Ney Nedir? (Üflemeli Çalgılar)

Ney; Klasik Türk Mûsikisi’nin ve Tasavvuf Mûsikisi’nin en önemli sazlarındandır. Ney sazının, her ne kadar geçmiş dönemlerdeki farklı uygarlıklarda izine rastlansa da, asıl kimliğini Osmanlı Devleti zamanında Tasavvuf Mûsikisi oluşumu süresinde almıştır.

İslâmı doğru anlayabilme çalışması olan tasavvuf ilmi ile paralel bir şekilde gelişen mûsiki ve ney sazı, bu sebeple en çok tekkelerde kendini göstermiştir. Hatta Klasik Türk Mûsikisi ve Tasavvuf Mûsikisi önemli bestekârlarına baktığımızda görürüz ki bu kişiler aynı zamanda neyzen vasfına sahiptirler.

Neyin yapısal özelliklerine değinecek olursak, ney 3 ayrı bölümden oluşur. Bunlar;

1) Kamış
Ney yapımında kullanılan kamış, iklimin sıcak olduğu bölgelerde ve sulak alanlarda yetişir. Neye uygun olacak kamış, ney yapımcısı tarafından tespit edilerek yılın belirli zamanlarında kesilir. Ülkemizde en çok tercih edilen kamış bölgesi ise Hatay ilimizdeki Asi Nehri kıyısıdır.

2) Başpare
Ortadoğu ülkelerinde kullanılan ney sazından, Anadolu’da kullanılan ney sazını ayırt eden önemli bir bölümdür başpare. Genellikle manda boynuzundan yapılır. Fakat harici olarak fildişi, abanoz, şimşir gibi malzemelerden de yapılmaktadır. Neyin üflenen üst kısmına takılır. Sesin daha gür ve temiz çıkmasını sağlar.

3) Parazvane
Parazvane, neyin en hassas kısımları olan üst ve alt kesim yerlerine yerleştirilir. Ki bu sayede üstte baş parenin takılmasıyla oluşacak hasarlar ortadan kaldırılır, alt tarafta ise çatlamalara karşı önlem alınmış olur. Gümüş, bakır gibi çeşitli metallerden üretilir.

Ney sazının, bu bölümlerinin haricinde 6 önde ve bir arkada olmak üzere 7 deliği vardır. Ses bu deliklerden birinden çıkarak, üflemenin şiddetine göre de ayrı notaları açığa çıkartır.

Peki, ney sazını üflemek zor mudur?
Neyin önemini arttırabilmek maksadıyla, halk arasında ney üflemenin, neyden ses çıkarmanın çok zor olduğu efsanesi yayılıp durmaktadır. Ancak bu konunun aslı böyle değildir. Ney sazından ses çıkarmak için en fazla bir haftalık çalışma yeterlidir. Neyden ses çıkarmanın zorluğu ile alakalı o efsanenin asıl anlatmak istediği mânâ ise, tasavvufî mânâda neyden derûni ve hâkiki sesi çıkarmanın zorluğudur. İşte bu çok ciddi emek istemektedir.

Ney, tasavvuf literatüründe insan-ı kâmildir. Neyde bulunan 7 delik de, bu tek insandaki 7 bilinç mertebesine işaret eder. Bundan sonra da notalar aracılığıyla âlem mûsikisi vücud bulmuş olur. Notalar çeşnileri, çeşniler makamları, makamları eserleri oluşturur. Evren aslı itibariyle çok boyutlu bir tek mûsiki bestesidir. Tasavvufun ve Tasavvuf Mûsikisi’nin farkı da bu bestedeki kırıntıları hissedip, insanlarla paylaşmaktır.

Yazar:Özlem Yüksel