Nörofibromatozis, sinir sisteminin tedavisi olmayan genetik bozukluğudur ve esas olarak sinir hücresi dokularının gelişimini etkiler. Sinirlerde nörofibrom olarak bilinen tümörler gelişir ve bunlar başka sorunlara yol açabilir. Bu tümörler zararsız veya sinirleri ve diğer dokuları sıkıştırarak ciddi hasara yol açabilir. Tek bir genin neden olduğu Nörofibromatozis (Nf), en sık görülen genetik nörolojik bozukluk türüdür. Gendeki mutasyon, sinir dokusunun düzgün şekilde kontrol edilmediği anlamına gelir.
Nörofibromatozis Hastalığı Türleri
Nörofibromatozis üç türü vardır ve bunlar aşağıdaki gibidir:
Tip 1 nörofibromatozis (Nf1)
Von Recklinghausen NF, Von Recklinghausen hastalığı, ya da periferik nörofibromatoz olarak da bilinen NF1, en sık rastlanan nörofibromatozis tipidir. Çoğunlukla Nf1 geninin silinmesinden ziyade bir mutasyonundan kaynaklanır ve her 3.000 kişiden 1’ini etkilediği düşünülmektedir. Doğumdan kısa bir süre sonra vücudun farklı bölgelerinde doğum lekeleri olarak görünür. Ayrıca geç çocukluk döneminde, lezyonlar ve tümörler cilt üzerinde veya altında birkaç ila binlerce arasında numaralandırılarak görünür. Ve bunlar zaman zaman tümörler kanserli hale gelirler. Nf1 zar zor fark edilirler ve göze hoş görünmezler veya potansiyel olarak ciddi komplikasyonlara yol açarlar. Bu hastalığı yaşayan vakaların yaklaşık yüzde 60’ı önemsizdir.
Fil adamda Af1 var mıydı?
Başrolünü John Hurt’un oynadığı 1980 filmiyle ünlenen Fil Adam Joseph Merrick’in Nf1’e sahip olduğu yaygın bir yanılgıdır. Bununla birlikte, 1986’da genetikçiler, Merrick’in Nf1’e değil, 1 milyon kişide 1’den azını etkileyen nadir durum olan Proteus sendromuna sahip olduğunu göstermişlerdir. Bununla birlikte araştırmacılar, iki koşulu karıştırmanın Nf1’li kişilere zararlı olabileceğini bildirmektedirler. 2011 yılında yayınlanan bir çalışmadaki yazarlar, NF1’i Fil Adam’ın durumuyla karıştırmak, NF1 hastalarının çıkarlarına zarar verdiğini, çünkü NF1 hastalarının sosyal bağlar kurmakta ve iyi bir özgüven geliştirmekte zorluk çektikleri konusunda uyarmışlardır. Ayrıca kafa karışıklığını gidermek için tutum değişiklikleri çağrısında bulunmuşlardır.
Tip 2 nörofibromatozis (Nf2)
İki taraflı nörofibromatoz veya Nf2, normalde Nf2 geninin silinmesinden ziyade bir mutasyondan kaynaklanır. Bu edilir iletilen NF1 için farklı bir kromozom üzerindedir. Tümörler sinir sisteminde, genellikle kafatasında oluşur ve bunlar intrakraniyal tümörler olarak bilinir. Ayrıca spinal kanalda intraspinal tümörler gelişir. Akustik nöromalar, vestibulokoklear sinir veya sekizinci kraniyal sinirde oluşan Nf2’de yaygındır. Vestibulokoklear sinir işitmeden sorumludur, kişinin denge duygusunu ve vücut pozisyonunu etkiler, bu nedenle işitme ve denge kaybı meydana gelir. Semptomlar ergenliğin sonlarında ve yirmili yaşların başlarında ortaya çıkma eğilimindedir ve bu tümörler kanserli hale gelebilirler.
Schwannomatoz
Schwannomatoz, genetik olarak Nf1 ve Nf2’den farklı olan nadir bir nörofibromatoz şeklidir ve 40.000 kişide 1’den azını etkilemektedir. Kulağa giden sinir olan vestibulokoklear sinir dışında vücudun herhangi bir yerinde Schwannomalar veya bir sinirin etrafındaki dokudaki tümörler gelişir. Nf1 ve Nf2’de yaygın olan nörofibromları kapsamamaktadır. Tümörler, ayak parmaklarında görülür ve parmaklarda şiddetli ağrı, uyuşma, karıncalanma ve güçsüzlüğe neden olurlar.
Nörofibromatozis Hastalığı Nedenleri
Doğum lekeleri ve çiller, Nf1’in ortak bir işaretidir. Nörofibromatoz, Schwann hücreleri, melanositler ve endonöral fibroblastlar dâhil tüm nöral krest hücrelerini etkiler. Kemikleri etkileyerek şiddetli ağrıya neden olurlar. Nf1 olarak da tanımlanan bir genin mutasyonu, Nf1’e sebep olmaktadır. Bu gen normalde sinir dokularının gelişmesini kontrol altında tutulmasını sağlayan bir protein üretmektedir. Bununla birlikte, bu duruma sahip kişilerde gen eksik bir protein üretir. Bu protein, sinir sistemindeki doku büyümesini kontrol etmede çok daha az etkilidir ve bu, Nf1’li bir kişide gelişen tümörlere yol açar. Bu gen, 17 numaralı kromozomda bulunur ve Nf2, 22 numaralı kromozomdaki benzer bir geni etkiler. Her iki ana türde de, bilinen tüm vakaların nerdeyse yarısında bir ebeveynden çocuğa geçmiştir. Ve çocukta nörofibromatoz olma riskiyle karşı karşıya olması için sadece ebeveynin HATALI gen yapısına sahip olması gerekmektedir. Vakaların diğer yarısında ise bu genler, sperm veya yumurta hücresinde sporadik bir mutasyona maruz kalır. Ayrıca sporadik mutasyonların nedenleri ve risk faktörleri belirsizdir. Nf2’de mutasyon, bir embriyonun Mosaic Nf2 adı verilen bir formda kavramasından sonra da meydana gelir ve bu, hastalığın daha hafif bir şeklidir.
![Nörofibromatozis Hastalığı Hakkında Bilinmesi Gerekenler]()
Nörofibromatozis Hastalığı Semptomları
Nörofibromatozis Hastalığı SemptomlarıNörofibromatozisin semptomları türe bağlına olarak değişmektedir. Bozukluk tüm vücuda yayılırlar, tümörlere ve sıra dışı cilt pigmentasyonuna yol açarlar. Deri altında şişlik, renkli lekeler, kemik sorunları, omurilik sinir kökleri üzerindeki baskı ve diğer nörolojik problemler şeklinde kendini gösterir. Ayrıca öğrenme güçlükleri, davranış sorunları ve görme veya işitme kaybı ortaya çıkar.
Nf1
Nf1’li bazı bireylerin sadece cilt rahatsızlığı vardır ve diğer ilgili tıbbi sorunları görünmemektedir. Belirtiler ve semptomlar genellikle erken çocukluk döneminde ortaya çıkar ve sağlığa zararlı değildirler. Hem Nf1 hem de Nf2 ile cilt büyümeleri meydana gelr ve bu durumda doğum lekeleri ve çiller yaygın olarak görülmektedir. Genellikle doğumda ciltte kahve renkli izler görülür ve 5 yaşında altıdan fazla işaret ortaya çıkarsa, bu Nf1’i gösterebilir. Ayrıca bu noktaların sayısı artar ve zamanla büyüyüp renkleri koyulaşır. Çiller kasık, göğüs altı veya koltuk altı gibi alışılmadık bir yerde görünürler. Nörofibromlar, genellikle cilt sinirlerinde ve bazen vücudun daha derin sinirlerinde büyüyen kanserli olmayan tümörlerdir. Derinin altında topaklar gibi görünürler ve zamanla daha fazla gelişerek büyürler. Nörofibromlar yumuşak veya sert ve yuvarlaktırlar.Lisch nodülleri de oluşabilir ve bunlar gözün irisinde görülebilen çok küçük kahverengi lekelerdir. Ayrıca Nf1’li kişiler daha yüksek hipertansiyon veya yüksek tansiyon riski ile karşı karşıyadırlar.
Nf2
Nf2, tümörlerin vücudun derinliklerinde sinirler üzerinde büyüdüğü daha ciddi bir durumdur. Akustik nöroma, beyinden iç kulağa giden sinirde gelişen yaygın bir beyin tümörü türüdür. Nf2 belirtileri vardır ve bunlar aşağıdaki gibidir:
• Yüz uyuşması, halsizlik ve bazen felç
• Kademeli veya daha nadiren ani işitme kaybı
• Denge kaybı, baş dönmesi ve baş dönmesi
• Kulak çınlaması veya etkilenen kulakta zil sesi duyma
Bununla birlikte tümör büyüdükçe semptomlar daha da kötüleşir ve nöroma, yaşamı tehdit edebilen beyin sapını sıkıştırır. Küçük bir tümör herhangi bir soruna neden olmayabilir. Bazen tümörler ciltte, beyinde ve omurilikte gelişir ve potansiyel olarak ciddi sonuçları olur. Bazı tümörler hızla gelişir, ancak çoğu yavaş büyür ve etkisi birkaç yıl fark edilmeyebilir. Düzenli izleme, tümörlerin komplikasyonlar ortaya çıkmadan önce çıkarılmasını sağlayabilir. Açık kahverengi pigmentasyon lekeleri oluşur, ancak Nf1’li kişilere göre daha az yaygın ve daha az olurlar. Bu durumda kişide katarakt meydana gelebilir ve bir çocukta bu olursa, bu Nf2’nin bir belirtisi olabilir. Bunlar kolayca çıkarılır ve tedavi edilirse genellikle sorun yaratmamaktadırlar.
Nörofibromatozis Hastalığı Komplikasyonları
Her nörofibromatozis tipinin komplikasyonları farklıdır ve bunlar aşağıdaki gibidir:
Nf1’in komplikasyonları
Tümör veya nöroma, kulaklara ve gözlere giden sinirlere baskı yaptığında görme ve işitme sorunları ortaya çıkar. Bunun sonucunda çocuklar öğrenme ve davranışsal zorluklarla karşılaşırlar. Nf1’li çocukların yaklaşık yüzde 50’si öğrenme güçlükleriyle karşı karşıyadır. Kısa süreli olarak mekânsal farkındalık, hafıza etkilenebilirken koordinasyonbozukluğu yaşanabilir. Nf1’in başka komplikasyonlarıda vardır ve bunlar aşağıdaki gibidir:
• Epilepsi
• Büyük kafa boyutu
• Birkaç vakada kanserli hale gelebilen iyi huylu cilt tümörleri
• Omurganın eğriliği veya skolyoz
• Gliomlar veya göz sinirlerindeki tümörler, bazen görme sorunlarına neden olur
• Hipertansiyon
• Konuşma ile ilgili sorunlar
• Kısa boy
• İskelet problemleri
• Erken veya geç cinsel gelişim ve ergenlik.
Nf2’nin komplikasyonları
Nf2’li kişiler, NF1’in özelliğine benzer şekilde iyi huylu cilt tümörleri geliştirirler. Bu ur’ların büyüme, değişim ya da ağrı yapıp yapmadığı kontrol altında tutulmalıdır. İyi huylu beyin tümörleri beynin bazı kısımlarına baskı uygularrak, konvülsiyonlara, görme sorunlarına ve denge sorunlarına neden olurlar, ayıca bazıları kanserli hale gelirler. Omurilik tümörleri, omurgayı çevreleyen sinirlerde gelişerek uzuvlarda titreme, uyuşma ve ağrıya neden olur. Boyun bölgesindeki tümörler, örneğin gülümsemede, göz kırpmada veya yutmada zorluk gibi yüz problemlerine neden olurlar.
Nörofibromatozis Hastalığı Teşhisi
Nf1 normalde çocukluk döneminde teşhis edilir ve bir bireyin aşağıdakilerden en az ikisine sahip olması durumunda teşhis doğrulanır. Bu durumlar aşağıdaki gibidir:
• Nf1’in aile öyküsü
• Genellikle optik sinirde belirti göstermeyen bir tömör veya glioma
• Kemikte lezyonlar
• Çocuklarda 5 milimetreden fazla veya ergenlerde ve yetişkinlerde 15 milimetreden daha büyük en az altı café-au-lait noktası
• İriste küçük kahverengi leke ya da en az iki Lisch nodülü
• Koltuk altlarında, göğüs altında veya kasık bölgesinde çil
• İki veya daha fazla pleksiform ya da nörofibrom
Pleksiformlar, Nf1’li kişilerin yaklaşık yüzde 25’ini etkiler. Pleksiformlar, büyüdükçe büyük sinirlerin etrafına yayılan, sinirin kalınlaşmasına ve şekilsizleşmesine neden olan nörofibromlardır. Derinin altında düğüm veya kordon gibi hissedilir ve büyük, acı verici ve şekilsiz olurlar. Bu normalde çocukluk döneminde oluşmaya başlar. Cilt izlerinin kontrolünü sağlamak için özel bir lamba kullanılmaktadır. Diğer teşhis araçları arasında bir X-ışını, CT veya MRI taraması bulunur ve ayrıca genetik kan testi de kullanılabilir.
Nf2’yi teşhis etme
Nf2 semptomları normalde ergenlik döneminde veya yetişkinlikte ortaya çıkar. En yaygın başlangıç yaşı 18 ila 24 yaş arasındadır. Bazı durumlarda Nf2 teşhisi yapılır ve bunlar aşağıdaki gibidir:
• Kulakta akustik nöroma, artı katarakt, beyin tümörleri gibi iki veya daha fazla tipik semptom ve durumun aile öyküsü
• Her iki kulakta da akustik nöroma
• MRI veya CT taraması ile tespit edilen akustik nöroma artı beyin veya omurga tümörleri
• Kan testi ile tanımlanan hatalı bir gen
Ayrıca Nf2’si olan kişi bir nöroloğa yönlendirilir, işitme ve göz testleri katarakt, diğer göz problemleri ve işitme problemlerini kontrol edilir.
Nörofibromatozis Hastalığı Tedavisi
Koklear implant, işitme kaybı olan kişilere yardımcı olur ve tedavisi olmamasına rağmen semptomları tedavi edilebilir. Bu semptomlar kaşıntı, enfeksiyon, uyuşma ve genel rahatsızlık riskini azaltır, ancak tekrar büyüyebilirler. Hipertansiyon, ilaçlar ve yaşam tarzı değişiklikleri ile tedavi edilirler ve düzenli kontroller tavsiye edilir. Optik sinirde büyüyen tümörler görme yeteneğini etkiliyorsa, cerrahi olarak çıkarılırlar. Ayrıca omurga eğriliği, skolyoz ameliyatla veya sırt desteği takılarak düzeltilir. Normalde tümörler düzenli olarak izlenir ve gerektiği gibi tedavi verilir.
Akustik nöroma
Akustik nöroma cerrahisi her zaman duyma kabiliyetini iyileştirmez, hatta kötüleştirebilir. Akustik nöromayı çıkarma kararı, sadece işitme kaybına değil, tümörün boyutuna ve ne kadar hızlı büyüdüğüne bağlı olur. Bazı durumlarda cerrah, kişinin işitme kabiliyetini artırmak için işitsel beyin sapı implantı (ABI) yerleştirebilir ve vestibulokoklear sinir tümörünü bu esnada çıkarabilir. Bu işlemde başın yan tarafındaki deriye bir kesi yapılır ve kulağın arkasındaki kemiğin bir kısmı çıkarılır. Bu, tümörün çıkarılması için ortaya çıkarır ve beyin sapına erişim sağlar. ABI’si olan kişiler harici bir alıcı ve konuşma işlemcisi takarlar ve bu, sesi daha sonra implanta gönderilen elektrik sinyallerine dönüştürür. Tümör çıkarıldıktan sonra koklear implant takılır, bu küçük, karmaşık elektronik cihaz, derin veya ciddi işitme sorunları olan biri için bir ses hissi sağlamaya yardımcı olur.
Kulağın arkasına bir dış kısım yerleştirilir ve cerrahi olarak ikinci bir kısım deri altına yerleştirilir. İmplant, konuşma işlemcisinden sinyalleri almak ve bunları elektrik darbelerine dönüştürmek için mikrofon, konuşma işlemcisi, verici ve alıcı veya uyarıcıdan oluşur. Bir grup elektrot, stimülatör impulslarını toplar ve bunları işitme sinirin farklı bölümlerine gönderir. İmplant, normal işitmeyi geri yükleyemez, ancak seslerin yararlı bir sunumunu sağlar ve bu, kişinin konuşmayı anlamasına yardımcı olur. Odyolog, denge ve kulak çınlamasını yönetmek veya kulaklarda çınlama konusunda tavsiyelerde bulunur ve Nörofibromatozisli bazı kişiler dudak okumayı ve işaret dilini kullanmayı öğrenirler. Radyoterapi veya kemoterapi, bir tümörü küçültmeye yardımcı olur, tümörleri önleyebilecek veya azaltabilecek bir ilaç bulmak için çalışmalar hala devam etmektedir.
Nf1’li birçok kişi yalnızca hafif semptomlara sahiptir ve normal, sağlıklı bir yaşam sürerler. Komplikasyonlar yaşam süresini kısaltabilir, ancak Nf1’li kişi genellikle durumu olmayan biriyle aynı süre boyunca yaşamayı bekleyebilir. Bununla birlikte, komplikasyonların gelişmesini önlemek için semptomların düzenli olarak izlenmesi gerekir.
Kaynakça:
ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4420302/
ejradiology.com/article/S0720-048X(05)00418-3/pdf
ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4367057/
rarediseases.org/rare-diseases/
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu