Tsunami Japonca’da ‘‘Liman Dalgası” anlamına gelir. Tsunamiye Türkçe olarak süpürtü diyebiliriz.
Süpürtü, depremle beraber çıkan ürenin yani enerjinin deniz tabanından sürüklenerek kıyıya doğru atılması olayıdır.
Tsunami dalgaları deprem öncesinde ve deprem esnasında yerde oluşan göçükler neticesinde, oluşan hacim artışıyla yer kaymalarına sebebiyet verebilir. Tsunamiyi doğuran, deniz tabanındaki depremler, volkanik patlamalardır. Ayrıca gök taşı düşmesi de tsunamiye sebebiyet verebilir. Deniz tabanında deprem olduğunda, tabanın üzerindeki milyarlarca ton suya çok hızlı bir şekilde enerji geçişi olur. Buda suyun sığ yerlere doğru hızla hareket etmesine yol açar. Tsunami ilk olarak tek bir dalga şeklinde oluşur ancak çok kısa bir sürede 5-6 dalgaya ayrılarak hızla sığ yerlere ilerler. Tsunami dalgaları devasa gel-git dalgalarıdır. Bunlara ”Dalga Treni” denir. Dalga sığ sulara girdiğinde hızı azalır ancak yüksekliği artar.Tsunami esnasında, dalga boyları oldukça küçüktür ancak hızları çok büyüktür. Bunlar özellikle derin denizlerde ve açık denizlerde görülen olaylardır. Bu dalgalar kıyıya geldiği zaman yükseklikleri artar ve bunlar kütlesel olarak çarpma gösterirler, daha sonra geri çekilirler. Kırığın durumuna göre, denizde önce bir geri çekilme ve daha sonra ise çok hızlı bir biçimde geri gelme olur. Geri gelen su kütlesinin, depremin büyüklüğüne göre vuruşu binlerce ton olacağı için bundan herhangi bir kaçış yoktur. Bir insana vurduğu zaman, doğrudan doğruya içine alır.
Tsunami sonucu oluşan bir dalganın hızı saate 1000 km’ye çıkabilir. Buda dalganın bir uçakla aynı hızda hareket etmesi anlamında gelir. Oluşan Dalgaların boyu ise 40-50 metreye kadar çıkabilir. Öyle ki 15 Haziran 1986’da ki Meiji depremi sonrası meydana gelen tsunami dalgalarının boyu 38 metreyi aşmıştır. Dalgaların bu kadar yüksek olmasının sebebi tonlarca suyun sığ sulara geldiği zaman, dik yamaçlı kıyılarda ya da V tipi daralan körfez ve koylara hızla tırmanmasıdır.
Tarihte önemli tsunamiler olmuştur; Minos (İ.Ö. 1630), Cascadia (1700), Lizbon (1755), Sanriku (1896), Aleut Adaları (1946), Şili (1960), Papua Yeni Gine(1998), Endonezya(2004), Japonya(2011)’dır.
Yazar:Rahman Karasu