumak ya da bir metni okuduktan sonra sesli bir şekilde metne bağlı kalmaksızın o metni anlatmak zekayı geliştirir. Tüm bu egzersizler gibi yapılabilecek onlarca egzersizle zihinsel becerileri artırabilmek, dolayısıyla daha zeki olabilmek mümkündür.
Kaynakça:
https://www.zekatestimerkezi.com/makaleler.php
http://www.tdk.gov.tr/
Yazar: Mehtap Özdemir