Tabancalar, tek elle kullanılabilen hafif bir ateşli silahtır. Yakın muharebe silahı olarak da tanımlanır.
XV. yüzyıl sonlarında savaşlarda ve özellikle yakın muharebelerde tüfeklerin etkili olamadığı anlarda, daha etkili olabilecek bir ateşli silaha ihtiyaç duyulmuştur. Önceleri tüfek boyları küçültülerek boyları karabina denilen kısa tüfekler kullanılmışsa da 1544’de itibaren kısa namlulu, kolay taşınabilir ve tek kişi tarafından zor şartlarda bile kullanılabilen tabancalar üretilmeye başlanmıştır.
Önceleri Avrupalı soyluların silahı olarak bilinen kısa namlulu bu el silahları; zamanla orta sınıfın kullandığı, subayların Kemerlerde taşıdığı ve celtinmenlerin düellosunda kullandığı kibar silahlar haline gelmiştir.
1557’de alman piyadesinin, 1569’da da süvarinin temel silahı olmuştur. Yeni üretilen bu silahlarda, önceleri tüfeklerde olduğu gibi namlu ve mermi yatağı tek bir parça halinde (daha sonraları çok namlulu örnekleri de görülmüştür) ve ağzından dolmalı olarak üretilmiştir.
Tabancalarda da fitili ateşleme sistemi hariç tüfeklerde görülen ateşleme sistemleri aynen kullanılmıştır.
XVI. Yüzyılın sonlarına kadar ateşleme sistemi zemberekli-çakmaktaşlı olarak tasarlanan tabancalar, 1598’den itibaren çakmaktaşlı daha sonraları da tüfeklerdeki gelişime paralel olarak XIX. Yüzyıldan itibaren kapsüllü ve iğneli sistemde üretilmeye başlanmıştır.
Tabancalar, kullanılmaya başlandığından itibaren çeşitli amaç ve şekillerde üretilmişlerdir. Örnekleri tüm ateşli silahlarda olduğu gibi ağızdan doldurmalı ve tek namlulu olarak üretilen tabancalar, daha sonraları çok namlulu olarak da üretilmişlerdir. En yaygın olarak görülen çift namlulardan sonra genellikle 4-5 namlulu tabancalarında kullanıldığı bilinmektedir. Çok namlulu tabancaların, ateşleme mekanizmalarında farklılıklar görülmektedir. Bazılarında her namlu ayrı ateşleme sistemine sahip iken (iki horuz ve iki tetik ), mekanizması (tek horuz ve tek tetik) bulunmaktadır. Bu tabancalarda her iki namludan ayrı aynı anda ateş edebilmekteydi. Ayrıca çok namlulu tabancaların bazılarında da tek ateşleme mekanizması ve tek tetik olmakla birlikte iki ya da daha fazla namlu dönüşümlü olarak ateşlenebilmektedir. Çok namlulu tabancalar genellikle ağır ve pahalı ve güvenirliğinin az olması yanı sıra atış mesafesinin kısa ve hedefe nişan kabiliyeti düşük olmasından çok yaygın olarak kullanılmamıştır. Özellikle bu tip silahlar korsan silahı olarak bilinmektedir.
Tek ve çok namlulu ağızdan doldurmalı tabancalardan başka, ördek ayak biçiminde tabancalar, karabina tabancalar ve kırma namlulu çakmaklı ve kapsüllü tabancalar da üretilmiştir. XIX yüzyılın ikinci yarısından itibaren Avrupa ve Amerika’daki silah sanayisindeki gelişmeler, seri üretimi başlatmış ve yeni tabanca modeli tasarlanmıştır. Ağızdan doldurmalı tabancalardan sonra daha seri ateş edebilen revolver denilen toplu tabancalar (namlu gerisinde “top” adı verilen ve üzerinde 5 veya 6 mermi yatağı bulunan ve horoz çekilmek suretiyle ateşlenebilen), genellikle kadın silahı olarak bilinen küçük boyutlu cep tabancaları, iğneli, şarjörlü ve mermiyi mermi yatağına kendisi sokan, seri atışlı yarı ya da tam otomatik tabancalar üretilmeye başlanılmıştır.
Ayrıca İngilizler tüfekli tabancalar arasında küçük bir silah olan Blunderbuss adı verilen silahlar da üretmişlerdir. Ancak bu silahlar savaş alanlarında yaygın olarak kullanılmamıştır. Kişisel koruma silahlar arasında yer almış ve 1840 a kadar İngiliz kraliyet posta servisinde güvenlik amaçlı kullanılan bir silah olarak kalmıştır.
Tabancalar genellikle bir subay silahı olarak kullanılmıştır. En etkin kullanımı birinci dünya savaşı sırasında olmuştur. Bu savaş ve sonrasında birçok personel tarafından da kullanabilir hale gelmiştir. Askeri polisler, pilotlar ve tank personeli tarafından da kadro silahı olarak kullanılmıştır.
Fabrikasyon üretime geçilinceye kadar tabancalar bilindiği gibi çeşitli biçimlerde üretilmişlerdir. Ancak XIX, yüzyılın ikinci yarısından itibaren her ülke genellikle kendi ordusu için ürettiği veya belirlediği tabancaları kadro silahı olarak kullanmıştır.
Avrupa da Webley and Scutt firması 1790’larda silah üretimine başlamış ve 1834’te ilk toplu tabanca üretimine geçmiştir. Amerika da ise Smith Wesson 1840 tarihinden itibaren toplu tabanca üretimine başlamıştır. 1870’de ilk büyük kalibreli toplu tabanca olan model 3’leri ve daha sonra da model 10’ları üretmiştir.
XIX. Yüzyılın ikinci yarısından itibaren tasarlanan tabancaların tartışmasız en ünlü silahı alman Luger’dir birinci dünya savaşı sırasında 2 milyon adet 9 mm.lik P08Luger tabancası üretilmiştir. Alman ordusunda subay silahı olarak kullanılan Lugerler şarjörlü tabanca olup 7 mermi kapasitelidir. Şarjör kabza altından silaha yerleştirilirdir. Lugerler isabetli atışlar ve güvenirlikleri ile ünlenmişlerdir.
Lugerlerin değişik bir biçimi olan Parebellum ve M17’ler 1917’de üretilmeye başlanmışlardır. Ayrıca bu tarihten itibaren uzun namlulu ve 30 mermi kapasiteli Lugerler de üretilmiştir.
Almanya’da Lugerlerin dışında 7,65 mm.lik Beholla ile 7,63 mm.lik Mauser c96 ve c10 tabancaları da üretilmiştir. Mauserler 7.63 mm.lik çapları ile 9 mm.lik Lugerlere göre daha güçsüz kalmışlardır.
Mauser tabancaların ahşaptan yapılmış kılıfları (koruma kabı) kabzaya takılarak, omuzdan destek alınarak ateş edilen karabina’ya (kısa namlulu tüfek) dönüştürülebiliyordu.
1894 model Mauser otomatik tabancalar. Genellikle İtalyan ordusu tarafından tercih edilen bir silah olmuştur. Birinci dünya savaşı sırasında Türk ve Bulgar orduları da alman Mauser, Parebellum ve Beholla marka tabancaları kadro silahı olarak kullanmışlardır.
İngiliz ordusunun subay silahı, Webley model IV. Tabancalarıdır. 11.6 mm.lik çapında ve 6 mermi kapasiteli bu silahlardan birinci dünya sırasında 3 yüz bin adet üretim yapılmıştır. Son derece güvenilir bir silahtır. Savaş sırasında Hollanda bataklıklarında daha kendini kanıtlamış bir tabancadır.
Webley tabancaları yalnız İngiliz subayları tarafından kullanılmamıştır. Bileşik krallığı oluşturan diğer ülkelerin subayları da bu tabancaları kullanmışlardır. Subayların dışında makineli tüfek mürettebatı da bu tabancaları kadro silahı olarak kullanmışlardır. İngiliz ordusunda ayrıca amerikan silahları olan Cold ve Smith Vesson tabancaları da kullanılmıştır.
Fransız ordusunun standart tabancası da 1892 model Pistole revolveur’dur. 9 mm.lik çapında ve 6 mermi kapasitelidir. Bu tabancalar Belçika ve ispanya’da da üretilmiştir. İngiliz Webley’e benzer bir silahtır. Ancak webley tabancaları mermi doldurma işlemi sırasında kırma şeklinde açılırken bu tabancalar mermi yuvalarının yer aldığı top yana doğru açılarak mermi doldurma işlemi daha kolay yapılabiliyordu.
Birinci dünya savaşı sırasında Sırp ordusu subayları da bu tabancaları kadro silahı olarak kullanmışlardır. Güvenirliğinin nedeni ile ikinci dünya savaşında da kullanılmıştır.
Belçika ordusu subayları 7,6 mm.lik Amerikan yapımı brovning toplu tabancaları ile amerikan yapımı 9 mm.lik 1903 model Browning tabanca kullanmışlardır.
Avusturya-Macaristan ve Romanya orduları da subay kadro silahı olarak 1912 model Stayer otomatik tabanca kullanmışlardır. 9 mm.lik bu tabancalar 8 mermi kapasiteli idi, bu tabancaların dışında Macar birlikleri 7,65’lik Fegyvergyar marka tabancaları da kullanmışlardır.
ABD. De genelde üç model tabanca kullanmıştır. Bunlar 45 kalibrelik 1911 model Colt toplu tabanca ve ilk defa 1840’ta üretilmeye başlamış olan Smith Vesson toplu tabancadır.
İtalyan ordusunda 1910 model 9 mm.lik Gilisenti otomatik tabanca kullanılmıştır. Ancak bu tabancaların üretimi talebi karşılamadığı için 1891 model Bodeo toplu tabancaları ile 1915 model 7,65 mm.lik Baretta otomatik tabancalar da kullanılmıştır.
Gilisenti model tabancalar alman Luger tabancalarına benzemekle birlikte daha az dayanıklı ve güvenilirdi. Berattalar ise kullanışsız ve patlama tehlikesi taşımakta idiler.
Rusya da tabanca azlığı nedeniyle Rus subayları ele geçirdikleri her türü ve model tabancaları kullanmışlardır. Daha yaygın olan Belçika biçimi olan Rus üretimi Nagant toplu tabancaları kullanmışlardır.
Son olarak tabancalar günümüze kadar hala kullanılmaktadır.