Botulizm Nedir?

Botulizm, Clostridium botulinum ve Clostridium baratii bakterileri tarafından üretilen ve vücut sinirlerine saldıran bir toksindir. Bu toksin, nefes almada güçlük, kas felci ve hatta ölüme bile neden olan nadir olsa da ciddi rahatsızlıklara sebep olabilir. Botulinum toksini üreten bakteriler birçok yerde doğal olarak bulunur. Bu bakteriler, koruyucu kaplama görevi gören sporlar üretir ve sporlar, aşırı koşullarda bile bakterilerin çevrede hayatta kalmasına yardımcı olur. Ve yenildiklerinde bile genellikle insanların hastalanmasına neden olmaz, ancak belirli koşullar altında bu sporlar büyüyebilir ve bilinen en ölümcül toksinlerden birini üretebilir. Bu koşullar aşağıdaki gibidir:
• Düşük oksijenli veya oksijensiz (anaerobik) ortam
• Düşük asit
• Az şeker
• Az tuzlu
• Belirli bir sıcaklık aralığı
• Belli bir miktar su
Örneğin, uygun olmayan şekilde evde konserve veya fermente edilmiş gıdalar, sporların büyümesi ve botulinum toksini üretmesi için koşullar sağlayabilir. Kişi bu yiyeceklerden birini tükettiğinde, hızlı bir şekilde uygun tıbbi tedavi almazsa ciddi rahatsızlıklar yaşayabilir ve hatta yaşamı sona erebilir.

Botulizm Türleri

Beş ana botulizm türü vardır ve bunlar aşağıdaki gibidir:
Gıda kaynaklı botulizm: Botulinum toksini ile kontamine olmuş yiyecekler tüketildiğinde gerçekleşebilir. Gıda kaynaklı botulizmin kaynakları, uygun olmayan şekilde konserve edilmiş, korunmuş veya fermente edilmiş ev yapımı gıdalardır. Bununla birlikte yaygın olmasa da, mağazadan satın alınan yiyecekler de botulinum toksini ile kontamine olabilir.
Yara botulizm: Bakterilerin sporları bir yaraya girip toksin oluşturduğunda yara botulizmi meydana gelebilir. Uyuşturucu enjekte eden kişilerin yakalanma şansı daha yüksektir. Ayrıca bir motosiklet kazası veya ameliyat gibi travmatik bir yaralanmadan sonra da meydana gelebilir.
Bebek botulizm: Bakterinin sporları bir bebeğin bağırsaklarına girdiğinde bebek botulizmi meydana gelebilir. Çünkü sporlar büyür ve hastalığa neden olan toksini üretir.
Yetişkin bağırsak botulizm: Bu botulizm, bakteri sporları bir yetişkinin bağırsaklarına girip büyüdüğünde ve toksin ürettiğinde meydana gelebilen çok nadir bir botulizm türüdür. Kişilerin neden bu tür bir botulizm geçirdiği bilinmese de, bağırsakları etkileyen ciddi sağlık sorunları olan kişilerin hastalanma olasılığı daha yüksek olabilir.
İyatrojenik botulizm: Bu botulizm, kırışıklıklar gibi kozmetik nedenlerle veya migren baş ağrıları gibi tıbbi nedenlerle çok fazla botulinum toksini enjekte edildiğinde meydana gelebilir. Bununla birlikte her türlü botulizm ölümcül olabilir ve tıbbi acil durumlardır. Ayrıca kişide veya tanıdığı birinde botulizm semptomları varsa, hemen acil servisine gidilmelidir.

Botulizm Semptomları

Çeşitli botulizmin semptomları vardır ve bunlar aşağıdaki gibidir:
• Çift görme
• Bulanık görme
• Sarkık göz kapakları
• Konuşma bozukluğu
• Yutma güçlüğü
• Nefes almada zorluk
• Dil şişmesi
• Ağız kuruluğu
• Kas güçsüzlüğü
Botulizm olan bebekler de görülen bazı semptomlar vardır ve bunlar aşağıdaki gibidir:
• Uyuşukluk
• Kötü besleme
• Kabızlık
• Zayıf ağlama
• Zayıf kas tonusu
Tüm bu semptomlar toksinin neden olduğu kas felcinden kaynaklanır. Tedavi edilmediği takdirde hastalık ilerleyebilir, semptomlar kötüleşebilir ve nefes almakta zorluk çekilebilir. Ayrıca kol, bacak ve gövdede dâhil olmak üzere belirli kaslarda felce neden olabilir. Bununla birlikte botulizm olan kişi, tüm bu semptomları aynı anda göstermeyebilir. Gıda kaynaklı botulizm de semptomlar genellikle kontamine yiyecekleri tüketildikten 18 ila 36 saat sonra başlar. Ancak semptomlar 6 saat sonra veya 10 gün sonra da başlayabilir.

Botulizm Teşhisi

Botulizm teşhis edilebilmesi için ilk olarak kişi muayene edilerek semptomların nedeni bulunur. Fakat bu ipuçları genellikle teşhis etmek için yeterli değildir. Çünkü bazı hastalıkların Guillain-Barré sendromu, felç, miyastenia gravis ve aşırı doz opioid gibi botulizminkine benzer semptomları vardır. Bununla birlikte tanı koyulması için özel testler de yapılmaktadır ve bunlar aşağıdaki gibidir:
• Beyin taraması
• Omurilik sıvısı muayenesi
• Sinir ve kas fonksiyon testleri (sinir iletim çalışması [NCS] ve elektromiyografi [EMG])
• Myastenia gravis için tensilon testi
Bu testler kişiyi neyin hasta ettiğini belirlemezse, toksini ve botulizme neden olan bakterilerin aranması için laboratuvar testleri istenir. Bu laboratuar testleri, botulizm olup olmadığını kesin olarak bilmenin tek yoludur.

Botulizm Tedavisi

Botulizmi antitoksin adı verilen bir ilaçla tedavi edilir. Toksin vücudun sinirlerine saldırdığından antitoksin daha fazla zarar vermesini engeller, fakat toksinin hali hazırda verdiği zararı iyileştirmez. Semptomların ne kadar şiddetli olduğuna bağlı olarak, kişi eve gidecek kadar iyileşmezse haftalarca hatta aylarca hastanede kalması gerekebilir. Hastalık şiddetli ise, toksin solunumla ilgili kasları felç ettiğinde solunum problemlerine ve hatta solunum yetmezliğine neden olabilir. Böyle bir durumda, kişi kendi başına nefes alana kadar bir solunum makinesine (vantilatör) bağlanabilir. Bu süreçte toksinin neden olduğu felç yavaş yavaş düzelir. Ayrıca bazı durumlarda toksin üreten bakterilerin kaynağı cerrahi olarak çıkarılması ve antibiyotik verilmesi de gerekebilir.

Botulizm Hayatta Kalma ve Komplikasyonları

Botulizm, solunum yetmezliği nedeniyle ölümle sonuçlanabilir. Bununla birlikte, antitoksin ve modern tıbbi bakımın gelişmesi nedeniyle, günümüzde botulizm hastalarının ölme oranı geçmişe göre çok daha düşüktür. Elli yıl önce, her 100 botulizm hastasına karşılık 50 kişi ölmüştür. Günümüzde ise, antitoksin ve uygun tıbbi tedavi ile botulizm olan her 100 kişiden 5’i ölmektedir. Bazı hastalar yoğun tıbbi bakım ve hemşirelik bakımı ile bile, haftalarca veya aylarca felç olmanın neden olduğu enfeksiyonlardan veya diğer sorunlardan ölmektedir. Botulizmden kurtulan hastalar yıllar sonra yorgunluk ve nefes darlığı yaşayabilir, ayrıca iyileşmeleri için uzun süreli tedaviye ihtiyaç duyabilirler.

Botulizm Önleme

Birçok botulizm vakası önlenebilmektedir. Botulizm türlerine göre önleme yöntemleri vardır ve bunlar aşağıdaki gibidir:
Gıda kaynaklı botulizm
Gıda kaynaklı botulizm vakalarının çoğu, kişiler toksinle kontamine olmuş evde konserve veya fermente edilmiş yiyecekleri yedikten sonra meydana gelir. Gıdalar doğru şekilde konserve edilmediği için kontamine olmuş olabilir. Düşük asit içeriğine sahip yiyecekler, evde konserve ile ilgili botulizm vakalarının en yaygın kaynaklarıdır. Düşük asitli yiyeceklere örnekler aşağıdaki gibidir:
• Kuşkonmaz
• Yeşil fasulyeler
• Pancar
• Mısır
• Patates
Yeni gıda kaynaklı botulizm kaynakları tespit edilmeye devam etmektedir. Yiyecekler uygunsuz bir şekilde yapıldığında, depolandığında veya tüketiciler tarafından kullanıldığında kontaminasyon meydana gelebilir. Kontamine olmuş bazı yiyecekler vardır ve bunlar aşağıdaki gibidir:
• Yağda doğranmış sarımsak
• Konserve peynir sosu
• Konserve domates
• Havuç suyu
• Folyoya sarılmış fırında patates
Bununla birlikte Alaska’da gıda kaynaklı botulizm vakalarının çoğuna fermente balıklar ve diğer suda yaşayan hayvanlar neden olmaktadır. Kişiler kendi yiyeceklerini koruyabilir, saklayabilir veya fermente edebilirlerse, bu yiyeceklerin kişiye, ailesine veya arkadaşlarına botulizm verme şansını azaltabilir. Ve bu yollar aşağıdaki gibidir:
• Konserve yapımında kullanılan öğelerin yıkanması, temizlenmesi ve sterilize edilmesiyle ilgili tüm talimatlara uyulması
• Patates, diğer sebzelerin çoğu ve etler gibi düşük asitli yiyecekler için basınçlı konserveler kullanmak
• Sarımsak veya otlar ile aşılanmış ev yapımı yağları soğutmak ve kullanılmayan yağları 4 gün sonra atmak.
• Alüminyum folyoya sarılıyken pişirilen patatesleri servis yapılana kadar sıcak (140 ° F’nin üzerindeki sıcaklıklarda) tutmak veya folyo gevşetilmiş olarak soğutmak.
• Konserve veya salamura edilmiş yiyecekleri açtıktan sonra soğutmak
Yara botulizmi
Yaralar temiz tutularak yara botulizmi önlenebilir ve yaralar da enfekte göründüğünde, hemen tıbbi yardım alınmalıdır. Yaranın enfekte olabilmesi için bazı durumlar vardır ve bunlar aşağıdaki gibidir:
• Kırmızılık
• Şişlik
• Acı verici
• Dokununca sıcaklık
• İrin veya başka bir drenajla dolu
• Ateş
Botulizm olan tüm yara enfeksiyonları genel semptomları göstermeyebilir. Bazı yasadışı uyuşturucuları enjekte eden kişilerin, uyuşturucu enjekte etmeyenlere göre yara botulizmine yakalanma olasılığı daha yüksektir. Yasadışı uyuşturucular enjekte ederek botulizm olan kişilerde açıkça enfekte olmuş bir enjeksiyon bölgesi olmayabilir. Ayrıca motosiklet kazaları ve ameliyatlar gibi travmatik yaralanmalardan sonra da yara botulizmi meydana gelebilir ve enfeksiyon belirtilerine karşı dikkatli olunmalıdır.
Bebek botulizmi
Teksas’taki birkaç bebek, ballı emzikleri kullandıktan sonra bebek botulizmi ile hastalanmıştır. 12 aylıktan küçük çocuklara bal veya bal emzikleri dâhil olmak üzere balla yapılan ürünler verilmemelidir. Çoğu bebek botulizmi vakası, hastalığa neden olan bakteriler, toprakta ve tozda olduğu için önlenememektedir. Bakteriler, temizlikten yapılsa bile evlerde zeminler, halı ve tezgâh gibi zeminlerde kalabilirler. Sağlıklı olan hemen hemen tüm çocuklar ve yetişkinler için botulizm sporlarını sindirmek tehlikeli değildir ve botulizme neden olmaz, fakat tehlikeli olan toksindir. Bazı bebekler anlaşılmayan nedenlerden dolayı sporlar sindirim sistemlerine girdiğinde, büyüdüğünde ve toksin ürettiğinde botulizm olur. Bal, bebek botulizmine neden olan bakterileri içerebilir, bu nedenle 12 aydan küçük çocuklara bal verilmemelidir. Ayrıca bal 1 yaş ve üstü bireyler için güvenlidir.
Yetişkin bağırsak botulizm
Yetişkin bağırsak botulizm (yetişkin bağırsak toksemisi olarak da adlandırılır) çok nadir görülen bir botulizm türüdür. Bağırsaklarının yapısını veya düzgün işleyişini değiştiren sağlık koşullarına sahip kişiler daha yüksek risk altında olabilir. Yalnızca birkaç yetişkine bağırsak toksemisi teşhisi konulmuştur ve bilim adamları, bir kişinin bu tür botulizmi nasıl kaptığını tam olarak bilmemektedir. Ve bu, önlenemeyen bebek botulizmine benzer olabilir.
İatrojenik botulizm
Tıbbi muayene veya tedavinin neden olduğu bir hastalık olan İyatrojenik botulizmi, yalnızca lisanslı uygulayıcılar tarafından botulinum toksini enjekte ederek önlenebilir ve bunlar aşağıdaki gibidir:
• Tıbbi bir durum için botulinum toksini enjeksiyonuna ihtiyaç varsa, doktor tarafından en güvenli doz seçilir.
• Kozmetik nedenlerle botulinum toksini enjeksiyonu alındığında, lisanslı bir profesyonele gidildiğinden emin olunmalıdır.

Kaynakça:
mayoclinic.org/diseases-conditions/botulism/symptoms-causes/syc-20370262
nhs.uk/conditions/botulism/

Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu