Kemoterapi veya radyasyon tedavisi ile öngörülen kanser iyileşmesi, hormon üretimini, boşalmayı ve spermatogenezi uzun süre veya hatta kalıcı olarak bozabilir. Bu agresif tedaviler ayrıca daha yüksek DNA sperm fragmantasyonuna da yol açabilir. Belirlenmiş tedaviye sahip kanser hastaları için, herhangi bir ilaç ve manipülasyona başlamadan önce bir veya birkaç semen numunesinin dondurulması (operasyon, ek teşhis için röntgen dâhil), doğurganlığın daha fazla korunması için bir seçenektir.
Spermin kriyoprezervasyonu doğurganlığın korunmasını veya gebeliğin sağlanmasını garanti etmese de, hastaya / çifte danışmak ve bunu yapmaya teşvik etmek önemlidir. Yine de, kanser tedavisine bağlı olarak terminal spermatogenez kaybı olan hastalarda, dondurulmuş örnekler biyolojik bir çocuk sahibi olmak için tek umut şansıdır. Bir kadın partner söz konusu olduğunda, danışmanlık, kadın yaşının Gebe kalmada ve ART’yi veya doğal gebe kalmayı ertelemede önemli bir faktör olduğu gerçeğinin bebek sahibi olma şansını ciddi şekilde azaltabileceğini dikkate almalıdır.
Donör Sperm Kullanımı
Modern bilimin ve üreme tıbbının ilerlemelerine rağmen, bazı erkekler için çocuk sahibi olmanın tek şansı bağışlanan spermdir. Kapsamlı bir incelemeden sonra erkek kısırlığının teşhis edildiği durumlarda; ciddi kalıtsal koşullar oluşturulmuştur veya erkek faktör kısırlığı olan bir çiftin çok sayıda in vitro siklusu vardır. Hiçbir pozitif sonuç alınmamıştır, bağışlanmış sperm kullanmak bir seçenektir. Doğurganlık tedavisinde donör spermatozoanın kullanılması, çiftin psikolojik durumunu, eşler ve akrabaları arasındaki ilişkiyi etkileyebilir. Kısırlığı algılamak ve daha ileri doğurganlık tedavisi için bilinçli seçim yapmak için psikolojik destek yardımcı olabilir.
Spermde Reaktif Oksijen Türleri (ROS)
Süperoksit anyon, hidrojen peroksit (H 2 O 2), hipoklorit (OHCl) ve hidroksil radikali (OH) yüksek derecede reaktif oksijen türleridir (ROS) ve bunların üretimi hücrenin normal metabolizması sırasında gerçekleşir. Menide ROS, çoğunlukla lökositler ve olgunlaşmamış spermatozoa tarafından üretilir ve akrozom reaksiyonu, kapasititasyon, mitokondriyal stabilite ve oosit ile füzyon ile ilgilidir. ROS oluşumu ile antioksidanların aşırı ROS üretimini nötralize edememesi arasındaki dengesizlik oksidatif stres (OS) olarak tanımlanır. Seminal plazma antioksidanlar içerdiğinden ve doğal antioksidan kapasiteye sahip olduğundan, spermdeki serbest radikal dengesini sağlar; ROS ve OS’nin aşırı üretimi lipid peroksidasyonu, protein değişiklikleri, DNA hasarı ve sperm ölümüne neden olur ve bu erkek fertilitesini etkileyebilir.
Erkek kısırlığının potansiyel nedeni olarak yüksek ROS konsantrasyonları 1943’ten beri çalışılmaktadır. Aşırı ROS’un potansiyel dahili verimi, hasarlı veya anormal spermatozoa, varikosel, kriptorşizm, testis torsiyonu, enfeksiyon, iltihaplanma ve yaşlanmanın bir sonucu olabilir. Toksinlere (toluen, metoksietanol, sülfür dioksit), metallere (kadmiyum) kemoterapiye ve iyonlaştırıcı radyasyona (kanser tedavisi) maruz kalma gibi bazı dış faktörler de ROS seviyelerini etkileyebilir ve OS oluşturabilir.
Çalışmalar, yüksek ROS seviyeleri ile anormal sperm konsantrasyonu, motilite, morfoloji, daha yüksek DNA hasarı ve apoptoz arasındaki ilişkiyi göstermektedir. İnfertil erkekler ve donörler arasındaki karşılaştırma, aşırı ROS değerlerinin, zayıf semen parametreleri ile korelasyonda % 68.8 duyarlılığa ve % 93.8 özgüllüğe sahip olduğunu ve infertiliteyle sonuçlanabileceğini göstermiştir.
Sperm kapasitasyonu, hiperaktivasyonu ve sperm-yumurta füzyonu oluşumu ile ilgili oldukları için ROS’un fizyolojik rolünü anlamak önemlidir. ROS, hücre içi siklik adenozin monofosfat (cAMP) artışında rol oynar, ardından protein Kinaz A aktivasyonu ve tirozin fosforilasyonunun yükselmesi izler. Bu değişiklikler sperm kapasitesine ve hiperaktivasyonuna yol açar, sperm zarı kararsız hale gelir ve akrozom reaksiyonunu başlatır. Bunlar enzim olmayan akrosin, proakrosin, inhibitör bağlı akrosin, hiyalüronidaz, asit fosfataz, beta-glukuronidaz, beta-glukozidaz, beta- akrozomda bulunan enzimleri serbest bırakır. N-asetilglukozaminidaz, beta-galaktosidaz ve beta-N-asetilgalaktozaminidaz sperm hücresinin oositler zona pellucida’ya (ZP) bağlanmasını sağlar.
Dengesiz ROS seviyeleri, semen kalitesini ve işlevlerini tehlikeye atabilir ve bunları normal konsantrasyonda tutmak doğurganlık için gerekli kabul edilir. Oksidatif stres ve beslenme durumu, antioksidan eksikliği ve yetersiz beslenme genel olarak sağlığı değiştirebileceğinden her insan için önemlidir. ROS ayrıca çeşitli solunum ve kardiyovasküler hastalıklar, nörodejeneratif, sindirim bozuklukları ve hatta kanserle de ilgilidir. OS’nin fertilite ile ilgili klinik önemi kapsamlı bir şekilde incelenmiştir. Hastalığın ortaya çıkması, ilerlemesi ve sonuçlarında beslenme dengesi konusundaki klinik farkındalık hala sınırlıdır, ancak dengeli beslenme besinleri ve antioksidanlara ihtiyaç duyulmaktadır ve gereklidir.
Sperm Numunelerinin İn Vitro İşlenmesi![Kemoterapi Tedavisi ve Erkek Doğurganlığı]()
Bir erkeğin biyolojik baba olma yeteneği, yalnızca normal sperm sayısının bir sonucu değil, aynı zamanda erkek üreme sisteminin normal işlevi ve sperm aktivitesi ile de bağlantılıdır. Sperm üretiminde başarısızlık veya düşük sperm sayısı ve motilitesi, zayıf morfoloji, sperm hareketinde bozukluk ve servikal mukus, uterus, yumurtalıklardan ampulla, kapasititasyon ve akrozom reaksiyonu, zona peluccida bağlanması vb. Erkeklerde kısırlığa neden olabilir.
ART’de erkek kısırlığının üstesinden gelmek için sperm işleme için farklı protokoller geliştirilmiştir. Sperm işlemede kullanılan belirli tekniklerin kesin etkisi ve gebeliğe ulaşmak için yararları konusunda hala birçok tartışma vardır. Uygun bir tekniğin seçilmesi, çiftin infertilite öyküsüne ve YÜT tedavi planına ve semen kalitesine göre son derece bireysel olmalıdır. Spermatozoanın optimal bir fraksiyonunun (ilerleyen hareketle daha yüksek sayım, morfolojik olarak normal oranlar) izole edilmesi, spermlerin daha iyi döllenebilirliğe sahip seçilmesi ve kullanılması için fırsat verir ve canlı bir fetüse katkıda bulunmak için daha yüksek şanslar, intrauterin inseminasyon (IUI), IVF veya ICSI.
ART’de sperm işleme için en çok araştırılan yöntemlerden ikisi, yoğunluk gradyan santrifüjü (DGS) ve yüzdürme (SU) – ayrıntılı olarak incelenmiştir. Taze örnekle karşılaştırıldığında, işlenmiş örnek daha düşük DNA fragmantasyon oranlarına ve hangi yöntemin kullanıldığına bakılmaksızın daha düşük ROS konsantrasyonuna sahiptir.
Üreme hücrelerinde (oositler ve spermatozoa) telomer uzunluğunu ve bunların infertilite ile bağlantısını araştıran çalışmalar olduğundan, spermatozoadaki daha kısa telomerlerin idiyopatik infertiliteye neden olan bir faktör olduğu varsayılabilir. Spermdeki kesilmiş telomerler ve değişmiş DNA bütünlüğü, döllenmeyi, pronüklei oluşumunu, embriyo morfolojisini ve kalitesini olumsuz etkileyebilir ve dolayısıyla blastosist oluşumunu ve implantasyonunu tehlikeye atabilir. DGC veya SU ile elde edilen spermatozoa, ham semendeki sperm hücrelerine kıyasla daha uzun telomerlere sahiptir.
Pentoksifilin gibi bazı maddeler (özellikle aralıklı topallama ve diğer vasküler bozuklukların tedavisinde kullanılan metilksantin türevi), işlemden sonra hareketli spermin hareketliliğini ve miktarını artırabilir. Pentoksifilin esas olarak kalitesiz numunelerde kullanılarak oligoastenozoospermili infertil erkeklerde sperm canlılığının arttığı gözlendi. PESA veya TESE ile elde edilen örnekler, bu ksantin türevini kültürel ortamda uygulayarak ve böylece sperm hareketliliğini artırarak da geliştirilebilir.
Sperm hazırlama yöntemleri, MSOME’un teknik avantajları ile birlikte ART tedavileri için en iyi tahmin değerleriyle sperm hücrelerinin seçilmesine izin verir. Kullanılan her yöntemle ilgili bazı sınırlamalar vardır ve bu artık rutin uygulamada sperm seçimi için yeni invazif olmayan protokoller araştırmak ve oluşturmak için açık bir alandır.
Spermatogenez, erkek üreme hücrelerinin karmaşık bir bölünme ve oluşum sürecidir. Çeşitli iç (hormonal düzenleme, vericiler, büyüme faktörleri) ve dış (besleyici maddeler, terapötikler, ilaçlar, hormonlar ve bunların metabolitleri, farklı toksik maddeler veya X-radyasyonu, artan sıcaklık) faktörlere karşı oldukça hassastır. Her yeni nesil sperm oluşumunun yaklaşık 3 ay sürdüğü göz önüne alındığında, istenmeyen etkilerin temizlenmesinin zaman alıcı tedavi veya yaşam tarzı değişikliklerinin sonucu olacağı düşünülmelidir.
Modern toplum – çevrenin, yaşam tarzının ve diyetin spermatogenez gibi organizmadaki farklı süreçlere zararlı olduğundan şüphelenilmektedir ve üreme yeteneği de dahil olmak üzere insan ömrü boyunca yaşam kalitesini ve miktarını olumsuz etkileyebilir. Cinsiyet oluşumunun erken fetal gelişim sırasında gerçekleştiğini göz önünde bulundurarak, annenin tehlikeli alışkanlıklarına, yaşam tarzına ve çevresel özelliklerine dikkat edilmelidir.
Hamilelik sırasındaki olaylar, yaşamın sonraki dönemlerinde erkek doğurganlığını da etkileyebilir. Bazı özel durumlarda, yüksek dozda toksinlere, kemoterapiye veya radyoterapiye uzun süre maruz kaldığında, spermatogenez rejenerasyonu büyük olasılıkla yıllar alır veya asla geri kazanılmayabilir. Düzenli tıbbi kontrol ve testlerle birlikte sağlıklı yaşam tarzı, zamanında gösterebilir ve hatta ürolojik veya doğurganlık sorunlarını önleyebilir.
Kaynakça:
https://www.cancer.gov/about-cancer/treatment/side-effects/fertility- %20can,decrease%20the%20production%20of%20sperm.
https://www.cancerresearchuk.org/about-cancer/cancer-in-general/treatment/chemotherapy/fertility/men
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu