Sindirim sistemi, yiyecekleri sindirmek için yemekten sonra daha fazla kan akışına ihtiyaç duyar. Bu, karın bölgesindeki kan damarlarının genişlemesi ve buradaki kan basıncının hafifçe yükselmesi ile sağlanır. Karın bölgesindeki kan basıncının yükselmesi, vücudun geri kalanında kan basıncının düşmesine neden olabilir. Bu durum vücudun normal işleyişini bozabilir ve ciddi sonuçlara yol açabilir. Bunu önlemek için, vücudun diğer bölgelerindeki kan damarları yemekten sonra daralır veya büzüşür, böylece bu bölgelerdeki kan basıncını artırır ve yeterli kan akışını sağlar. Bu nedenle yemekten sonra kalp atışı ve kan basıncı hafifçe yükselir. Kan basıncındaki bu zamanında gerçekleşen değişimin yanı sıra ilgili kan damarlarının genişlemesi ve daralması otonom sinir sistemi tarafından düzenlenir. Bununla birlikte, bazı insanlarda, yemekten sonra vücudun geri kalan kısmındaki kan damarlarının daralması etkili bir şekilde gerçekleşmez ve böylece teknik olarak postprandiyal hipotansiyon veya PPH olarak adlandırılan kan basıncında bir düşüşe neden olur. Sistolik ve diyastolik basınçlar 90-60 mm Hg’nin altına düştüğünde kan basıncının düşük olduğu kabul edilir.
Belirtiler ve Komplikasyonlar
Baş dönmesi ve sersemlik: Bu, yemekten 30-60 dakika önce herhangi bir zamanda ortaya çıkabilir. Kişi oturur pozisyondan aniden ayağa kalktığında (ortostatik hipotansiyon olarak adlandırılır) veya başka bir şekilde meydana gelebilir.
Bayılma: Tıbbi olarak senkop olarak adlandırılır.
Mide bulantısı ve kusma: Bazı insanlar mide bulantısı veya kusma yaşayabilir ve bunu yanlış bir şekilde gıda zehirlenmesine bağlayabilir.
Göğüs ağrısı: Bazı insanlar anjina veya göğüs ağrısı yaşayabilir.
Görme sorunları: Bulanık görme veya göz kararması gibi sorunlar görülebilir.
Kafa karışıklığı: Kişiler kafası karışmış hissedebilir.
Küçük inmeler: Geçici iskemik ataklar olarak adlandırılan küçük felçler (inmeler) yaşanabilir.
Şoka girme veya organ yetmezliği: Postprandiyal hipotansiyondan kaynaklanan komplikasyonlar arasında vücudun şoka girmesi ve/veya organ yetmezliği/yetersizlikleri yer alır. Ayrıca, baş dönmesi nedeniyle yere düşmek kırık ve yaralanma riskini artırır.
Nedenleri ve Risk Faktörleri
Postprandiyal hipotansiyonun birden fazla nedeni olabilir.
Genetik yatkınlık
Bazı insanlar genetik olarak yemek sonrası hipotansiyona yatkındır. Kan basıncı düşüşlerini uygun şekilde telafi etme yeteneklerini etkileyen genleri miras alan kişilerde yemek yedikten sonra baş dönmesi gelişebilir.
Kan basıncı değişikliklerini algılayan sinirlerde hasar
Bazı kişilerde felç (inme), kaza veya başka bir travmanın önemli sinirlere veya kan basıncı sensörlerine zarar vermesi sonrasında kan basıncı düşebilir ve yemek yedikten sonra baş dönmesi ortaya çıkabilir. Diyabet ve parkinson hastalığı, postprandiyal hipotansiyona neden olabilecek sinir hastalıklarına neden olan iki durumdur. Oto-immün bir hastalık olan parkinson, otonom sinir sisteminin düzgün işleyişini etkiler ve bunun sonucunda yemek sonrasında tansiyon düşer.
Kan şekeri
Eğer kişi yüksek karbonhidratlı bir öğün tüketmişse, kan şekerinin ve dolayısıyla insülinin ani yükselişinin otonom sinir sisteminin çalışmasına müdahale ettiği bilinmektedir. Aynı nedenden ötürü, şeker hastaları (diyabetliler) şeker hastası olmayanlara göre daha fazla postprandiyal hipotansiyon riski altındadır.
Yaşa bağlı değişiklikler
Postprandiyal hipotansiyon gençlere göre 65 yaş üstü insanları etkilediğinden yaş en büyük risk faktörüdür. Yaşa bağlı değişiklikler vücudun kan basıncındaki ani değişiklikleri tespit etme ve bunlara hızlı tepki verme yeteneğini etkiler. Bunun başlıca nedeni, atardamarları sertleştiren, gerektiğinde daralmasını ve gevşemesini zorlaştıran yüksek tansiyondur. Yüksek tansiyonu (hipertansiyonu) olan yaşlı kişilerde yemek kaynaklı kan basıncı düşüşlerinin sıklığı artar. Çok yaşlı depresif hastalarda postprandiyal hipotansiyon da oldukça yaygındır. Hastanelerde ve bakımevlerinde kalan popülasyonda, yaşlı kişilerde postprandiyal hipotansiyon görülme sıklığı ek hastalıkların daha sık görülmesi ve kan basıncının düzenlenmesi üzerinde etkili olabilecek ilaç sayısının artması nedeniyle toplumdakinden daha yüksektir. Huzurevi sakinlerinin neredeyse tamamı yemek sonrası hipotansiyon yaşamaktadır. Bu sakinlerin neredeyse %40’ında sistolik kan basıncı, yemekten sonraki 75 dakika içinde 20 mmHg’den fazla düşer.
Yüksek kan basıncı (hipertansiyon)
Kan basıncı sürekli yüksek olan kişiler postprandiyal hipotansiyon açısından yüksek risk altındadır. Bunun nedeni, sürekli yüksek kan basıncının arterleri sertleştirmesi, kalp fonksiyonlarının bozulması ve sonuç olarak vücudun farklı bölgelerindeki kan damarlarının genişlemesi ve daralmasının verimli bir şekilde gerçekleşmemesidir. Otonom sinir sistemindeki kan basıncı sensörleri hassasiyetlerini kaybederek sonunda postprandiyal hipotansiyonu tetikler.
Bazı ilaçlar
Bazı ilaçlar kalbin ve kan damarlarının kan basıncındaki düşüşlere yanıt verme yeteneğini kısıtlayabilir. Örneğin, bazı diüretikler, alfa blokerler, beta blokerler, parkinson hastalığını tedavi etmek için kullanılan ilaçlar, bazı antidepresanlar ve erektil disfonksiyonu tedavi etmek için kullanılan ilaçlar kan basıncının düşmesini tetikleyebilir.
Tetikleyici besinler
Migrene ( şiddetli baş ağrısına) neden olan bazı gıdalar yemekten sonra baş dönmesini tetikleyebilir. Bu bir postprandiyal hipotansiyon vakası olabilir veya olmayabilir. Tetikleyici gıdalara alkol, kuruyemişler, süt ürünleri, çikolata, salamura gıdalar ve monosodyum glutamat içeren gıdalar dahildir.
Önleyici Tedbirler
Yemek sonrası hipotansiyon nedeniyle yemek yedikten sonra baş dönmesi yaşayan kişiler, baş dönmesine neden olan kan basıncı düşüşlerini en aza indirmeye yardımcı olmak ve baş dönmesi nedeniyle düşme olasılığını azaltmak için aşağıdakiler gibi bazı basit önlemler alabilirler:
Beslenmede tam tahıllar
Basit karbonhidratlar daha hızlı sindirilir, bu nedenle emilmeleri için daha fazla kan akışı yönlendirilir. Tam tahıllar ve bol miktarda meyve, sebze lif açısından zengindir, sindirimi ve emilimi yavaşlatır, böylece genellikle rafine gıdalar tüketildiğinde meydana gelen yemekten sonra kan şekerinin aniden yükselmesini önler.
Küçük öğünler
Bir öğün ne kadar büyük olursa, kan akışı sindirim için o kadar fazla yönlendirilir ve kan basıncı düşüşü muhtemelen o kadar büyük olur. Daha sık fakat her oturuşta daha az yemek yemek kan basıncındaki düşüşü azaltabilir
Yemeklerden önce su
Yemeklerden yaklaşık 15-20 dakika önce içilen 1 ila 1,5 bardak su, kan hacmini geçici olarak artırır, böylece kan basıncı düşüşlerine karşı koruma sağlar.
Yemeklerden önce kafein
Yemeklerden 30 dakika ila bir saat önce kahve içmek de kan basıncının düşmesini önleyebilir. Ancak, farklı insanların kafeine farklı tepkiler verdiği ve bazı insanlarda kafeinin kendisinin baş dönmesine neden olabileceği unutulmamalıdır.
Yemekten sonra daha az aktivite
Yemek sonrası sistolik kan basıncındaki düşüşün zamanlaması kişiden kişiye değişir. Yemek sonrası hipotansiyonu tespit etmek için kan basıncını ölçme süresi en az 90 dakika olmalıdır. Kan basıncında belirgin postprandiyal düşüşler yemekten hemen sonra görülebilir ve hastaların yaklaşık %15’inde kan basıncında yemekten 15 dakika sonra en düşük seviyeye ulaşır. Hastaların %70’inde yemek sonrası kan basıncı genellikle 30-60 dakika içinde en düşük seviyeye ulaşır. Ancak hastaların geri kalan %15’inde sistolik kan basıncındaki düşüşler yemekten 75 dakika sonra bile belirgindir. Bu nedenle yemeklerden sonraki bir saat içinde oturmak veya uzanmak baş dönmesini azaltmanın ve düşmeleri önlemenin etkili bir yoludur. Oturma pozisyonundan kalkmak gerekiyorsa bu aniden değil, yavaşça yapılmalıdır.
Genelde aktif olmak
Yemek sonrası saatler dışında genel olarak aktif olmak, örneğin yürüyüş yapmak kalp sağlığını yönetmeye yardımcı olur ve otonom sinir sistemini iyi durumda tutar.
Alkolden kaçınmak
Yemeklerden önce veya yemek sırasında alkolden, ayrıca ilave tuz bakımından zengin yiyeceklerden kaçınılmalıdır.
Teşhis
Postprandiyal hipotansiyon sorununda teşhis için aşağıdakilerden birine veya tümüne ihtiyaç duyulabilir:
*Düşüşlerin boyutunun not edilmesi için belirli bir süre boyunca yemeklerden önce ve sonra kan basıncının takip edilmesi gerekebilir.
*Anemi veya düşük kan şekerini kontrol etmek için kan testi yapılabilir.
*Kalp ritmi sorunları veya aritmi olup olmadığına bakmak için elektrokardiyografi (EKG) çekimi istenebilir.
*Kalbin yapısını ve işlevini değerlendirmek için bir ekokardiyografi (EKO) çekimi istenebilir.
Tedavi
Bugün itibariyle kalıcı veya %100 tedavi yoktur ancak yemek sonrası hipotansiyona bağlı baş dönmesini azaltmak için bazı ilaçlar ve takviyeler denenmiştir. Bunlar arasında kafein, guar zamkı (suda çözünebilen bir lif), akarboz (karbonhidratların sindirimini yavaşlatan bir diyabet ilacı), midodrin (tansiyon yükseltici) ve diğerleri yer alır. Ancak bunların hiçbiri klinik çalışmalarda iyi performans göstermemiştir ve bu tedavilerin yan etkileri bazen yemek sonrası hipotansiyondan daha kötü olabiliyor. Yemek yedikten sonra kendini iyi hissetmeyen ve bu durumu sık yaşayan kişiler mutlaka bir doktora gitmelidir. Doktor, yapılan bazı araştırmalar sonucunda nedenleri ortaya çıkarabilir ve rahatlama konusunda hastaya yardımcı olabilir. Bazı ilaçlar reçete edilse bile bunlar sadece durumu en aza indirmeye yöneliktir. Örneğin, doktor yemekten önce nonsteroid (steroid olmayan) antienflamatuar ilaçlar (NSAID’ler) önerebilir. Bu ilaçlar tuzu tutar ve kan basıncını yüksek tutmaya yardımcı olur.
Özet
Postprandiyal hipotansiyon yaşlı popülâsyonda, ileri yaştaki hastalarda sık görülen bir durumdur ve senkopun (bayılma) önemli ancak yeterince bilinmeyen bir nedenidir. Risk altındaki diğer popülasyonlar arasında parkinson hastalığı ve otonomik yetmezliği olanlar yer almaktadır. Mekanizma tam olarak anlaşılamamıştır ancak yemeğe karşı körelmiş sempatik tepkiye ikincil olduğu görülmektedir. Bu hastalığa ilişkin artan farkındalık yaşam kalitesinin iyileşmesini, düşme ve yaralanmaların azalmasını ve gereksiz testlerin önlenmesini sağlayabilir. Tanı, ayaktan kan basıncı takibi ve hastanın semptomlarına dayanılarak konulabilir. Yemekten önce su alımının arttırılması veya günde 3 büyük öğün yerine 6 küçük öğüne geçilmesi gibi yaşam tarzı değişiklikleri etkili tedavi seçenekleri olabilir.
Kaynakça:
https://kauveryhospital.com/blog/family-and-general-medicine/feeling-dizzy-after-a-meal-it-may-be-post-prandial-hypotension/
https://www.health.harvard.edu/heart-health/eating-can-cause-low-blood-pressure
https://www.healthline.com/health/postprandial-hypotension#outlook
https://ahmetalpman.com/tansiyonum-neden-dusuk/
https://www.guven.com.tr/saglik-rehberi/dusuk-tansiyon-belirtileri-nelerdir-dusuk-tansiyon-neden-olur
Yazar: Müşerref ÖZDAŞ