Bilgiustam
Bilgiyi ustasından öğrenin

Psikolojide Zeka ve Kişilik

0 1.237

İnsanların genetik ve doğum öncesinden başlayarak süre gelen ve hayatları boyunca sahip olacakları özellikler; doğumdan itibaren içine dahil olunan sosyal ve doğal ortamdan etkilenir. Dolayısıyla dahil olunan ortamda yaşanan olay ve durumlara verilen tepkiler dahil olmak üzere bireysel farklılıklara yanıt mekanizması oluşur.

Zeka: Soyutlama, öğrenme, uygulama, kaliteli düşünme, etkin anlama, tespitleme ve karar verme süreci dahil olmak üzere çeşitli ve karmaşık yetenekleri de içine alan bir sürecin insan zihnindeki düzeyidir.
Zekanın oluşumuna etki eden en önemli unsur genetik faktörüdür. Genetiğin zeka üzerindeki etkisi yüzde 75’tir. Bir diğer zeka unsuruysa çevresel faktörlerdir. Sosyal çevrenin zeka üzerindeki etkisiyse yüzde 21’dir. Ayrıca rastlantısal faktörlerin payı da yüzde 4 oranındadır.

Psikolojide Zeka ve KişilikZeka Çeşitleri

Soyut düşünebilme yetisinin ön planda yer aldığı zeka türü olan soyut zeka en önemli tabanı oluşturur.
Makine, araç ve farklı aygıtları kullanabilme yetisini karşılık gelen zeka somut zeka türüdür. Toplumsal düzeydeki insan ilişkilerindeki bireysel etkileşimin kalitesini ve başarısını ölçen zeka türüyse sosyal zeka türüdür.

Zekanın Ölçülebirliği

İyi bir zeka testinde olması gereken uygulamalardan biri güvenilirliktir. Aynı testle yinelenen ölçümlerde aynı ya da benzeyen sonuçlara karşılık gelir. Geçerlilikteyse, ölçmek istediği konu herneyse test onu ölçer. Geçerli test adı verilir. Bir diğer uygulamaya satndart uygulamadır. Özellikle meslek yeterliliği olan bireylerce belli bir düzen,yön, zaman sınırlaması oluşmadan aynı şekilde uygulanan bireysel testlerdir. Zeka testleri uygulanacağı topluluk veya bireylere uygun özellik göstermelidir. Dolayısıyla kültürel yapıya uygunluk önemlidir. Bu işlemin literatürdeki adıysa ”standardizasyondur”.

Zeka Testleri

Bu testlerin yapılmasına neden olan en önemli faktör, çocukların öğrenme yetisindeki farklılıkların olduğunun anlaşılması ve başarının doğrudan etkilenmesi olmuştur. Zeka testleri bireylerin diğer bireylere nazaran zeka seviyelerindeki farklılıkları standart ve objektif şekilde ölçme sürecine dayanır. Hata payı olduğu için reel sonuca ulaşabilmek adına pek çok denemeyi gerektirebilir.

Zeka Testlerin Türleri

Bireysel Testler: Sadece tek bir bireye uygulanır. Sözlü veya yazılı biçimde gerçekleştirilir. Sözlü cevaplanan soruların bulunduğu testler ” sözlü zeka testleridir”; yazılı cevaplanan testlerse ”kağıt kalem testleri” diye adlandırılır.
Deneğin zeka seviyesini bazı araç ve nesneler yardımıyla ölçmeyi amaçlayan testlereyse ”performans testleri” denir. Performans testleri bir dili öğrenemeyecek kadar küçük yaşta olan çocuklara ve zeka özürlülere uygulanmaktadır.

Grup Testleri: Aynı anda birden çok bireyin zeka seviyesini ölçme amacıyla özel hazırlanan testlere denir. Grup testleri bireysel testlere göre daha yüzeysel sonuçlar verebilir.

Zeka Bölümü

Bir kişinin aynı yaş grubunda olan diğer kişilerle zeka seviyesinin karşılaştırılmasını sağlar. Zeka bölümünde takvim yaşı ile zeka yaşının bilinmesi gereklidir. Alınan puanlar neyse ”zeka yaşının karşılığı” da o olur. Zeka yaşının takvim yaşına oranı; kişinin zeka bölümünü söyler.

Z.B = Z.Y / T.Y x100

Zeka bölümünde dağılım: Zeka bölümü sözel betimlemeye karşılık gelir. Zeka bölümü sonucuna karşılık gelen sözel betimleme kapasitesi aşağıdaki gibi derecelendirilir:

130’dan yukarı = Çok üstün zeka
120-129 = Üstün zeka
110-119 = İleri zeka
90-109 = Normal zeka
80-89 = Tutuk zeka
70-79 = Düşük zeka
70’den aşağı = Zeka geriliği

Zeka GerilikleriPsikolojide Zeka ve Kişilik

İdiot: Sürekli bakıma ihtiyacı olan geri zekalılara denir. Zeka bölümleri 20’yi geçmez. İki yaşına sahip çocuğun zekasıyla eşit seviyeye sahiptirler.
Embesil: Zeka özürlüler kategorisinde eğitilebilir olanlara karşılık gelirler. Zeka bölümleri 20 ile 39 arasındadır. Eğer gösterilip öğretilirse; basit işleri yapabilirler.
Maron: Zeka bölümleri 40-59 arasında olan gene öğretilebilir zeka özürlülerdir.

Kişilik

Kişinin sahip olduğu doğuştan gelen biyolojik özelliklerin yıllar geçtikçe büyümeyle ve sosyal etkileşimlerle duyuş, düşünüş, tutum ve davranışlarının biçimlendirdiği kendine has mizacın oluşması ve karakterin de gelişimi; kesişimiyle harmanlanmasıyla oluşur.
Mizaç yani huy, doğuştan itibaren zaten kazanılmış var olan yapıdır ve sonradan değiştirilmesi en zor olan kişilik özelliklerindendir.
Karakter hayat boyunca karşılaşılan çevreler ve eğitim süreçleri içinde şekillenen sosya-kültürel açılı kişilik boyutudur.
Mizaç kişilikteki statik yönü, karakterse dinamik yönü oluşturur.

Kişiliğin Oluşumuna Etki Eden Etmenler

Biyolojik gereksinimler, dürtüler, kalıtsal özellikler
Eğitim, öğrenim ve deneyimler
Toplumsal değerler, inançlar, inançsızlıklar ve roller

Kişilik Kuramları

1) Psikodinamik Kuram: Bu kuram Freud’un bakış açısına göre hiçbir davranışın sebebini rastlantıyla açıklamaz. Davranışların kaynağında güdüler bulunur. Freud’a göre kişilik üç dinamik bölümden oluşur. İd, ego ve süperego.

Alt Benlik (İd): İnsanın kalıtsal dürtü ve arzularının içeriğine karşılık gelir. Bu haliyle biyolojik bir başlık altındadır. İnsanı yaşatmaya doğru iten güçtür. İd’de en önemli ilke zevktir. Dürtülerin içindeki en baskın olan cinsellik ve saldırganlık egemendir.

Benlik (Ego): Alt benlikten gelen istekleri toplumdaki benliğe uygun bir biçimde gerçekleşitrmeye çalışır. Egoda gerçeklik ilkesi ve sağduyu amiraldir. Benlikteki alarmsa; dengedir.

Üst Benlik (Süperego): Sadece toplumun değer yargılarından oluşan bu yapı bireyin davranışlarını da değişik konu başlıklarını da öne sürerek sürekli denetleyen mekanizmaya karşılık gelir.

2) Öğrenme Kuramı: Bireyin kişiliği, yaşamı boyunca öğrenme sürecinin sonucu olarak sahip olunan davranışların pekiştirilerek oluşur. Bu kuram kişiliğin oluşumunda genetik faktörleri reddeder.

3) Biyolojik Kuram: Bireyin doğuştan itibaren zaten kazanmış olarak gelen özelliklerinin tümünün sentezidir denilebilir. Bireyin fiziksel yapıları, iç salgı bezlerindeki etkinlik ve de nörobiyolojik süreçlerinin tamamının dengeli biçimde birarada açıklamaya özen göstermiştir.

4) Hümanistik ve Varoluşçu Kuramlar: Söz konusu kuram, kişiliği ve kişiyi iyimser bir tavırla ele alarak doğuştan her insanın eşit ve iyi olduğuna yönelen bir ilkeyi baz alır. Varoluşçu kuramda ‘kendini gerçekleştirebilme’ üzerinde durulur. Bireyin hayattan beklentilerinin maksimum düzeyde potansiyelini kullanarak gerçekleştirmesi esas alınır. Bu aynı zamanda kişinin kendisini yoktan var etme zahmetinin meyvesini oluşturur.

Kişilik Testleri

Bireyin neyi yapabildiğini değil, ne yaptığını bulmayı hedefler. Bu açıdan sorular bireyin tipik olarak ne yaptığına bulmaya yönelir.

Biyografi: Bireyin kişiliğini saptama amaçlı oluşturulur. Kişiliği oluşturan bilgilerin kendisini tanıyanların ya da şahsen kendisinin verdiği bilgilerden oluşturulur.

Derecelendirme Ölçekleri: Kişinin belirli özelliklere hangi düzeyde sahip olduğunu görebilmek ya da bir özelliğin iki ucu arasında kalan bölgeyi tanımlayabilme amacını taşır. Ölçekler bireye şahsen değil, kendisini tanıyanlara uygulanır.

Davranış Saptama: Bireyin belli durum ve şartlarda karşılaştığı tepkilerini zamansal olarak saptar. Daha çok çocuklara uygulanır.

İlgi Testleri: Bu testler bireyin nelerden hoşlandığını ya da hoşlanmadığını; tercihlerinde nelerden kaçındığını ölçmeye amaçlar. Daha önceden hazırlanmış soruların şıkları işaretlenerek sonuç puanı na ulaşır.

Kişilik Anketi: Test içeriğindeki soruların yanıtlarının evet ve hayır olduğu testlerdir.

Görüşme: Bireyle yüzyüze yapılan ayrıntılı düşünerek oluşturulmuş sorular yönünde dikkatli bir gözlem ve tespit gerekli olan değerlendirme şeklidir.

Projektif Testler: Fotoğraf, resim, sembol ve şekiller kullanılarak deneğin güdüsel süreçleri gözlemlenir. Yorumlama ağırlıklı, Psikodinamik yaklaşımı savunan testlerdir.

Mürekkep Lekesi (Rorschach) Testi: On tane simetrk mürekkep lekesinden beşi renkli, beşi siyah-beyaz olmak üzere oluşan testtir.
Bireye gördüğü lekeleri nasıl yorumladığı sorulur. Bu sayede deneğin bilinçaltı sürecinde neler yaşadığına ulaşılmaya çalışılır.

Tematik Algı Testi: Bu test aynı zamanda resim yorumlama testidir. Kişiye bir resim gösterilip kendisine de bu görselden gördüklerini betimlemesi istenir.

Öykü Tamamlama Testi: Yarım bırakılan herhangi bir öykünün denekten tamamlanması istenir.

Kişilik Testlerinin Eleştirisi ve Değerlendirme Alınan Bazlara Bakış

Buraya kadar sözü edilen kişilik testleri her ne kadar da bilimsel yapıda olsa da bireylerin kişilikleri hakkında sınırlı oranda bilgi verirler. Çünkü bireylerin kişilik yapıları karmaşıklaştıran çok sayıda faktör ve ‘ansal’ tepkimelerin oluşturduğu süreçler vardır.
Kişilik testleri farklı kültürlerde ve farklı genetik yapılarda ve farklı şartların çerçevesinde yaşamış; farklı etmenlere maruz kalmış deneklere gene kendi kapsadığı yapılarının sınırına göre tasarlanır.
Aynı kültür veya aynı süreçlere maruz kalmış deneklere dahi yapılsa, uygulamada aksalık oluşabilir. Çünkü kentsel çevre ve kalıtsal yönde de bulunduğu toplumdan çok farklı bir kültüre karşılık gelen bireyle, köken olarak kırsal kesimden gelmiş genlere sahip olan bireye aynı test ile aynı ölçütler beklenir. İşte burada değerlendirmedeki büyük aksaklık ve hatalar göze çarpar.
Kişilik testleri bireyleri belli başlı kalıplar içine alarak değerlendirme eksikliğini gidermelidir. Çünkü en çok eleştiriyi değindiğimiz bu noktalardan alır.

Kaynakça:
İzmir Özel Elit Dershanesi Yayınları – Felsefe Grubu Ders Kitabı

Yazar: Gülşah Dedeoğlu

Bunları da beğenebilirsin
Cevap bırakın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak.

Bu web sitesi deneyiminizi geliştirmek için çerezleri kullanır. Bununla iyi olduğunuzu varsayacağız, ancak isterseniz vazgeçebilirsiniz. Kabul etmek Mesajları Oku