Viral Hemorajik Ateş (VHF’ler)

Viral hemorajik ateş (VHF’ler), birkaç farklı virüsten kaynaklanan bir grup hastalığı tanımlamaktadır. Genel olarak, viral hemorajik ateş terimi, şiddetli bir multisistem sendromunu (vücuttaki çoklu organ sistemlerinin etkilendiği çoklu sistem) tanımlamak için kullanılır. Karakteristik olarak, genel damar sistemi hasar görür ve vücudun kendini düzenleme yeteneği bozulur. Bu semptomlara genellikle kanama eşlik eder, ancak kanamanın kendisi nadiren yaşamı tehdit eder. Bazı kanamalı ateş virüsü türleri nispeten hafif hastalıklara neden olabilirken bu virüslerin çoğu ciddi, yaşamı tehdit eden hastalığa neden olur.

Virüs Aileleri

VHF’lere Arenaviridae, Bunyaviridae, Filoviridae ve Flaviviridae olarak dört farklı aileden gelen virüsler neden olur. Bu virüs ailelerin her biri bir dizi özelliği paylaşır ve bunlar aşağıdaki gibidir:
• Hepsi RNA virüsleridir, tümü yağlı (lipit) bir kaplama ile kapladır
• Hayatta kalmaları, doğal rezervuar adı verilen hayvan veya böcek konağına bağlıdır.
• Virüsler coğrafi olarak ev sahibi türlerinin yaşadığı alanlarla sınırlıdır.
• Bu virüsler direk insanlara enfekte olmazlar ve sadece enfekte konakçılara temas edildikten sonra bulaşır. Bununla birlikte bazı virüslerde, kişilere konakçıdan kazara bulaştıktan sonra kişiden kişiye aktarılır.
• Bu virüslerin neden olduğu vakalar ya da hemorajik ateş salgınları, sporadik ve düzensiz olarak ortaya çıkar. Ayrıca salgınların ortaya çıkması kolayca tahmin edilememektedir.
• Birkaç önemli istisna dışında VHF’ler için, herhangi bir tedavi veya yerleşik ilaç tedavisi yoktur.
Bununla birlikte nadir durumlarda, diğer viral ve bakteriyel enfeksiyonlar hemorajik ateşe neden olabilir ve bodur tifüs buna iyi bir örnektir. VHF’lere neden olan virüsler aşağıdaki gibidir:

Arenaviridae

Arenavıridae üyeleri genellikle insanlara kemirgenlerle bulaşan hastalıklara neden olan virüslerin bir ailesidir. Ve her virüs belirli bir kemirgen konak türü ile bağlantılıdır. Bu virüs enfeksiyonları, dünyanın bazı bölgelerinde insanlarda nispeten yaygındır ve ciddi hastalıklara neden olabilir. Virüs partikülleri küreseldir, 110-130 nanometre ortalama çapa sahiptir ve hepsi bir lipit zarıyla kaplıdır. Enine kesitte bakıldığında, konakçı hücrelerinden elde edilen ribozomlar olan taneli parçacıkları gösterirler. Bunlara adını veren, Latince arena dan türetilen ve kumlu anlamına gelen bu özelliktir. Genomları veya genetikleri yalnızca RNA’dan oluşur ve replikasyon stratejileri tam olarak anlaşılmamış olsa da, viryon adı verilen yeni viral partiküllerin, konakçılarının hücrelerinin yüzeyinden tomurcuklanarak oluştuğu bilinmektedir.
İlk Arenavirüs, Lenfositik koriomenenjit virüsü (LCMV), 1933’te St. Louis ensefaliti salgını üzerine yapılan bir çalışma sırasında izole edilmiştir. Salgının nedeni olmasa da, LCMV’nin aseptik menenjit nedeni olduğu bulunmuştur. 1960’lara gelindiğinde, birkaç benzer virüs keşfedilniş ve bunlar, yeni Arenaviridae ailesi olarak sınıflandırılmıştır. Tacaribe virüsü 1956’da bulunduğundan bu yana, ortalama olarak her bir ila üç yılda bir yeni Arenavirüs keşfedilmiştir. Bir dizi Arenavirüs sadece kemirgenlerde izole edilmiş, ancak çok azı hemorajik hastalığa neden olmuştur. 1958’de izole edilen Junin virüsü, bunların ilk tanınanı olmuştur. Bu virüs, Arjantin’deki pampaların sınırlı bir tarım alanında Arjantin’de kanamalı ateşe neden olmuştur. Birkaç yıl sonra 1963’te, Bolivya’nın Beni eyaletinin ücra savanlarında Machupo virüsü izole edilmiştir. Virüs ailesinin bir insan hastalığı salgını ile ilişkilendirilen bir sonraki üyesi, 1969’da Nijerya’da Lassa virüsüdür. Bu insan patojenik virüslerine en son eklemeler, 1989’da Venezuela’da, 1993’te Brezilya’da Sabia’da, Bolivya’da Chapare’de, 2004’te Lujo ve 2008’de Güney Afrika’da tespit edilmiştir.

Arenavirüs Grupları

Arenavirüs, Yeni Dünya veya Tacaribe kompleksi ve Eski Dünya veya LCM / Lassa kompleksi olarak iki gruba ayrılır. Bu gruplarda yer alan, insanlarda hafif veya şiddetli hastalığa neden olan ve keşif tarihine göre virüsler vardır. Ve bu virüsler aşağıdaki gibidir:

Virüs Hastalık Keşfedildiği Yıl

Lenfositik koriomenenjit virüsü (LCMV) Lenfositik koriomenenjit 1933
Junin virüsü Arjantin hemorajik ateşi 1958
Machupo virüsü Bolivya hemorajik ateşi 1963
Lassa virüsü Lassa ateşi 1969
Guanarito virüsü Venezuela kanamalı ateşi 1989
Sabia Brezilya hemorajik ateşi 1993
Chapare Chapare hemorajik ateşi 2004
Lujo Lujo hemorajik ateşi 2008

Hayvan Konakları

Bu virüsler zoonotiktir, yani doğada hayvanlarda bulunurlar. Her virüs, virüsün doğal rezervuarını oluşturan ya bir türle ya da birkaç yakından ilişkili kemirgenle ilişkilidir. Tacaribe kompleks virüsleri genellikle Yeni Dünya sıçanları ve fareleri (Muridae familyası, Sigmodontinae alt ailesi) ile LCM/Lassa kompleks virüsleri, Eski Dünya sıçanları ve fareleri (Muridae ailesi, Murinae alt ailesi) ile ilişkilidir. Birlikte ele alındığında bu tür kemirgenler, Avrupa, Asya, Afrika ve Amerika da dâhil olmak üzere dünyanın kara kütlesinin daha büyük bir kısmında bulunur. Trinidad’da bulunan, yarasalardan ve sivrisineklerden izole edilen Tacaribe virüsü dikkate değer bir istisnadır.

Arenavirüs Enfeksiyonlarının Yayılması

Arenavirüs türlerinin kemirgen konakçıları kronik olarak virüsle enfekte olur ancak, virüsler içlerinde bariz bir hastalığa neden olmamaktadır. Bazı Arenavirüs türlerinin hamilelik sırasında anne kemirgenlerden yavrularına geçtiği ve bu nedenle nesilden sonra kemirgen popülasyonu neslinde kaldığı görülmektedir. Enfeksiyonların çoğu yetişkin kemirgenler arasında, muhtemelen kavga ve ısırıklara neden olarak bulaşır. Her konakçı türündeki kemirgenlerin yalnızca bir kısmı, herhangi bir zamanda ve birçok durumda, konakçının coğrafi aralığının yalnızca sınırlı bir kısmında enfekte olur. Virüsler, enfekte olmuş konakçıların idrarı veya dışkıları ile çevreye yayılır.
Arenavirüs ile insan enfeksiyonu, virüslerin doğal döngüsüne tesadüfi bir olaydır ve kişi, enfekte olmuş bir kemirgenin dışkılarıyla veya kontamine olmuş dışkılar malzemelerle temas ettiğinde ortaya çıkar. Örneğin kontamine gıda yutulması, aşınmış veya çatlamış cilt kemirgen dışkısıyla temas ettiğinde bulaşmaktadır. Kemirgen idrarı veya tükürük ile kirlenmiş küçük parçacıkların solunması yoluyla da enfeksiyon meydana gelebilir. Tesadüf temas türleri, hem insanların hem de kemirgenlerin alışkanlıklarına bağlıdır. Örneğin, enfekte olmuş kemirgen türlerinin tarla habitatını tercih ettiği yerlerde, insan enfeksiyonu tarımsal işle ilişkilidir. Kemirgen türlerinin yaşam alanlarının evleri veya diğer binaları içerdiği alanlarda, ev ortamlarında enfeksiyon meydana gelir.
Lassa, Machupo ve Lujo virüsleri gibi bazı Arenavirüsler, kişiden kişiye ikincil ve nozokomiyal bulaşma ile ilişkilidir. Bu, kemirgen konakçıdan virüse maruz kalan kişi virüsü diğer insanlara yaydığında meydana gelir. Bu, çeşitli şekillerde ortaya çıkabilir. Kişiden kişiye bulaşma, enfekte kişilerin kanı veya virüs parçacıkları içeren diğer vücut sıvıları ile doğrudan temas ile ilişkilidir. Hava yoluyla bulaşmanın da belirli virüslerle bağlantılı olduğu bildirilmiştir. Tıbbi ekipman gibi bu malzemelerle kontamine olmuş nesnelerle temas da bulaşmayla ilişkilidir. Bu durumlarda, koruyucu giysi ve dezenfeksiyon prosedürlerinin kullanılması hastalığın daha fazla yayılmasını önlemeye yardımcı olur.

Bunyaviridae Virüsü

Bunyaviridae çok geniş bir tek sarmallı, zarflı RNA virüsleri (300’den fazla virüs) ailesidir ve beş virüs türünden oluşur: Orthobunyavirus, Phlebovirus, Nairovirus, Hantavirus ve Tospovirus. Bununla birlikte Hantaviruses ve Tospoviruses sadece bitkiyi enfekte etmektedir. Eklembacaklılar örneğin, sivrisinek, kene, kum sinekleri, kemirgenlerde bulunur ve bunlar tarafından bulaşırlar, bazen de insanlara bulaşabilirler. Bunyaviridae virüs ailesinin birkaç virüsü, insanlarda, hayvanlarda ve bazen her ikisinde de hafif ila şiddetli hastalığa neden olabilir.
Phlebovirüsler arasında, Rift Vadisi ateş virüsü ilk olarak 1930’da Doğu Afrika’daki koyunlar arasında büyük bir salgının parçası olarak izole edilmiştir. Sivrisinekler tarafından bulaşan bu virüs, Sahra altı Afrika’daki neredeyse tüm ülkelerde endemiktir. İnsanlardan izole edilmiş vakalar ve büyük salgınlar birçok ülkede ve hatta Arap yarımadasında tanımlanmıştır. Nairovirüs cinsinin Kırım-Kongo kanamalı ateşi (KKKA) virüsü, ilk olarak Kırım yarımadasında tarım işçileri arasında bir kanamalı ateş salgınında tanınmıştır. Aynı virüs, 1956’da, günümüzde Kenya’daki Demokratik Kongo Cumhuriyeti’nde tek bir hastadan izole edilmiş ve gerçek isimlendirmeye yol açmıştır. Bu virüsten hem hayvanlar hem de insanlar enfekte olabilse de, ancak daha sonra bir hastalık gelişebilir. Bu virüs kene ile bulaşır ve virüsün insandan insana bulaşması çok karakteristiktir.
Hantavirüsler ise ilk olarak 1950’lerin başında Kore ihtilafında konuşlanmış birlikler arasında görülmüştür. Sonunda, insan vakalarının meydana geldiği yakındaki Hantaan Nehri’nden sonra Hantaan virüsü olarak adlandırılan tarla faresinin (Apodemus agrarius), virüs için spesifik kemirgen konakçı olduğu keşfedilmiştir. Hastalık aslında böbrek sendromlu (HFRS) Hemorajik ateş olarak bilinir ve Eski Dünya’da tanımlanmıştır. 1993’te Amerika’nın güneybatısındaki Hantavirus pulmoner sendromu (HPS) adı verilen bir dizi ciddi hastalık vakasının ardından, Sin Nombre virüsü adı verilen yeni tanımlanan bir virüs izole edilmiştir. İlgili virüsler, ancak aynı klinik hastalıktan sorumlu, Yeni Dünya’da (Kuzey, Orta ve Güney Amerika) açıklanmaktadır.

Filoviridae Virüsü

Filovirüsler, Filoviridae adlı bir virüs ailesine aittir, insanlarda ve primatlarda şiddetli hemorajik ateşe neden olabilir. Şimdiye kadar bu virüs ailesinin üç cinsi tespit edilmiştir: Cuevavirüs, Marburgvirüs ve Ebolavirüs. Ebolavirüsün altı türü tanımlanmıştır: Ebola virüsü (Zaire ebolavirus türü), Sudan virüsü (Sudan ebolavirus türü), Taï Forest virüsü (Taï Forest ebolavirus türü , daha önce Côte d’Ivoire ebolavirus), Bundibugyo virüsü (Bundibugyo ebolavirus türü), Reston virüs (Reston ebolavirus türleri) ve Bombali virüsü (Bombali ebolavirus türü).Bunlardan sadece dördünün (Ebola, Sudan, Taï Ormanı ve Bundibugyo virüsü) insanlarda hastalığa neden olduğu bilinmektedir. Ayrıca Reston virüsü primatlarda ve domuzlarda hastalığa neden olmaktadır. Bombali virüsü ise son zamanlarda yarasalarda tanımlanmıştır ve günümüzde hayvanlarda veya insanlarda hastalığa neden olup olmadığı tam olarak bilinmemektedir.
Yapısal olarak, filovirüs viryonları, pleomorfizm adı verilen biyolojik bir özellik olan birkaç şekilde görünebilir. Bu şekiller arasında uzun, bazen dallı filamentler ve ayrıca 6, U veya daire şeklinde daha kısa filamentler bulunur. Viral filamentler, 14.000 nanometre uzunluğa kadar ölçülebilir, 80 nanometrelik tekdüze bir çapa sahiptir ve bir lipit zarla sarılıdır. Her virion, tek sarmallı, negatif duyarlı RNA’nın bir molekülünü içerir. Yeni viral partiküller, konakçılarının hücrelerinin yüzeyinden tomurcuklanarak oluşturulur, ancak filovirüs replikasyon stratejileri tam olarak anlaşılmamıştır.
İlk Filovirüs, 1967’de, Almanya ve Yugoslavya’da yeşil maymunlardan alınan dokularla ilgilenen bazı laboratuar çalışanlarında hemorajik ateş geliştirdiğinde tanınmıştır. Bu salgınlarla toplam 31 vaka ve 7 ölüm ilişkilendirilmiştir. Virüs, salgınlardan birinin bulunduğu Almanya’nın Marburg kentinden alınmıştır. Bildirilen 31 vakaya ek olarak, ek bir birincil vaka retrospektif olarak serolojik olarak teşhis edilmiştir.
Bu ilk salgından sonra virüs ortadan kaybolmuştur. Muhtemelen Zimbabwe’de ortaya çıkan bir gezginin Güney Afrika’nın Johannesburg kentinde hastalandığı 1975 yılına kadar yeniden ortaya çıkmamıştır. Virüs orada yol arkadaşına ve bir hemşireye bulaşmıştır. O zamandan beri Marburg kanamalı ateşi (Margurg HF) ile ilgili birkaç sporadik vaka ve 2 büyük salgın (1999’da Demokratik Kongo Cumhuriyeti ve 2005’te Angola) tespit edilmiştir.
Ebolavirüs ilk olarak 1976’da kuzey Zaire’de (şimdi Demokratik Kongo Cumhuriyeti) ve güney Sudan’da iki Ebola kanamalı ateşi (Ebola HF) salgını meydana geldiğinde tanımlanmıştır. Salgınlar, sonunda iki farklı Ebola virüsü türü olduğu kanıtlananları içermektedir ve her ikisi de keşfedildikleri ulusların adını almışlardır. Zairian vakalarının % 90’ı ve Sudanlı vakalarının % 50’si ölümle sonuçlandığı için her iki virüs de son derece ölümcül olduklarını göstermiştir. 1976 yılından bu yana Ebolavirus, 2008’de Uganda Bundibugyo, 2000’de Gulu Kikwit, 1995’te Kongo Demokratik Cumhuriyeti, 1976’da Uganda ve 1979’da EHA meydana gelmiştir.

Hayvan Konakları

Filovirüslerin zoonotik olduğu, hayvanlarda devam eden yaşam döngülerinden insanlara bulaştığı görülmektedir. Ebolavirüs ve Marburgvirüs türlerinin doğal rezervuarını veya rezervuarlarını bulmak için yapılan sayısız girişimlere rağmen, kökenleri, Afrika’daki meyve yarasalarında Marburgvirüs ve Ebolavirüs tespit edildiğinde yakın zamana kadar belirsizdi. Marburgvirüs, Uganda’daki Rousettus yarasalarından çeşitli durumlarda izole edilmiştir.

Filovirüs Enfeksiyonlarının Yayılması

İnsanlar arasında bir salgında veya izole bir durumda, virüsün doğal rezervuardan bir insana nasıl bulaştığı bilinmemektedir. Bununla birlikte, kişi bir kez enfekte olduğunda, kişiden kişiye bulaşma, başka enfeksiyonların meydana geldiği araçtır. Özellikle, bulaşma, enfekte bir kişi veya vücut sıvıları ile başka bir kişi arasındaki yakın kişisel teması içerir. Filovirüs enfeksiyonunun neden olduğu kaydedilen hemorajik ateş salgınları sırasında, enfekte bireylerle ilgilenen (beslenen, yıkanan, ilaç alan) veya çok yakın çalışan kişiler özellikle risk altındadır. Enfekte vücut sıvılarıyla temas yoluyla nozokomiyal (hastane) bulaşma, sterilize edilmemiş şırıngaların, iğnelerin veya bu sıvılarla kontamine olmuş diğer tıbbi ekipmanın yeniden kullanılması yoluyla, hastalığın yayılmasında önemli bir faktör olmuştur. Enfekte olmayan ve olan kişiler arasındaki yakın temas en aza indirildiğinde, insanlardaki yeni Filovirüs enfeksiyonlarının sayısı genellikle azalır. Laboratuarda virüsler küçük parçacıklı aerosoller yoluyla bir miktar enfeksiyon yeteneği sergilemelerine rağmen, insanlar arasında havadan yayılması net olarak gösterilememiştir.
Salgınlar sırasında, hastaların izole edilmesi, koruyucu giysi ve dezenfeksiyon prosedürlerinin kullanılması, Marburgvirüs veya Ebolavirüsün daha fazla bulaşmasını kesintiye uğratmak, dolayısıyla salgını kontrol etmek ve sona erdirmek için yeterli olmuştur. Filovirüslerin neden olduğu hemorajik ateşler için bilinen etkili bir tedavi olmadığından, viral hemorajik ateş izolasyon önlemlerinin uygulanmasıyla bulaşmanın önlenmesi günümüzde Filovirüs kontrolünün en önemli parçasıdır.

Flaviviridae Virüsü

Flavivirıd pozitif, tek iplikli, zarflı RNA virüslerinin bir ailesidir. Eklembacaklılarda esas olarak keneler ve sivrisinekler de bulunurlar ve bazen insanlara bulaşabilirler. Bu ailenin üyeleri tek bir cinse Flavivirüse aittir, tüm dünyada yaygın morbidite ve mortaliteye neden olur. Sivrisineklerle bulaşan bazı virüsler hastalıklara neden olmaktadır ve bunlar aşağıdaki gibidir:
• Sarı Humma
• Dang Ateşi
• Japon ensefaliti
• Batı Nil virüsleri
• Zika virüsü
Bununla birlikte diğer Flavivirüsler kenelerle bulaşır, ensefalit ve hemorajik hastalıklardan sorumludur. Bu hastalıklar aşağıdaki gibidir:
• Kene kaynaklı Ensefalit (TBE)
• Kyasanur Orman Hastalığı (KFD)
• Alkhurma hastalığı
• Omsk hemorajik ateşi

Kaynakça:
osha.gov/vhf
hopkinsmedicine.org/health/conditions-and-diseases/viral-hemorrhagic-fevers

Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu