Çocuklarda yaşıtlarına göre gelişim geriliği olması, beraberinde birçok farklı sorunu getirebilir. Ayrıca olası bu sorunlar geri dönülemez ciddiyette seyrederek gelecek yaşamlarında hayat kalitelerini düşürebilir. Böyle bir durumda uzmanlar tarafından büyüme hormonu tedavisi yapılması diğer tedavi seçenekleri işe yaramadığı takdirde tercih edilen bir tedavi şeklidir.
2003 yılında FDA, nedeni bilinmeyen kısa boylu çocukları tanımlayan bir terim olan idiyopatik kısa boy (ISS) tedavisi için sentetik bir insan büyüme hormonunu (GH) kullanımını onaylamıştır. ABD’de tahminen 500.000 çocuk potansiyel tedavi için gerekli kriterleri karşılamaktadır ve araştırmalar bunun kesinlikle yetişkinlik dönemine kadar boy uzamasına yardımcı olacağını göstermektedir. Aynı ilaç, büyüme hormonu eksikliği ve Turner Sendromu da dahil olmak üzere boy kısalığı ile ilgili diğer rahatsızlıkları olan çocukları tedavi etmek için kullanılmaktadır.
Ancak alınacak bu tedavi kararında ebeveynlerin dikkate alması gereken bazı faktörler vardır. Özellikle bu tedavi pahalı olmasının yanı sıra, günlük enjeksiyonlara ve düzenli endokrinolog ziyaretlerine rağmen GH aşıları her durumda yardımcı olmayacaktır. Tedavi için çeşitli nedenler, GH tedavisinin etkinliğini öngörmek için daha kesin modeller ile sürekli olarak geliştirilmekte olan geniş kapsamlı başarı oranlarına yol açmaktadır .
İşte gelişim sorunu olan çocuklarda büyüme hormonu tedavisine karar verirken, düşünmesi gereken beş faktör;
Büyüme Hormonu Eksikliği Var mı?
Büyüme hormonu sentetik gibi görünse de, beyinde bulunan hipofiz bezinde üretilen doğal bir vücut maddesidir. Bir çocuk doktoru olan Sarah Nielsen, büyüme hormonlarının bir seçenek haline geldiği herhangi bir senaryoda, ilk eylemin çocuğun klinik bir büyüme hormonu eksikliğine sahip olup olmadığını belirlemek olduğu belirtmektedir. Başka bir deyişle, doğal olarak küçük olmakla olmamak arasında fark olup olmadığının belirlenmesi gerektiğini belirtmektedir.
Uzmanlar, GH stimülasyon testi ile yetersiz büyüme hormonu seviyeleri belirlendiğinde tedavisinin zaman çok daha kolay bir seçim haline geleceğini düşünmektedir ve New Jersey, Tenafly’deki Pediatrik Endokrinoloji Associates’ten MD Elizabeth Burtman da aynı fikirdedir. Pediatrik endokrinoloji ve pediatride çifte kurul sertifikasına sahip Dr. Burtman’a göre büyüme hormonu seviyelerinde ortalamanın önemli ölçüde altında olmak tıpkı herhangi bir hormon eksikliğinde olduğu gibi tedavi seçeneklerinde hormon terapisi kararı alınmasını netleştirebileceğini belirtmektedir.
Aynı zamanda bu durum tedavinin sağlık sigortası tarafından karşılanmasını çok daha olası hale getirir, çünkü hormon tedavisi pahalı maliyetleri olan bir tedavi şeklidir. Dr. Nielsen ayrıca yeterli GH seviyeleri için test edilmesi gerekenlerin sadece en küçük bebekler olmadığını da belirtmektedir. Bir çocuk gelişim tablosuna göre bir süre 50. yüzdelik dilimdeyse, ancak aniden 20. yüzdeye kayarsa, bu, tehlikeye atılmış bir GH yani gelişim hormonu tedavisi için bir kırmızı çizgi oluşturabileceğini belirtmektedir.
Büyüme eğrisi tutarlılık açısından normaldir, bir düzeyde güven vericidir, ancak çocuğun aynı zamanda ömrü boyunca akranlarından önemli ölçüde daha küçük olacağı endişelerini de arttırır.
Aile Boyu Geçmişi
Çocuğunuzun GH seviyeleri normalse, büyüme hormonu tedavisine devam edip etmemeye karar vermek biraz daha karmaşık hale gelir. Şaşırtıcı olmayan bir şekilde, devreye giren faktörler arasında aile boyu geçmişi vardır. Öncelikle çocuğun tam boy potansiyeline ulaşıp ulaşmadığını belirlemeye çalışılmalıdır. Açıkçası bir çocuğun ebeveynleri, büyükanne ve büyükbabası kısa boyluysa, kısa olma olasılığı daha yüksektir. Etnik köken de bir husustur, mesela ebeveynlerden biri uzun boylu bir kafkas, biri ise kısa boylu bir Çinli çocuk kısa boylu olabilir. Bir de kardeşi yoksa yani tek çocuksa diğer kardeşleri ile kıyaslama şansı olmadığı için bunu belirlemek daha zor olabilir.
Aile bir etken, olmasının yanında aileler arasında o kadar çok değişkenlik var ki, bu kesin bir kriter belirlenmesini engeller niteliktedir. Bu durum yaşıtlarına göre aşırı küçük olan bir çocuğun illa aile geçmişiyle alakalı olabileceğini net bir şekilde belirlemeyi sınırlandırır. Bu noktada önerilenin kemik yaşı çalışmasıdır, böylelikle çocuğun kemik gelişiminden sorumlu özel hücrelerden oluşan daha yumuşak büyüme plakalarının belirlenmesini sağlarken, X-Ray ölçülür. Bu ölçüm sayesinde çocuğun yetişkinlikte boyu ile ilgili bir tahmin yapılmasına yardımcı olabilir.
Ancak GH stimülasyon testinde olduğu gibi, bu testte de zorluklar vardır. Çünkü kemik yaşı çalışmaları doğrulukları açısından farklılık gösterebilir. Bunları okumak bir bilim olduğu kadar bir sanattır ve bazı öznellik içerir. Gerçekten sadece başka bir araç olmasının yanında tek belirleyici faktör olarak güvenilmemelidir.
Boy Kısalığında Kriterler Nedir?
Boy kriterleri söz konusu olduğunda, cinsiyet önemli olma eğilimindedir. Mesela araştırmalar, kısa boylu erkeklerin bir ortak bulmakta veya bir iş görüşmesinde iyi performans göstermekte zorlandıklarını göstermiştir. Öyle olmamalı, ama içinde yaşadığımız toplum bu şekilde bir çerçeve çizmektedir. Yapılan araştırmalar, kısa boylu erkeklerin karşılaştığı bir dizi zorluğu ortaya koymaktadır. Ciddiyetine bağlı olarak boy kısalığı sosyal ve profesyonel olarak önemli bir engel olabilir.
Kısa boy olmasının olumsuz yanları ise tipik olarak kadınlar için daha az can sıkıcıdır, bu nedenle erkeklerin büyüme hormonu tedavisi alma olasılığı kızlara göre iki ila üç kat daha fazladır. Yapılan istatiksel çalışma da günlük 10 hasta ele alındığı zaman genelde bunlardan 7-8’i erkeklerdir. Kadınlarda kısalığı uzun vadeli bir sosyal rahatsızlık olarak görmemek kolay olsa da, en azından büyümenin üçüncü yüzdelik dilimindeki veya altındaki tüm çocuklar için ön testler yaptırmak en iyisidir. Bir çocuğun büyüme hızı da buradan izlenmelidir ve ergenlikten önce yılda iki inçten az ve ergenlikte yılda üç inçten az büyüme, normalden daha az büyüme olarak kabul edilir ve araştırılmalıdır.
Zihinsel Sağlık Sorunları
Boyu kısalığında psikolojik faktörler devreye girebilir. Indiana Üniversitesi Tıp Fakültesi’nde klinik pediatri profesörü olan Emily C. Walvoord, yürütülen 2014 tarihli bir araştırmaya göre kısa ama sağlıklı çocukların büyüme hormonu tedavisi görmeyen aynı boydaki yaşıtlarına göre daha depresif ve içine kapanık olduğu belirlenmiştir.
Baş yazar Dr. Walvoord yaptığı açıklamada, günlük enjeksiyonlar sık klinik ziyaretleri ve boy ile ilgili tekrarlanan tartışmalar, sağlıklı olan idiyopatik kısa boylu çocuklarda psikososyal kaygıları iyileştirmek yerine daha da kötüleştirebileceği yönündedir. Ve onlara hiçbir bilişsel gelişme sağlamayabilir. Özellikle yakın akrabalarda benzer rahatsızlıklar olduğunda, çocuğun depresyon veya kaygı eğilimi artar. Klinik olarak depresif, iyileşen ve anksiyete bozukluğu (ben) olan bir alkoliğin çocuğunda bu tedavi kararı alınırken zorlanılabilir..
Olumsuz psikolojik etkileri kuraldan ziyade istisna olarak görülmelidir. Tedavi edilen çocukların küçük bir yüzdesi buna karşı bir miktar duygusal hassasiyet gösterebilir, ancak tedavinin başarılı olduğu ve boyu uzayan çocuklar için kesinlikle güven ve özsaygı kazanmasına neden olabilir.
Potansiyel Yan Etkiler ve Uzun Vadeli Riskler
Cincinnati Çocuk Hastanesine göre, GH tedavisinin yan etkileri nadirdir, ancak her tedavi gibi azda olsa riskler içerir. Birincisi, beyin üzerindeki artan baskının bir sonucu olarak baş ağrıları oluşabilir. Hızlandırılmış büyüme aynı zamanda, uyluk kemiğinin üst kısmının yer değiştirdiği, kaymış femoral epifiz adı verilen bir kalça sorununa da neden olabilir. Bu, ciddi diz veya kalça ağrısına neden olabilir, sıklıkla topallama eşlik eder ve düzeltilmesi için ameliyat gerekebilir.
Nispeten yeni bir tedavi olmasıyla GH’nin uzun vadeli riskleri hakkında daha az şey bilinmektedir. Ancak inme, kemik ve mesane kanseri riskini artırabileceğine dair endişeler bulunur ve bu riskler genel popülasyona kıyasla sadece biraz daha yüksektir. Ve genel olarak uzmanlar tarafından bir ebeveynin sezgisinin, boy kısalığı ve büyüme hormonu tedavisi gibi potansiyel olarak subjektif konularda yararlı bir araç olabileceğini düşünülmektedir.
Uzmanlara göre bir ebeveyn çocuğunun gelişiminde bir şeylerin yanlış olduğunu hissederse ve çocuk doktoru aynı fikirde değilse, ebeveynler bu konuda araştırılması üzerine baskı yapmalıdırlar. Çünkü deneyimlere göre, ebeveynler gerçekten bu içgüdüsel duygu durumlarında en iyisini bilirler.
Kaynakça:
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/15743113/
https://www.karger.com/Article/Fulltext/452150
https://www.parents.com/toddlers-preschoolers/development/physical/things-to-consider-before-your-kid-does-growth-hormone-therapy/
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu